Μπακούνιν καὶ ὀρθόδοξη θεολογία

 

Οἱ ἐκκλησιαστικὲς δομὲς ἐξουσίας ποὺ ἐπέκρινε ὁ Μπακούνιν λειτουργοῦσαν μὲ ἕναν πολὺ καταπιεστικὸ καί, μποροῦμε νὰ προσθέσουμε, ἀντιχριστιανικὸ τρόπο. Ὑπὸ αὐτὴ τὴν ἔννοια, οἱ ἀξίες ποὺ βρίσκονται στὸν πυρήνα τῆς κριτικῆς τοῦ Μπακούνιν (συμπεριλαμβανομένης ἀκόμη καὶ τῆς ἔννοιας τῆς εἐξέγερσης, ἐφόσον εἶναι μὴ βίαιη), ἂν καὶ τυπικὰ ἀντιθρησκευτικές, ἐμφανίζονται στὴν πραγματικότητα ὡς κάτι γιὰ τὸ ὁποῖο οἱ Χριστιανοὶ μποροῦν καί, νομίζω, θὰ ἔπρεπε νὰ νιώθουν μεγάλη οἰκειότητα ὑπὸ τὶς ἴδιες ἢ παρόμοιες συνθῆκες. […] Λόγω τοῦ κοινωνικοῦ πλαισίου ἀπὸ τὸ ὁποῖο προῆλθε ὁ Μπακούνιν, ἡ ἐξέγερσή του ἐνάντια στὸ κράτος καὶ τὶς θρησκευτικὲς ἀρχὲς καὶ ἡ ἐπίθεσή του ἐνάντια στὴν πίστη στὸ ὄνομα τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς ὀρθολογικότητας ἐμφανίζονται μὲ διαφορετικὸ φῶς. Ὅλα αὐτά, ὡστόσο, δύσκολα ἀποτελοῦν κριτικὴ στὸν Χριστιανισμό. Στὴν πραγματικότητα, ἂν ὁ Μπακούνιν εἶχε ἐνδιαφερθεῖ γιὰ τὴ χριστιανικὴ παράδοση καὶ εἶχε τὴν ὑπομονὴ νὰ ἐρευνήσει τὴ θεολογία ἀπὸ πιὸ κοντά, θὰ μποροῦσε νὰ εἶχε ἐκτιμήσει κάποιες ἀπὸ τὶς ἀξίες καὶ τὶς ἰδέες τῆς χριστιανικῆς παράδοσης - ἀξίες καὶ ἰδέες ποὺ εἶναι πολὺ συμβατὲς μὲ τὰ κύρια στοιχεῖα τοῦ δικοῦ του ἐπιχειρήματος, ὅπως ἡ ἀγάπη τῆς ἐλευθερίας. Δεδομένου τοῦ ἱστορικοῦ πλαισίου καὶ τοῦ τρόπου λειτουργίας τῶν ἐκκλησιαστικῶν δομῶν στὴν ὕστερη Ρωσικὴ Αὐτοκρατορία, ἡ ἐξέγερση ἐναντίον τους ἦταν μιὰ οὐσιαστικὴ θέση ποὺ μποροῦσαν νὰ υἱοθετήσουν τόσο οἱ ἄπιστοι ἀναρχικοὶ ὅσο καὶ οἱ πιστοὶ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί. Κάποιος θὰ πρέπει πάντα νὰ ἔχει κατὰ νοῦ ὅτι οἱ περισσότερες ἀπὸ τὶς ἱστορικὲς ἐκδηλώσεις τοῦ Χριστιανισμοῦ σπάνια ἔχουν βοηθήσει στὴν προσπάθεια ἑνὸς ἀτόμου νὰ ἀγκαλιάσει καὶ νὰ κατανοήσει τὸν Χριστιανισμό. Ἂν κάποιος ἐπιδιώκει εἰλικρινὰ τὴν ἐλευθερία, ἐνῶ ταυτόχρονα ἐξετάζει τὶς ἱστορικὲς καὶ θεσμικὲς ἐκδηλώσεις τοῦ Χριστιανισμοῦ, μπορεῖ εὔκολα νὰ καταλήξει στὸν ἀθεϊσμὸ - καὶ αὐτὸ ἔχει συμβεῖ συχνά. Ὡστόσο, τὸ νὰ ἀπορρίπτει κανεῖς τὸν Χριστιανισμὸ λόγω καταπιεστικῶν ἐκκλησιαστικῶν καὶ πολιτικῶν δομῶν ἐξουσίας – δομῶν ποὺ ἀποκλίνουν ἔντονα ἀπὸ τὸν Χριστιανισμὸ - μοῦ φαίνεται ἐξίσου λογικὸ μὲ τὸ νὰ ἀπορρίπτει κανεῖς τὶς ἀριστερὲς ἰδέες ἐπειδὴ ὑπῆρχε ὁ Στάλιν καὶ ὑπῆρχαν οἱ Μπολσεβίκοι. Εἶναι ἡ ἴδια παράδοξη λογικὴ ποὺ λειτουργεῖ ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἀπορρίπτουν τὴ δημοκρατία ὡς τέτοια ἐπειδὴ ὁρισμένες δυτικὲς χῶρες, μὲ τὸ σύνθημα τῆς «ἐπιβολῆς τῆς δημοκρατίας», ἐξαπολύουν ἐπιθετικὲς στρατιωτικὲς ἐκστρατεῖες γιὰ νὰ καταλάβουν ἄλλες χῶρες καὶ νὰ ἐκμεταλλευτοῦν τοὺς ἐνεργειακούς τους πόρους. Σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς περιπτώσεις, συγκεκριμένες ἰδέες ἀπορρίπτονται λόγω κάποιας αἰτίας πού, στὴν πραγματικότητα, εἶναι ἀντίθετη μὲ τὴν ἀρχικὴ πρόθεση τῶν ἰδεῶν.

