Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2016

πατρίς-θρησκεία καὶ μαύρη ἐργασία


[…] Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς δικτατορίας, ἡ φυγὴ τῶν Ἑλλήνων ἐργαζόμενων πρὸς τὸ ἐξωτερικὸ ἐντείνεται. Ἐπίσης μειώνεται δραστικὰ τὸ ποσοστὸ τῶν ἐπαναπατρισμῶν. Τὰ στοιχεῖα εἶναι ἀμείλικτα: Μετὰ τὴν πτώση στὸ ποσοστὸ τῆς μετανάστευσης, ποὺ καταγράφηκε τὸ 1966, εἴχαμε νέα αὔξηση τῶν ρευμάτων πρὸς τὸ ἐξωτερικό. Τὸ 1968 ἔφυγαν 51.000 ἄτομα, τὸ ’69 91.500, τὸ ’70 93.000 καὶ τὸ 1971 62.000 (Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, τ. ΙΣΤ´, σ. 288). Ταυτόχρονα τὸ ποσοστὸ τῆς παλιννόστησης ἔπεσε ἀπὸ τὸ 38% ποὺ κυμαινόταν κατὰ τὴ δεκαετία 1951-1960, στὸ 14% κατὰ τὴν τριετία ’67-’70 (Τὸ Βῆμα 6/7/1971).
Ἡ μεγάλη μαζικὴ φυγὴ ὀφείλεται σὲ δύο παράγοντες. Ὁ πρῶτος εἶναι πολιτικός, καὶ ὀφείλεται στὸ γενικότερο κλίμα τῆς ἔλλειψης ἐλευθεριῶν καὶ τῆς στέρησης τῶν δημοκρατικῶν δικαιωμάτων τῶν Ἑλλήνων ἐργαζόμενων. Ὁ δεύτερος εἶναι οἰκονομικός: Ὁ κατώτατος μισθὸς γιὰ μιὰ ἀνειδίκευτη ἑλληνίδα ἐργάτρια στὴ Γερμανία ἦταν 260 δρχ. ἐνῶ ἑνὸς ἀνειδίκευτου ἐργάτη 320 δρχ. Τὴν ἴδια ἐποχή, στὴν Ἑλλάδα, οἱ ἀντίστοιχοι μισθοὶ κυμαίνονταν ἀπὸ 120 μέχρι τὸ πολὺ 150 δρχ. (Τὸ Βῆμα 9/10/1971). Μεγάλη διαφορὰ ἔχουν καὶ οἱ συνθῆκες δουλειᾶς, ἡ ἀσφάλιση κ.ο.κ. Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ μαρτυρία τοῦ ἀντιπροέδρου τῆς ΛΑΡΚΟ, γιὰ τὴν ἄρνηση τοῦ ἑλληνικοῦ προλεταριάτου νὰ παραμείνει ἀπασχολημένο μὲ τοὺς ὅρους δουλειᾶς ποὺ τοῦ ἐπιφυλάσσει ἡ ἑλληνικὴ βιομηχανία:Μὲ μεγάλη δυσκολία καλύπτουμε προσωρινὰ ἕνα μέρος ἀπὸ τὶς ἀνάγκες μας σὲ μεταλλωρύχους. […] Οἱ περισσότεροι ὅμως ἀπὸ τοὺς προσλαμβανόμενους φεύγουν πολὺ σύντομα καὶ ἐπιστρέφουν στὰ χωριά τους, γιατὶ δὲν μποροῦν νὰ προσαρμοσθοῦν στὶς συνθῆκες τῆς βιομηχανικῆς ἐργασίας. (Τὸ Βῆμα 4/7/1971)
