Παρασκευή 27 Οκτωβρίου 2017

ἀντάρτικα...


[…] Σε μιὰ μάχη ἕνας Γερμανὸς τραυματίζεται καὶ ὁ σύντροφός του ἐπιστρέφει νὰ τὸν σώσει. Εἶναι κάτω ἀπὸ τὶς κάννες τῶν ἀνταρτῶν καί, δυσκίνητος, ὅπως κουβαλάει τὸν τραυματισμένο, προσφέρει ἰδανικὸ στόχο. Ὁ νεοφερμένος στὸ βουνὸ Μανούσακας τὸν σκοπεύει καὶ ἑτοιμάζεται νὰ τὸν πυροβολήσει, ἀλλὰ ἕνας παλιὸς ἀντάρτης τὸν σταματάει:
-Ἄσ’ τους νὰ φύγουν. Ὁ τραυματίας εἶναι πρᾶγμα ἱερό. Κι ὁ σύντροφός του γύρισε νὰ τὸν πάρει ξέροντας πὼς θὰ σκοτωθεῖ μαζί του…
Ἄσ’ τους.
Καὶ τοὺς ἄφησαν.  


[…] οἱ διοικήσεις τοῦ ΕΛΑΣ στάθηκαν πολλὲς φορὲς κυματοθραύστης σὲ ἀκραῖες κομματικὲς ἀποφάσεις, ὅπως γιὰ παράδειγμα στὴν ὑπόθεση Μπουραντᾶ. Ὁ Νίκος Μπουραντᾶς εἶναι ὁ ἀρχηγὸς τοῦ Μηχανοκίνητου τῆς Ἀστυνομίας στὴν Ἀθήνα, ποὺ ἔχει περάσει ὁλοκληρωτικὰ στὶς ὑπηρεσίες τῶν Γερμανῶν κατακτητῶν καὶ ἔχει αἱματοκυλίσει τὴν πρωτεύουσα. […]
Στὸ Χλεμποτσάρι τῆς Θήβας, τόπο καταγωγῆς τοῦ Μπουραντᾶ, ἡ κομμουνιστικὴ ὀργάνωση παίρνει ἐντολὴ μὲ εἰδικὸ ἀπεσταλμένο ἀπὸ τὴν πρωτεύουσα νὰ συλλάβει τὴν οἰκογένειά του· πατέρα, μητέρα καὶ ἀδερφή. Ἡ διαταγὴ εἶναι νὰ ὁδηγηθοῦν στὸ 34ο Σύνταγμα τοῦ ΕΛΑΣ, νὰ περάσουν ἀπὸ ἀνταρτοδικεῖο καὶ νὰ ἐκτελεστοῦν.
Διοίκηση καὶ ἄντρες ἐξεγείρονται καὶ ἀρνοῦνται νὰ συμμορφωθοῦν:
-Τὶ εἶναι αὐτό; Ποῦ φτάσαμε; Στὸν πατέρα, στὴ μητέρα καὶ στὴν ἀδερφή;
Ἡ κομματικὴ διαταγὴ ἀπὸ τὴν Ἀθήνα ἐπανέρχεται ἐπίμονη· ἡ οἰκογένεια τοῦ ἐγκληματία Μπουραντᾶ πρέπει νὰ ἀφανιστεῖ γιὰ νὰ ἱκανοποιηθεῖ τὸ λαϊκὸ αἴσθημα τῶν κατοίκων τῆς πρωτεύουσας, ποὺ ὑποφέρουν ἀπὸ τὴ δράση του. […]
Καὶ πάλι ἡ διοίκηση τοῦ τοπικοῦ ΕΛΑΣ (Ρῆγος, Ὀρέστης, Βερμαῖος) ἀρνεῖται τὴν ἐκτέλεση τῆς διαταγῆς· συμπτωματικὰ φτάνει στὴν περιοχὴ ὁ γραμματέας τοῦ ΕΑΜ Χατζῆς, ἐνημερώνεται γιὰ τὸ θέμα καὶ συγχαίρει τοὺς ἑλασίτες.
-Μπράβο σας, ἀποτρέψατε μιὰ μεγάλη ζημιά.