Davor Džalto, Anarchy and the Kingdom of God, From Eschatology to Orthodox Political Theology and Back, New York,  2021

Ἡ πλεονεξία εἶναι φόνος

Αὐτὸς ποὺ έχει τὴν ἐξουσία νὰ θεραπεύσει τὸ κακὸ τῆς πείνας, ἀλλὰ μὲ τὴ θέλησή του τὸ αναβάλλει, ἐπειδὴ θεωρεῖ τὴν πλεονεξία του σπουδαιότερη, θὰ μποροῦσε κάλλιστα νὰ καταδικάζεται μὲ αυτόὺς ποὺ διαπράττουν φόνο. […] Αὐτὸς ποὺ δὲν συντρέχει καὶ δὲν κάνει δικές του τὶς ανάγκες τοῦ διπλανοῦ του καὶ ὁ τσιγκούνης καταδικάζεται πρῶτος απ’ ὅλους τοὺς ἁμαρτωλούς.  

Μ. Βασιλείου, Ἐν λιμῷ καὶ αὐχμῷ

ἀπὸ τὴ μεταφυσικὴ τοῦ χορτασμοῦ στὴ φυσικὴ τῆς μοιρασιᾶς

Ὁ χορτασμὸς τῶν πεντακισχιλίων εἶναι μιὰ εἰκόνα γιὰ τὴ διαχείριση τοῦ κοινωνικοῦ προβλήματος. Ὁ Χριστὸς δὲν προσεύχεται γιὰ κάποια μαγικὴ λύση. Εὐλογεῖ τὰ ἀπειροελάχιστα τρόφιμα, δηλαδὴ τὰ μεταβάλλει ἀπὸ ὑλικὰ χορτασμοῦ σὲ ὑλικὰ κοινωνίας. Ὁ χορτασμὸς ἔρχεται, ἀκριβῶς ἐπειδὴ ὁ σκοπὸς τῶν λίγων τροφίμων δὲν ἦταν ὁ χορτασμός, ἀλλὰ τὸ μοίρασμα. Ἡ ἀπεύθυνση τοῦ Χριστοῦ στὸν οὐρανὸ δὲν εἶναι μετάθεση τοῦ προβλήματος στὴ μεταφυσική. Εἶναι τὸ ἄνοιγμα τοῦ κόσμου καὶ τῆς ὕλης σὲ μιὰ ἄλλη φυσική, σ' ἕναν σκοπὸ πέραν τῆς χρήσης.

«Ἡ Ἐκκλησία εἶναι στοὺς δρόμους»

 

Ο Φθιώτιδος Συμεών κατά τη χειροθεσία εις πρωτοπρεσβύτερο του π. Χρηστου Ζαρκαδούλα:

«Σε μία ατμόσφαιρα κοινωνικής αδικίας και αποκλεισμού εμφανίζονται δύο επαναστάτες, δύο αναρχικοί, οι οποίοι έτυχε να είναι γιατροί και να είναι επιστήμονες. Τον ένα τον έλεγαν Κοσμά και τον άλλον τον έλεγαν Δαμιανό και έρχονται αυτοί να σπάσουν αυτήν την ανισότητα, έρχονται στους ανθρώπους της εποχής τους και τους λένε: μη στεναχωριέστε αν δεν έχετε λεφτά, μη στεναχωριέστε αν είστε φτωχοί, εμείς είμαστε εδώ για τους φτωχούς, μη στεναχωριέστε αν αισθάνεστε αποκλεισμένοι, δεν είστε αποκλεισμένοι. Είμαστε εμείς εδώ αναργύρως, ανιδιοτελώς, χωρίς αμοιβή μονάχα γιατί αγαπάμε τον άνθρωπο και αγαπάμε τον άνθρωπο, γιατί αγαπάμε τον Θεό και επειδή αγαπάμε το Θεό, αγαπάμε τη δικαιοσύνη και επειδή αγαπάμε τον Θεό, δεν ανεχόμαστε την κοινωνική αδικία και επειδή αγαπάμε το Θεό δεν ανεχόμαστε την κοινωνική ανισότητα. (...) Είναι εφικτή η ισότητα, είναι εφικτή ίση πρόσβαση στα αγαθά, είναι εφικτή η δικαιοσύνη, δεν είναι κάτι ουτοπικό ή κάτι ανέφικτο ή κάτι που ακόμα δεν έχει ωριμάσει, γιατί λείπουν οι συνθήκες ή γιατί φταίνε οι κακοί πολίτες οι οποίοι δεν ήταν όπως έπρεπε ευσυνείδητοι, να εμπνέουν και σήμερα κοινωνικούς εργάτες μέσα στην κοινωνία, οι οποίοι δεν θέλουν να πατούν επί πτωμάτων για να προοδεύουν, οι οποίοι δεν θέλουν να βαφτίζουν βοσκοτόπια ακόμα και τις βραχονησίδες στις θάλασσες ή οτιδήποτε άλλο για να πλουτίζουν εύκολα και να κατασπαταλούν πόρους. Υπάρχουν και σήμερα ακόμη άνθρωποι, οι οποίοι θέλουν να πορεύονται με τον σταυρό και με τη λαμπάδα στο χέρι, όπως οι Άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός. (...)

Αναφερόμενος στον τιμώμενο κληρικό π. Χρήστο, ο Σεβασμιώτατος Φθιώτιδος κ. Συμεών ανέφερε:

«Αυτή την ημέρα των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού επέλεξα, για να τιμήσω έναν αγαπητό αγωνιστή κληρικό, τον ιερέα σας, αδελφό, σύντροφο και φίλο τον π. Χρήστο Ζαρκαδούλα να τιμήσω και να τον χειροθετήσω πρωτοπρεσβύτερο όχι μόνο για τους λόγους τους προφανείς εκκλησιαστικούς και πνευματικούς, αλλά αυτούς που είναι εμφανείς μεν αλλά όχι προφανείς στη συνήθη λογική, να τον τιμήσω και να τον επιβραβεύσω, γιατί ζει την Θεία Ευχαριστία όχι μόνο στο Θυσιαστήριο, στην Αγία Τράπεζα, που κατεξοχήν από δω ξεκινάει κάθε θυσιαστήριο και κάθε αγία τράπεζα αλλά ζει τη Θεία Ευχαριστία και ιερουργεί την παρουσία της Εκκλησίας στα μπλόκα των αγροτών, στους κοινωνικούς αγώνες, στα πεζοδρόμια, στην πιάτσα, παντού, στις συνελεύσεις των πολιτών, στα κοινωνικά κινήματα, εκεί όπου είναι ανάγκη να διατρανωθεί η κραυγή της δικαιοσύνης, της ισότητας, της αλήθειας και της αγάπης, γιατί και εκεί είναι Εκκλησία.

Η Εκκλησία είναι στους δρόμους, η Εκκλησία βρίσκεται παντού, η Εκκλησία κατ’ εξοχήν βρίσκεται κάτω από τις γέφυρες που είναι οι άστεγοι, η Εκκλησία βρίσκεται εκεί που είναι οι άνθρωποι οι πεινασμένοι, οι απογοητευμένοι, οι άνεργοι, οι αδικημένοι, οι φυλακισμένοι. Η Εκκλησία βρίσκεται παντού και ο π. Χρήστος επιτελεί στο ακέραιο αυτό το καθήκον του όχι απλώς με την άδεια μου, αλλά με την ευχή μου, με την ευλογία μου, με τον ενθουσιασμό μου και όταν δεν μπορώ εγώ να βρίσκομαι για λόγους πάνω της θελήσεώς μου, πάντοτε με εκπροσωπεί σε αυτές τις συναντήσεις και σε αυτούς τους αγώνες και πάντοτε έχει εντολή να είναι παρών για να υψώνει τη σημαία της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αγάπης και να καταθέτει τη μαρτυρία του Ευαγγελίου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, που δεν είναι Ευαγγέλιο των ισχυρών, αλλά είναι Ευαγγέλιο των αδυνάτων, που δεν είναι Ευαγγέλιο αυτών που έχουν στα χέρια τους τάχατες ισχύ και δύναμη».