[…] Ἔτσι, κατὰ τὰ τέλη τοῦ 1971, ὁ ΣΕΒ ζητάει ἐπίσημα ἀπὸ τὴν κυβέρνηση νὰ προβεῖ σὲ διακρατικὲς συμφωνίες γιὰ 10.000 ξένους ἐργαζόμενους (Τὸ Βῆμα 19/10/1972). Ἡ κυβέρνηση, βέβαια, ἔχει ἤδη ξεκαθαρίσει ὅτι δὲν προβλέπεται νὰ προβεῖ σὲ τέτοιες ἐπίσημες κινήσεις (Τὸ Βῆμα 6/5/1972). Ὡστόσο, οἱ δηλώσεις της εἶναι παραπλανητικές: Τὰ σχετικὰ δημοσιεύματα ἀναφέρουν ὅτι ἤδη στὴ χώρα ἐργάζονται 20-30 χιλιάδες ξένοι ἄνθρωποι (ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο, τὸ Πακιστάν, τὴ Λιβύη, τὴν Ἰνδία κ.ἀ.), ποὺ στὴν πλειονότητά τους δὲν διαθέτουν ἄδειες ἐργασίας, καὶ ἀμείβονται μὲ πολὺ χαμηλὰ ἡμερομίσθια, δίχως ἀσφάλιση. (Τὸ Βῆμα 14/7/1974).
Καθὼς οἱ ἐργαζόμενοι αὐτοὶ ἀπορροφοῦνται στὴν ἑλληνικὴ βιομηχανία καὶ ἀρχίζουν να ἐμφανίζονται οἱ πρῶτες συνέπειες τῆς ὑποκατάστασης ντόπιας ἐργατικῆς δύναμης ἀπὸ τὴν ξένη, ἀρχίζουν καὶ οἱ πρῶτες ἀντιδράσεις, ἐνῶ δὲν λείπουν καὶ τὰ δημοσιεύματα ποὺ ἀποκαλύπτουν τὶς ἄθλιες συνθῆκες διαβίωσής τους, τὰ πρῶτα προβλήματα στὴ γειτονιά κ.ο.κ. (Τὸ Βῆμα 11/2/1973). Τὸν Ἰούνιο τοῦ 1974, τὸ Ἐργατικὸ Κέντρο Ἀθήνας κρούει τὸν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιὰ τὴ συμπαιγνία τῆς δικτατορίας καὶ τῶν μεγαλοβιομηχάνων, ὑποστηρίζοντας ὅτι ἡ «εὔκολη λύση» τῆς ἐκμετάλλευσης τῶν ξένων ἐργατῶν ρίχνει κι ἄλλο τὰ ἡμερομίσθια καὶ ἐξαναγκάζει τοὺς Ἕλληνες στὴ μετανάστευση, καὶ ζητᾶ τὴ νομιμοποίησή τους. […]
Ποιὸς νὰ τὸ φανταζόταν, λοιπόν, ὅτι ἡ δικτατορία θὰ ἦταν ἐκείνη ποὺ θὰ ἐγκαινίαζε τὴ συστηματικὴ χρησιμοποίηση τῆς παράνομης ἐργασίας τῶν μεταναστῶν, ὡς ἐργαλεῖο ὑποκατάστασης τῆς ἀνύπαρκτης οἰκονομικῆς πολιτικῆς της; […]


