Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου 2017

ὁ «θάνατος τοῦ Θεοῦ» - νοσταλγία ἢ ἐξουσία


[…] στὸ πλαίσιο τῆς συνθήκης ποὺ ἐγκαινιάζεται μὲ τὴ διάγνωση τοῦ τέλους τοῦ ἀφηρημένου Θεοῦ, ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀναλαμβάνουμε τὴ σχέση μεταξὺ τῆς περατότητάς μας καὶ τῆς ἐρωτηματικῆς δύναμης τοῦ ἀπείρου διαμορφώνει τὸν ὀντολογικό μας ὁρίζοντα καὶ τὴν ἴδια τὴν τροπή -θετικὴ ἢ ἀρνητική- τῆς ἐνδεχόμενης σύνδεσής μας μὲ ἕνα νέο θεϊκό. Τὸ τελευταῖο -ἀνοιχτό, ἄμεσο, αἰνιγματικό- θὰ μᾶς ἀποταθεῖ ἢ θὰ ἀποχωρήσει, ἀνάλογα μὲ τὸ κατὰ πόσο ἡ στάση μας ἀπέναντι στὸ τέλος τοῦ (κατευθυντικοῦ, ἐξωτερικὰ ὑπερβατικοῦ) Θεοῦ θὰ προσλάβει θετικὸ ἢ μηδενιστικὸ χαρακτήρα. Ἡ στάση μας αὐτὴ καθεαυτὴ ἀλλὰ καὶ τὸ περιεχόμενό της ἀνάγονται σὲ πρωταγωνιστικοὺς παράγοντες τῆς συνθήκης ποὺ ἐγκαθιδρύεται μὲ βάση τὴ λογικὴ τοῦ «θανάτου τοῦ Θεοῦ». […]
Doris Salcedo, Shibboleth
Ἔχοντας ἀκυρώσει τὴν προοπτικὴ τῆς κίνησής μας πρὸς τὸ χῶρο μιᾶς ὑπερπερατῆς πραγματικότητας, (παρα-)βιάζουμε τὴ σχέση μας μὲ τὸ μεταφυσικό μας ἑαυτὸ καί, κατὰ μία ἔννοια, σφετεριζόμαστε τὴ λειτουργία τοῦ ἀπείρου ὡς ἄσκηση γιὰ τὴν παραγωγὴ ἀπεριοριστίας. Μὲ ἄλλα λόγια, οἰκειοποιούμαστε -ὑβριστικά, θὰ ἔλεγε κανείς- τὰ γνωρίσματα τῆς ὑπεροχῆς τῆς ἀπειρότητας, καθὼς ἡ δύναμη τῆς τελευταίας ἀνοίγεται πρὸς ἐμᾶς, στὸ πλαίσιο τοῦ καθεστῶτος ἐκκρεμότητας ποὺ προκαλεῖται ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ ἀφηρημένου Θεοῦ. Ἡ πράξη τῆς αὐθυπέρβασής μας δὲ συναρτᾶται μὲ τὴ διερευνητικὴ τάση μας πρὸς ἕνα ἀνώνυμο Ἄλλο ποὺ νὰ μᾶς ξεπερνᾶ μὰ καὶ νὰ μᾶς ἀφορᾶ, πρὸς ἕνα νέο, προσωπικὸ θεϊκό, ἀλλὰ ἀνάγεται σὲ ἀπόπειρα βίαιης ἰδιοποίησης τῆς ἰσχύος τοῦ ἀπείρου. Ἐπιχειροῦμε νὰ προσβάλουμε τοῦτο ἐδῶ, ἐφόσον ἐπιδιώκουμε νὰ ἀρθεῖ πρὸς ὄφελός μας ἡ ἀμοιβαιότητα τῆς σχέσης μας μὲ τὸ ὑπερέχον, μυστηριακὸ μέγεθός του. Ἔτσι μέσα στὴν τελευταία, ἡ βούλησή μας ἐκτρέπεται σὲ θέληση γιὰ ἀποκλειστικότητα, γιὰ ἀκραία ἐπιβολή. Στὴν ἐν λόγῳ προβληματικὴ ἐκδοχή του τὸ μεγαλεῖο, ἐκφράζοντας τὴν ποιότητα αὐτῆς τῆς θέλησης, ἔχοντας ἀποστραφεῖ τὸ νοσταλγικό του ὁρίζοντα, εἶναι ἀδιέξοδα ἐξουσιαστικό. […]


 Παναγιώτης Δόικος, Ὁ «θάνατος τοῦ Θεοῦ» καὶ ὁ μεταφυσικὸς ἄνθρωπος, ἐκδ. Ἴνδικτος, Ἀθήνα 2008 

Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου 2017

ἡ ἐλευθερία τῆς πνευματικότητας



[…] Γνωρίζουμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ἀκόμη καὶ στὴ φυλακὴ μπορεῖ νὰ εἶναι ἐλεύθεροι. Θὰ πρέπει ἐπίσης νὰ μὴν συνδέει κάποιος τὴν ἐλευθερία μὲ τὴν πρόοδο, αὐτὸ ποτὲ δὲν πρέπει νὰ γίνεται. Ἀπὸ τὴν ἀπαρχὴ τῆς ἀνθρώπινης συνείδησης καὶ τῆς ἀτομικότητας, ὁ ἄνθρωπος μποροῦσε νὰ εἶναι ἐλεύθερος ἢ ἀνελεύθερος – μὲ τὴν ἐσωτερικὴ ἔννοια. Γι’ αὐτό, ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἐλευθερία δὲν πρέπει νὰ συγχέουμε τὸ θέμα τῶν δικαιωμάτων καὶ τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἐσωτερικῆς, πνευματικῆς ἐλευθερίας.
Ἐδῶ δὲν καταλαβαίνουν τίποτα ἀπὸ ὅσα λέω γιὰ ἀυτὸ τὸ θέμα. Ὄχι πολὺ καιρὸ πρὶν ἤμουν σὲ μιὰ τέτοια συνάντηση καὶ στὴ συνέχεια ἔγραψαν στὶς ἐφημερίδες: Εἶναι πολὺ περίεργο τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Ταρκόφσκι μιλάει περὶ πνευματικότητας. Φυσικὰ -γι’ αὐτοὺς εἶναι παράξενο, ἁπλὰ δὲν ἔχουν ἰδέα, δὲν καταλαβαίνουν τὶ λέω. Δὲν μποροῦν νὰ κατανοήσουν ὅτι μιλάω γιὰ τὴν πνευματικότητα μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ὁ ἄνθρωπος θὰ ἔπερεπε νὰ ξέρει γιατὶ ζεῖ, ὀφείλει νὰ σκέφτεται τὸ νόημα τῆς ζωῆς του. Ἐκεῖνος ποὺ ἀρχίζει νὰ τὰ σκέφτεται αὐτά, ὑπὸ μία ἔννοια φωτίζεται μὲ κάποιο πνευματικὸ φῶς, αὐτὴ ἡ διερώτηση δὲν πρόκειται νὰ ξεχαστεῖ ξανά, νὰ πεταχτεῖ μακριά, ἔχει ξεκινήσει μιὰ πορεία. Ἀντιθέτως, ἂν ποτὲ δὲν διερωτηθεῖ περὶ αὐτῶν, στερεῖται πνευματικότητας, ζεῖ πραγματιστικά, ὅπως ἕνα ζῶο. Καὶ ποτὲ δὲν πρόκειται νὰ καταλάβει τίποτα. Δὲν καταλαβαίνουν τίποτα ἀπὸ αὐτά. Καὶ ὅταν κάποιος δημοσιογράφος τὰ γράφει –σοκάρομαι. Σίγουρα σκέφτεται: ἀφοῦ ἀναφέρεται στὴν πνευματικότητα, αὐτὸ εἶναι σίγουρα κάτι ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, περίπου μὲ ἕναν κληρικαλισμό. Γι’ αὐτὸν δὲν ὑπάρχουν ὁλωσδιόλου ἐρωτήματα γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ψυχὴ ἢ μιᾶς ἠθικῆς προσπάθειας ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἐπιχειρήσει ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς του. […]

Ἀντρέι Ἀρσένιεβιτς Ταρκόφσκι, Ὁ ποιητὴς ὅμοιος Θεοῦ, Ἡ τελευταία μεγάλη συνέντευξη, εἰσαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις Κωνσταντίνος Μπλάθρας, ἐκδ. Μανιφέστο, 2016



Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου 2017

μπροστὰ στοὺς ἐφήβους

Jacob Taanman, Ὅταν ὁ δάσκαλος γυρίζει τὴν πλάτη

[…] Ὁ ρόλος ἑνὸς παιδαγωγοῦ χριστιανοῦ στὴ δημόσια ἐκπαίδευση, εἶναι ἀκριβῶς τὸ νὰ βοηθᾶ λιγάκι τοὺς ἐφήβους, μὲ τοὺς ὁποίους ἀσχολεῖται, νὰ φτάσουν ἢ νὰ διαισθανθοῦν αὐτὴ τὴν «ἐμβάθυνση μέσα στὴν ὕπαρξη». Δηλαδή, νὰ σπείρει τὴν ἀνησυχία, νὰ ὑποκινήσει ἐσωτερικὲς συγκρούσεις, νὰ καταστρέψη τὶς εἰκόνες τῆς οἰκουμένης, ποὺ εἶναι ἀδιαφανεῖς καὶ πεζές, ν’ ἀσκήση μιὰ παθιασμένη κριτικὴ (διδάσκω Ἱστορία), μιὰ παθιασμένη Ἱστορία, παρουσιάζοντας κατὰ κάποιο τρόπο ἀπὸ τὸ ἐσωτερικὸ τὶς μεγάλες ἀνθρώπινες αἱρέσεις, δείχνοντας τὸ σοβαρὸ αὐτῶν τῶν αἱρέσεων. Σκέφτομαι, παραδείγματος χάρη, γιὰ μιὰ σειρὰ μαθημάτων πάνω στὴν ἱστορία τοῦ ΧΙΧου αἰώνα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ φτάση στὸν κολοφώνα -κάθε φορὰ ἀπὸ τὰ «ἔσω»- σὲ μιὰ τριπλὴ ἔκθεση πάνω στὸν Marx, πάνω στὸν Niëtzsche καὶ πάνω στὸν Dostoyevsky. Ν’ ἁρπάξη ἔτσι κανεὶς τὸν ἔφηβο ἀπὸ μιὰ ὡρισμένη ὑπνοβασία τοῦ πολιτισμοῦ τῆς εὐτυχίας καὶ ἴσως, ἂν εἶναι χριστιανός, ἀπὸ τὴν ὑπνοβασία ἑνὸς κάποιου χριστιανισμοῦ -ποὺ εἶναι ἐδῶθε τοῦ ἀθεϊσμοῦ ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ βρίσκεται ἐκεῖθε- καὶ νὰ τοῦ κάνη ν’ ἀνακαλύψη, νὰ διαισθανθῆ, ἐν πάσῃ περιπτώσει, καὶ τὸ βάθος τῆς ὕπαρξης, καὶ τὴν αὐθεντικότητα τοῦ ἄλλου, γιατὶ αὐτὸ ποὺ ἔχουμε, τὸ πιὸ πολύτιμο, νὰ διδάξουμε, εἶναι τὸ νόημα τοῦ διαλόγου, πέρα ἀπὸ τὶς ἐφηβικὲς ἁπλοϊκότητες. Καὶ τοῦτο μὲ μιὰ στάση μαιευτικῆς, μὲ μιὰν ἄσκηση χιούμορ, γιὰ ν’ ἀποφύγουμε νὰ γοητεύσουμε αὐτοὺς τοὺς νέους, νὰ τοὺς προσηλώσουμε πάνω στὴν ἴδια μας προσωπικότητα, γιὰ νὰ μποῦν στὸ δρόμο μόνοι τους, μὲ τὴν ἐπιθυμία τῆς βαθειᾶς ζωῆς καὶ τὴν ἀπαίτηση μιᾶς ἀλήθειας ποὺ ἀποδίδει κάθε πραγματικότητα, κάθε ζωή, ποὺ δὲ σακατεύει, ἀλλ’ ἐκπληρώνει. Τὸ νόημα τοῦ διαλόγου, τὸ νόημα τοῦ ἄλλου, τὸ νόημα τοῦ περίπλοκου καὶ τῆς συνάντησης, ὅταν συχνάζη κανεὶς σὲ δρόμους μικρῆς κίνησης, ἰδοῦ τὶ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι μιὰ μαρτυρία διακριτικὴ ἀλλ’ ἀποτελεσματικὴ τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης καὶ τοῦ τριαδικοῦ μυστηρίου. […]    


Ὀλιβιὲ Κλεμάν, Παρατηρήσεις ἑνὸς λαϊκοῦ πάνω στὴ μαρτυρία τῆς πίστης, Χριστιανικὸν Συμπόσιον, ἐτήσια ἔκδοσις χριστιανικοῦ στοχασμοῦ καὶ τέχνης, ἀπόδοση Λουκίας Ἰ. Μεταξᾶ, βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἐστίας, 1970 

Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου 2017

Νίκος Καροῦζος - ἀντιθετικῶς διασταυρούμενος



«…τοῦ Τρότσκυ τὴ διαρκῆ ἐπανάσταση
τὴ γκρέμισα στοῦ Ἰησοῦ τὴ συγγνώμη.»
(Στιχάκια τοῦ γέροντα Βενέδικτου τὴ νύχτα)