 

ἄτιτλο

 

Μέσα στὸν τόσο φόβο του, ἔφτιαξε ἕναν ἔμπορο Θεό, Θεέ μου, σοῦ δίνω, δῶσε μου, Θεέ μου, σὲ σώζω, σῶσε με, καὶ μάταια περίμενε ἀπόκριση. Ὄχι. Ὁ Θεὸς ὑπάρχει γιὰ νὰ μὴν τοῦ ζητᾶς. Ὁ Θεὸς ὑπάρχει ὅταν δὲν τοῦ ζητᾶς. Τὰ παζάρια δὲν ἀνασταίνουν τὸν Θεό. Τὸν σκοτώνουν.

Παντελὴς Μπουκάλας, Ὁ Χριστὸς στὰ χιόνια, Ἑφτὰ νύχτες στὸν κόσμο τοῦ Ἀντρέι Ταρκόφσκι, ἐκδ. Ἄγρα

Ἡ σκόνη ποὺ ...ἔπεσε

 

«Τὸ πιὸ μεγάλο λάθος πού 'κανε ἡ Σοβιετικὴ Ἕνωση ἦταν ποὺ ἀπαγόρευσε τὸν Θεὸ καὶ τὴ θρησκεία. Σήμερα θά 'χε ὅλον τὸν κόσμο μαζί της», ἀναφέρει ὡς καταστάλαγμα ζωῆς ὁ γέρος πιὰ ἀντάρτης Γιῶργος Ἀρμένης στὴν ταινία τοῦ Τάσου Ψαρρᾶ «Ἡ σκόνη ποὺ πέφτει». Ὅλοι οἱ συνειρμοὶ γιὰ τὸν φρικτὸ ἐκφυλισμὸ τοῦ σοσιαλισμοῦ συνηρημένοι στὴν πυκνὴ ἀφετηρία τῆς ἀποτυχίας, ἀπὸ τὴν ἁπλότητα τῆς λαϊκῆς ψυχῆς, ποὺ δόθηκε στ' ὄνειρο γιὰ ἕναν καλύτερο κόσμο.

«Εἶμαι ἐπαναστάτης»

 

Φρονῶ δηλαδὴ ότι, ὅπως τὸ φῶς τοῦ ἡλίου, ὁ ἀήρ, τὸ ὕδωρ κτλ. εἶνε εἰς τὴν καθολικὴν τῶν ἀνθρώπων χρῆσιν, οὕτω καὶ πάντα τὰ ἄλλα ὅσα ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται, δύνανται νὰ καταστῶσι κοινά, ἐὰν οἱ ἀτελεῖς καὶ ἐγωιστικοὶ νόμοι, τοὺς ὁποίους ἐνομοθέτησεν ἡ ἐπίσης ἀτελὴς διάνοια τοῦ ἀνθρώπου, ἀντικαθιστῶσι διὰ τοῦ τελειοτάτου καὶ δικαιοτάτου τοῦ Ἰησοῦ, ὅστις παραγγέλλει «ἀγάπα τὸν πλησίον Σου ὡς σεαυτόν». Εἶνε δύσκολο ν’ ἀρνηθῇ τις ὅτι ἐὰν ὁ νόμος οὗτος ἐφαρμοσθῇ ποτέ, οἱ ἄνθρωποι θὰ ὦσιν ἀδελφοὶ κὶ ἡ χαρὰ καὶ τὸ μειδίαμα θὰ βασιλεύσωσι μεταξύ των ἀντὶ τῶν δακρύων αἵματος. […]

Διὰ τὴν ἐργασίαν μου ταύτην ἂς λυπηθῶσιν οἱ ἀφένται, οὐχὶ ὅμως καὶ οἱ πατριῶται, διότι ἐκ ταύτης κατὰ διάνοιαν μόνον ὠφελεῖται ὁ σοσιαλισμός, ἐμπράκτως δὲ ἡ Πατρίς, εἰς τὴν ὁποίαν τοὺς φόρους, τοὺς ἀγαθοὺς πολίτας καὶ τοὺς γενναίους στρατιώτας προσφέρει ὁ μεγάλος πληθυσμὸς τῶν σκληραγωγημένων καὶ ἐργαζομένων χωρικῶν καὶ ὄχι ὁ ἐλάχισστος τῶν ἐκφυλισμένων καὶ ἀργῶν τσιφλικιούχων.

Μαρίνος Ἀντύπας, «Προτιμῶ τὰς ἐνέσεις ἀπὸ τὰς καυτηριάσεις», ἐφ. Ἀνάστασις, ἀρ. 55 (24-3-1907)