Διονύσης Χαριτόπουλος, Ἄρης, ὁ ἀρχηγὸς τῶν ἀτάκτων, ἱστορικὴ βιογραφία, ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμμματα, Ἀθήνα 2003

Σάββατο 21 Οκτωβρίου 2017

αὐτοκτονικὴ πρόοδος

Φώτης Γαλανόπουλος

[…] ὁ ἄνθρωπος καὶ ὁ ἀνθρώπινος πολιτισμὸς φαίνονται νὰ ἀπειλοῦνται μόνον ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν ἀνθρώπινο πολιτισμό. Δισεκατομμύρια χρόνια ἐξελίξεως, καὶ ἡ Γαία ἴσως ἀποδειχθεῖ ὅτι ἐλάθεψε στὸ περιούσιο ἀπὸ τὰ δημιουργήματά της -στὸν ἐγκέφαλο- καὶ στὴν οἴηση ποὺ τὸν καατέχει. […]
Τὸ συμπέρασμα ἔχει, λοιπόν, μιὰ δραματικὴ διάσταση. Γιὰ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἡ Γῆ ἀπὸ τοὺς ἐφιάλτες της, χρειάζεται ἴσως κάτι ριζικότερο ἀπὸ τὶς βραδύτατες κινήσεις σὲ τοπικὸ ἢ παγκόσμιο ἐπίπεδο. Ἡ περιβαλλοντικὴ κρίση εἶναι, σὲ πρωτογενὲς ἐπίπεδο, κρίση τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ καὶ τῶν ἀξιῶν του. Αὐτὸ ποὺ χρειάζεται, συνεπῶς, εἶναι νὰ ἀμφισβητηθεῖ ἡ ἴδια ἡ ἔννοια τῆς προόδου καὶ ἡ μονομέρεια τῆς πρακτικῆς της. Διότι ἡ πρόοδος, μέχρι τώρα, περίπου ταυτίζεται μὲ τὰ τεχνολογικὰ ἀγαθὰ καὶ τὴ βελτίωση τῶν οἰκονομικῶν παραμέτρων. Ἐλάχιστα ἀναφέρεται σὲ ποιοτικὲς παραμέτρους, στὴν ἁρμονικὴ ἰσορροπία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ περιβάλλον του, σ’ αὐτὸν καθ’ ἑαυτὸν τὸν ἐσωτερικὸ ἄνθρωπο καὶ στὴν ἀνάγκη του νὰ ὑπάρξει μὲ τοὺς ἄλλους. Ἡ τυφλὴ ἐπιδίωξη τῆς ἀνόδου τοῦ ἀτομικοῦ ἢ ἐθνικοῦ εἰσοδήματος δὲν ὁδηγεῖ πάντοτε στὴν ἄνοδο τοῦ βιοτικοῦ -μὲ τὴν ἔννοια τοῦ βίου, τῆς ζωῆς- ἐπιπέδου. Ὁδηγεῖ, συνήθως, σὲ ἕναν ἄνθρωπο χωρὶς σοφία καὶ εὐθύνη, στερημένο ἀπὸ τὴν παρηγοριὰ τῆς τέχνης καὶ τὴν ἀνάσα τοῦ διπλανοῦ, ἕρμαιο δυνάμεων ποὺ στηρίζουν τὴν ἐξουσία τους στὴν ἰσοπέδωση τὴ δική τους καὶ τῆς φύσεως. […]



Γιῶργος Γραμματικάκης, Ἡ κόμη τῆς Βερενίκης, Πανεπιστημιακὲς Ἐκδόσεις Κρήτης, Ἠράκλειο16, 1998 

Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017

μεταξὺ ἔγνοιας καὶ ἀμηχανίας

Γιώργος Λαναρᾶς
[…] Δὲν εἶναι δύσκολο νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι κάμποσοι ἐκκλησιαστικοὶ ἄνθρωποι νοοῦν τὴν οἰκονομία ὡς ἕνα πεδίο οὐδέτερο (ὅπως εἶναι, γιὰ παράδειγμα, μιὰ ἐποχὴ τοῦ χρόνου ἢ ἡ ὕπαρξη μιᾶς πεδιάδας), ὅπου ὁ εὐσεβὴς δύναται νὰ πράττει κατὰ τὸ σύστημα, ἀρκεῖ ὁ ἴδιος νὰ ἐκκλησιάζεται τὶς Κυριακὲς καὶ νὰ μὴν παρεκτρέπεται σεξουαλικῶς. Στὴν ὀπτικὴ αὐτή, ἐρωτήματα γιὰ τὶς ἀνθρωπολογικὲς ἐπιλογὲς ποὺ συνιστοῦν τὸ σύστημα (ἐπιλογὲς – κι ὄχι οὐδετερότητα) ποὺ τὸ συγκροτοῦν, προσπερνιοῦνται ὡς κάτι τριτεῦον. Κι ἔτσι εἶναι ἐντελῶς σύνηθες πολλοὶ ἐκκλησιαστικοὶ ἄνθρωποι νὰ παπαγαλίζουν μὲν τὴν βολικὴ φόρμουλα ὅτι ὁ Καθολικισμὸς σημαίνει φεουδαρχία, ὁ Προτεσταντισμὸς σημαίνει καπιταλισμό, ἐνῶ ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι κάτι ἄλλο…, ἀλλὰ ταυτόχρονα νὰ ἀρθρώνουν μιὰ θεολογία καὶ νὰ ἀναπαράγουν ἕναν τρόπο ζωῆς ποὺ δὲν εἶναι καθόλου κάτι ἄλλο! Καὶ δὲν μιλῶ, βέβαια, γιὰ ἀναπαραγωγὴ ἀπὸ ἀνάγκη ἢ ἀπὸ ἀδυναμία (ἡ ἀνάγκη καὶ ἡ ἀδυναμία χρειάζονται τὸν σεβασμό μας), ἀλλὰ γιὰ νηφάλια προσχώρηση. Βολικό, γάρ, νὰ θεωρητικολογεῖς κατὰ τοῦ καπιταλισμοῦ ἐπειδὴ τὸν βλέπεις ὡς ὄθνιο, δυτικὸ πολιτισμικὸ φαινόμενο, κι ὄχι ἐπειδὴ προεχόντως γεννᾶ ἀπανθρωπιά! Ἀλλὰ οἱ Πατέρες δὲν ἔκριναν τὴ Φραγκιὰ - ἔκριναν τὰ φράγκα ὅπου γῆς, καὶ τὴν ἐκμετάλλευση σὲ δύση καὶ ἀνατολή! Ὁ Μὰξ Βέμπερ καὶ ἡ σπουδαία μελέτη του γιὰ τὴ σχέση Προτεσταντισμοῦ καὶ καπιταλισμοῦ ἔχει γίνει ἡ ἀγαπημένη παραπομπὴ τῶν τρεφομένων μὲ τὰ ξυλοκέρατα τῆς παπαγαλίας, ἀλλὰ -τὸ ξαναλέω- ὁ καψερὸς ὁ Βέμπερ πολλὰ θὰ εἶχε νὰ μάθει  ἀπὸ σημερινοὺς Ὀρθοδόξους ποὺ εἶναι ἀνενδοίαστα ἐπιδέξιοι καὶ σὲ  bonus καὶ σὲ εὐχέλαια… Ἀπέναντι, ὅμως, σ’ αὐτά, οἱ Χριστιανοὶ ἐκεῖνοι (οἱ πολλοὶ κληρικοὶ καὶ λαϊκοὶ) ποὺ κρατοῦν ὡς ὕψιστο κριτήριο τὸ μυστήριο τοῦ ἀδελφοῦ (ἡμεδαποῦ καὶ ἀλλοδαποῦ), ποὺ διασώζουν τὴν ἀγωνία ἀπέναντι στὸν πλουτισμό, ποὺ ζοῦν τὴν ἔλλειψη ἐξασφάλισης, εἶναι οἱ ἀληθινοὶ νεωκόροι τῆς Ἐκκλησίας. Ἐξωπραγματικοὶ ἐραστὲς ἰδεολογημάτων, κατὰ τοὺς νεοειδωλολάτρες τοῦ κυνισμοῦ, φυσικά!
 Τὰ παραπάνω δὲν εἶναι λόγος περὶ ἠθικῆς τελειότητας ἢ καθαρότητας. Λόγος γιὰ τὴν πολυτιμότητα τῆς ἔγνοιας καὶ τῆς ἀμηχανίας εἶναι! Ἀμηχανία γιὰ τὸ ὅτι δὲν ξέρουμε καὶ δὲν δυνάμεθα νὰ δώσουμε λύσεις χειροπιαστές· ἔγνοια, ὅμως, γιὰ νὰ μὴν ξεθωριάζει τὸ ὅραμα, τὸ ὁποῖο δίνει λόγο ὕπαρξης στὴν ἐκκλησιαστικὴ ταυτότητα: τὸ ὅραμα τῆς Βασιλείας, ὄχι ὡς σπιριτουαλισμός, ἀλλὰ ὡς ἔμπνευση καὶ κριτήριο τῶν ἐπιλογῶν μας μέσα στὴν ἱστορία. […]


Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Ἡ ρήξη μὲ τὸ μηδέν, σφηνάκια πολιτικῆς θεολογίας, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2015

Σάββατο 7 Οκτωβρίου 2017

βλέμμα καὶ ἀγαθὸ

Ἠ ἀρχαία τέχνη ἀγνοοῦσε τὴν ὑποκειμενικότητα. Ἡ ἔννοια τοῦ μυστηρίου, τῆς ἐσωτερικότητας, τῆς ἀγωνίας καὶ συνακόλουθα ὁ ὁ κόσμος τῆς ἐλπίδας καὶ τῆς μεταμόρφωσης παρέμεναν γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἕνας τομέας σχεδὸν ἀπαγορευμένος. Ἔτσι, οἱ ὡραιότερες μορφὲς τοῦ ἑλληνισμοῦ φαντάζουν βυθισμένες μέσα σ’ ἕναν ἀπρόσωπο κόσμο: τὰ μάτια, ταυτόχρονα ἀνοιχτὰ καὶ κλειστά, ὅπως τοῦ ζώου, τὸ ἴδιο ἀδιάφορα ἀπέναντι στὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ἀπελπισία ὅσο καὶ ὁ σφυγμὸς ἢ ἡ τροχιὰ τῶν ἄστρων, ἀποκλείουν ἀποφασιστικὰ κάθε δυνατότητα προσωπικῆς ἔκφρασης. Εἶναι ἁλήθεια πὼς ἡ ψυχολογικὴ διάσταση ἐμφανίζεται γιὰ πρώτη φορὰ μὲ τοὺς Ρωμαίους: τὸ ἔργο αὐτὸ τῶν πρόδρομων αἰώνων συνίσταται ἀκριβῶς στὸ νὰ φέρει τὸν «ψυχικὸ» ἄνθρωπο τῶν ἑλληνο-ρωμαϊκῶν πορτραίτων στὸ κατώφλι τῆς πνευματικῆς ἐσωτερικότητας τῶν βυζαντινῶν εἰκόνων καὶ ψηφιδωτῶν. Τὰ πρόσωπα τοῦ 3ου καὶ τοῦ 4ου αἰώνα, στὸ Φαγιοὺμ ὅπως καὶ στὴν Παλμύρα, στὴν Ἑλλάδα ὅπως καὶ στὴ Ρώμη, μᾶς θέτουν ἐνώπιον μιᾶς τέχνης ἐπικεντρωμένης ὄχι πιὰ στὴν ἐξύμνηση τοῦ σώματος ἀλλὰ στὴν ἔνταση τοῦ βλέμματος. […]
Χρῆστος Παπανικολάου
Μέσα σ’ ἕνα τέτοιο σύμπαν ὅπου κάθε τὶ τὸ ὑπαρκτὸ συνιστᾶ μιὰ «Θεοφάνεια», τὸ κάθε ὂν συνιστᾶ ἕνα ἀγαθό, ἐνῶ τὸ κακὸ δὲν εἶναι παρὰ μιὰ ἐξωπραγματικὴ σκιά. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ βυζαντινὴ τέχνη ἀρνήθηκε νὰ υἱοθετήσει τὶς δαιμονικὲς στρεβλώσεις καὶ τὰ «τερατόμορφα ἀγρίμια» μὲ τὰ ὁποῖα οἱ ἀποκαλυψιακὲς ἐνοράσεις στόλισαν τὶς πύλες τῶν μητροπόλεων τοῦ Βορρά, καὶ σίγουρα δὲν εἶναι τυχαῖο τὸ ὅτι οἱ ζωγράφοι τῆς παρακμῆς, ποὺ εἰκονογράφησαν τὴν Ἀποκάλυψη, στὴ Μονὴ Διονυσίου, ἢ στὶς ἐκκλησίες τοῦ Γιαροσλάβ, δὲν βρῆκαν τίποτα καλύτερο ἀπὸ τὸ νὰ ἀντιγράψουν τὰ χαρακτικὰ τοῦ Ντύρερ, τοῦ Κράναχ καὶ τὴν εἰκονογραφημένη βίβλο τοῦ Πισκατόρ… […]



Κώστας Παπαϊωάννου, Βυζαντινὴ καὶ Ρωσικὴ ζωγραφική, Ἐναλλακτικὲς ἐκδόσεις, μτφρ. Ἑλένη Νάκου-Χριστίνα Σταματοπούλου, Ἀθήνα 2007