Γιώργου Ρακκᾶ, Πατρίς-Θρησκεία καὶ Μαύρη Ἐργασία, περ. Ἄρδην, τ. 90, Ἰούνιος-Αὔγουστος 2012  

Τετάρτη 16 Νοεμβρίου 2016

ἡ ἐξέγερση κι ὁ ἰδανικὸς χῶρος τῆς ὕπαρξης


[…] Κανεὶς δὲν τὸ ἀμφισβητεῖ αὐτὸ (τὸ γεγονὸς δηλαδὴ ὅτι σὲ μιὰ στιγμὴ συνεπῆρε τοὺς νέους ἡ ἰδέα τῆς ἐλευθερίας, ὅπως συνέβη μὲ τὸ Πολυτεχνεῖο). Ἦταν ὅμως τὸ συγκεκριμένο πρόβλημα: Ν’ ἀπαλλάξουμε τὸν ἑλληνικὸ λαὸ ἀπὸ τὴν καταπίεση τῆς δικτατορίας. Δὲν ἦταν τὸ μεγαλιῶδες ὅραμα ἑνὸς καλύτερου κόσμου. Οἱ ἐμπειρίες τῶν σημερινῶν ἀνθρώπων δείχνουν ὅτι πρῶτα πρέπει νὰ κοιτάζουν τὸ ἄτομό τους καὶ ὕστερα νὰ ρίξουν μιὰ ματιὰ στὸ συμφέρον τοῦ συνόλου. Ἡ δική μας γενιὰ παρέμεινε στὸ πεδίο τοῦ ρομαντισμοῦ ἐπιδιώκοντας ν’ ἀλλάξει τὸν κόσμο. Ἡ σημερινὴ γενιὰ δὲν εἶχε περιθώρια γιὰ ὄνειρα – γκρεμίστηκαν ὅλα. […] Ἰδιαίτερη διέξοδος γιὰ μένα εἶναι νὰ μετακινήσουμε τὰ ἐνδιαφέροντά μας ἀπὸ τὸν πεπτικὸ σωλήνα τῆς κοινωνικῆς μας ζωῆς στὸ χῶρο τοῦ πνεύματος, στὸ χάος τῆς ὕπαρξης. Μιὰ τέτοια πορεία θὰ μᾶς ὁδηγήσει στὴν ταύτιση τοῦ φυσικοῦ μὲ τὸν μεταφυσικὸ κόσμο.
Στὰ παιδιά μας κληροδοτήσαμε τὴν ἐμπειρία τῆς ἀποτυχίας, τὴν ἐμπειρία ὅτι ὁ κόσμος δὲν ἀλλάζει μέσα σὲ λίγες ὧρες. Στροφὴ λοιπὸν πρὸς τὸ μεγάλο θέμα τῆς ὕπαρξης ποὺ θὰ μᾶς ἀπαλλάξει ἀπὸ τὴν ἀπονέκρωση καὶ τὴ μοναξιὰ τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας. Πρέπει νὰ καταλάβουν οἱ νέοι, ὄχι μόνον ἐμεῖς οἱ ἀπερχόμενοι, ὅτι εἴμαστε θεατὲς αὐτοῦ τοῦ κόσμου καὶ ὅτι στὸ δρόμο ποὺ διανύουμε πολλοὶ χάνονται, μένουν ὅμως οἱ ἄξιοι. Κανεὶς ἀνάξιος δὲν ἐπέζησε πολὺ στὴ μνήμη τῶν μεταγενέστερων.
  […] Ἡ ἰδεολογία εἶναι χρήσιμη ὡς καταφύγιο, ἀλλὰ ὄχι ὡς μόνιμη κατοικία τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ σκοπός του εἶναι ἡ ἀναζήτηση τῆς βαθύτερης αἰτίας τῆς ὕπαρξής του. Αὐτὸς εἶναι ὁ ἰδανικός μας χῶρος.

Σωτήρης Πατατζής, συνέντευξη στὸν Σπύρο Κατσίμη, ἐφημ. Καθημερινὴ 30-31 Μαρτίου 1980. Ἀναδημοσίευση ἀποσπασμάτων στὴν Ἐφημερίδα τῶν Συντακτῶν, 13-14 Ἰουνίου 2015



Σωτήρης Πατατζής. Διηγηματογράφος καὶ θεατρικὸς συγγραφέας. Γεννήθηκε στὴ Μεσσήνη τὸ 1914 κι ἀποφοίτησε ἀπὸ τὸ Γυμνάσιό της. Διπλωματοῦχος τῆς Γαλλικῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν καὶ σπουδαστὴς τῆς Νομικῆς. Ὡστόσο ἀναγκάστηκε γιὰ λόγους οἰκονομικῆς ἀνέχειας νὰ διακόψει τὶς σπουδές του καὶ νὰ δώσει ἐξετάσεις στὴ Σχολὴ Χωροφυλάκων. Ὑπηρέτησε στὴ Λιβαδειὰ μὲ τὸ βαθμὸ τοῦ ἐνωμοτάρχη, μετὰ τὴν ἐπιβολή τῆς γερμανικῆς κατοχῆς ὅμως λιποτάκτησε καὶ κατέφυγε στὸ ἀντάρτικο λαμβάνοντας μέρος στὴν Ἐθνικὴ Ἀντίσταση μὲ τὸ ΕΑΜ Μεσσηνίας. 

Κυριακή 6 Νοεμβρίου 2016

ἡ εὐθύνη τῆς ἐλευθερίας

Δυστυχῶς, τὸ τραγικὸ εἶναι ὅτι δὲν ξέρουμε πῶς νὰ εἴμαστε ἐλεύθεροι· ἀπαιτοῦμε ἐλευθερία γιὰ τὸν ἑαυτό μας εἰς βάρος ὅλων τῶν ἄλλων καὶ δὲν ἐννοῦμε νὰ παραιτηθοῦμε ἀπὸ τὸ παραμικρὸ γιὰ χάρη κάποιου ἄλλου: θὰ τὸ θεωρούσαμε καταπάτηση τῶν ἀτομικῶν μας δικαιωμάτων καὶ ἐλευθεριῶν. Σήμερα ὅλοι πάσχουμε ἀπὸ ἄμετρο ἐγωισμό. Κι αὐτὸ δὲν εἶναι ἐλευθερία. Ἐλευθερία σημαίνει ὅτι μαθαίνεις νὰ ἔχεις ἀπαιτήσεις μόνο ἀπὸ τὸν ἑαυτό σου, ὄχι ἀπὸ τὴ ζωὴ ἢ ἀπὸ τοὺς ἄλλους, καὶ ξέρεις νὰ δίνεις: ἐλευθερία σημαίνει θυσία ἐν ὀνόματι τῆς ἀγάπης. […]
Τὸ πρότυπο τῶν κοινωνικῶν σχέσεων ἔχει διαμορφωθεῖ κατὰ τέτοιον τρόπο, ποὺ οἱ ἄνθρωποι δὲν ἀπαιτοῦν τὸ παραμικρὸ ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους, αἰσθάνονται ἀπαλλαγμένοι ἀπὸ κάθε ἠθικὴ ὑποχρέωση καὶ προβάλλουν ἀπαιτήσεις μόνο ἀπὸ τοὺς ἄλλους, ἀπὸ τὴν ἀνθρωπότητα ἐν γένει […]. Μὲ τὴ σκέψη ὅτι «εἴμαστε ὅλοι μαζί», κοντολογὶς ὅτι ἡ ἀνθρωπότητα βρίσκεται στὴ διαδικασία οἰκοδόμησης κάποιου πολιτισμοῦ, ἀποφεύγουμε μονίμως τὶς προσωπικές μας εὐθύνες καί, χωρὶς νὰ τὸ συνειδητοποιοῦμε, μεταθέτουμε στοὺς ἄλλους κάθε εὐθύνη γιὰ ὅσα συμβαίνουν. Μὲ ἀποτέλεσμα νὰ γίνεται ὁλοένα πιὸ ἀπεγνωσμένη ἡ σύγκρουση ἀτόμου καὶ κοινωνίας, νὰ ψηλώνει ὁλοένα περισσότερο τὸ τεῖχος τῆς ἀποξένωσης ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους.
Ζοῦμε σὲ μιὰ κοινωνία ποὺ δὲν ἔχει χτιστεῖ μὲ τὶς προσπάθειες κανενὸς συγκεκριμένα παρὰ μὲ τὶς «συντονισμένες» προσπάθειες ὅλων μαζί, ὅπου ἡ προσωπικότητα διεκδικεῖ τὰ δικαιώματά της ὄχι ἀπὸ τὸν ἑαυτό της παρὰ ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Ὁπότε τὸ ἄτομο γίνεται εἴτε ὄργανο τῶν ἰδεῶν καὶ τῶν φιλοδοξιῶν κάποιων ἄλλων εἴτε ἀφέντης ποὺ προσαρμόζει καὶ χρησιμοποιεῖ τὴν ἐνέργεια τῶν ἄλλων χωρὶς κανένα σεβασμὸ γιὰ τὰ δικαιώματά τους. […]
Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ἀναθέσαμε σὲ ἄλλους νὰ λύνουν τὰ προβλήματά μας, μεγάλωσε τὸ ρῆγμα μεταξὺ πνεύματος καὶ ὕλης. Τὶς ἰδέες ποὺ κυβερνοῦν τὸν κόσμο ὅπου ζοῦμε τὶς ἔχουν ἀναπτύξει ἄλλοι, κι ἐμεῖς πρέπει εἴτε νὰ συμμορφωθοῦμε στοὺς κανόνες αὐτῶν τῶν ἰδεῶν εἴτε νὰ ἀπομακρυνθοῦμε καὶ νὰ τὶς ἀντικρούσουμε – θέση ποὺ γίνεται ὁλοένα πιὸ ἀπελπιστική. […]

Ἀντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας τὸ χρόνο, μτφρ. Σεραφεὶμ Βελέντζας, ἐκδ. Νεφέλη, Ἀθήνα 1987