Σάββατο 25 Αυγούστου 2018

ὁ θεϊσμὸς ὡς πρόδρομος τοῦ ἀθεϊσμοῦ


[…] Χάρη στὴν κοσμολογικὴ ὀντολογία του ὁ Ἀκινάτης καθιερώνει τὶς ἀποδείξεις γιὰ τὴν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, τὴν περίφημη «πενταπλὴ ὁδό», τὴ λεγομένη «φυσικὴ θεολογία» (theologia naturalis) ποὺ καθορίζει ἀποφασιστικὰ τὸ ρωμαιοκαθολικισμὸ καὶ τὸν ὁριοθετεῖ ἔναντι τοῦ προτεσταντισμοῦ.
[…] Ἡ αἴσθηση τῆς προσωπικῆς ἐλευθερίας, ἡ ἔννοια τῆς χάριτος καὶ τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ, καθὼς καὶ ἡ ἔμφαση στὶς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ μέσα στὸν κόσμο φαίνεται ὅτι ἀτονοῦν στὴ θωμιστικὴ ἐκδοχὴ τῆς χριστιανικῆς πίστης.
Ἔτσι δικαιώνεται ἡ ἐκκοσμίκευση, στὶς κριτικὲς προθέσεις της τουλάχιστον. Ὁ Κὰντ μὲ τὴν κριτική του ἐπὶ τῆς «φυσικῆς θεολογίας» ἐπισημαίνει πειστικὰ καὶ εὔλογα τὰ μεταφυσικὰ κενὰ τῆς θωμιστικῆς ἐπιχειρηματολογίας. Δικαιώνεται ἡ κρίση τοῦ Χάιντεγκερ ὅτι «Θεός, ἡ ὕπαρξη τοῦ ὁποίου χρειάζεται ἀποδείξεις, εἶναι τελικὰ ἕνας πολὺ ἄθεος Θεὸς καὶ ἡ ἀπόδειξη τῆς ὕπαρξής του εἶναι καρπὸς βλασφημίας». Ὁ Νίτσε μὲ τὴ διακήρυξή του γιὰ τὸ «θάνατο τοῦ Θεοῦ» καταγγέλλει τὴ «φυσικὴ θεολογία» τοῦ θωμισμοῦ, ἡ ὁποία κατέστησε ἀναπόφευκτη τὴν ἀνάδυση τῆς «φυσικῆς θρησκείας» τοῦ νεότερου εὐρωπαϊκοῦ διαφωτισμοῦ. Ἔτσι ὁ κοσμολογικὸς θεϊσμὸς τοῦ θωμισμοῦ ἔγινε ὁ ἀθέμιτος «πρόδρομος» τοῦ νεότερου κοσμολογικοῦ ἀθεϊσμοῦ. Μὲ τὴν ἴδια λογικὴ ποὺ ἀποδεικνυόταν βέβαια ἡ ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ στὸ Μεσαίωνα, οἱ διανοητὲς τῶν Ν. Χρόνων τεκμηρίωσαν τὴν ἀνυπαρξία ἑνὸς ὑπέρτατου ὄντος στὸ μεταφυσικὸ ὑπερπέραν, χωρὶς παρεμβολὴ στὴ φύση καὶ στὴν ἱστορία. […]

Μάριος Μπέγζος, Ἐλευθερία ἢ Θρησκεία; Οἱ ἀπαρχὲς τῆς ἐκκοσμίκευσης στὴ φιλοσοφία τοῦ δυτικοῦ μεσαίωνα, ἐκδ. Γρηγόρης, Ἀθήνα 1991  

Τρίτη 14 Αυγούστου 2018

«διαβατήριον ζωῆς ἀιδίου»



[…] Γιορτὴ τῆς Παναγιᾶς τοῦ Δεκαπενταυγούστου – «καλὴ Παναγιὰ» εὔχονται στὰ νησιά μας, τὸ γλωσσικὸ ὁμόλογο τοῦ «καλὴ Ἀνάσταση» ἢ «καλὰ Χριστούγεννα».
Ὅσοι καταλαβαίνουν ἀσυμβίβαστη τὴ διαφορὰ τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὴ θρησκεία (κατανόηση ποὺ ὅριζε κάποτε τὴν πολιτισμικὴ ἰδιαιτερότητα τοῦ Ἕλληνα), βλέπουν στὸ πρόσωπο τῆς Παναγιᾶς τὴ «Θεοτόκο»: τὴ γυναίκα ποὺ ἔδωσε σάρκα στὴν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ θεότητά του, ἐλευθερία μανικοῦ ἔρωτα γιὰ τὸ πλάσμα του – νὰ ὑπάρξει ἄνθρωπος ὁ Θεὸς χωρὶς νὰ καταλύεται τὸ «ὅλως ἕτερον» τῆς θεότητας. «Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι», ψέλνει ἡ Ἐκκλησία γι’ αὐτὴ τὴ γέννα τοῦ Θεοῦ ἀπὸ ἄνθρωπο, πρώτη καὶ μοναδικὴ στὴν Ἱστορία ταύτιση τῆς ἐλευθερίας μὲ τὴν Αἰτιώδη Ἀρχὴ τοῦ ὑπαρκτικοῦ γεγονότος. […]

Χρῆστος Γιανναρᾶς, Ἡ Μετα-φυσικὴ ὡς ἀρρώστια καὶ ὡς Γιορτή, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ



[…] Γιὰ νὰ «ἐγκεντρίσει» ὁ Δημιουργὸς στὴ δική του ὑπαρκτικὴ ἐλευθερία τὸ ὑπαρκτικὰ περατὸ καὶ ὑποκείμενο σὲ ἀναγκαιότητες δημιούργημά του, χρειάζεται τὴν ἐλεύθερη ἀγαπητικὴ συγκατάθεση τοῦ λογικοῦ του πλάσματος, τὸ «ναί», τὸ «ἀμὴν» τοῦ ἀνθρώπου. Aὐτὴ τὴ συγκατάθεση τὴν ἔδωσε ἀφετηριακά, ἀνοίγοντας τὸν δρόμο σὲ ὅλους μας, τὸ Kορίτσι ἀπὸ τὴ Nαζαρέτ τῆς Γαλιλαίας. Δέχτηκε νὰ δώσει τὴ σάρκα της γιὰ νὰ ἐνανθρωπίσει ὁ Θεός. «Ἰδοὺ ἡ δούλη Kυρίου, γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου».
Γι’ αυτὸ καὶ τιμᾶται στοὺς αἰῶνες τὸ «πανάγιο» Kορίτσι τῆς Nαζαρέτ. Tὸ δικό της «ναὶ» συνόψισε σὲ πράξη τὴ δική μας νοσταλγία, τὸν πόθο μας γιὰ ὑπαρκτικὴ ἐλευθερία, πληρωματικὸ ἔρωτα. Ὅποιος συντάσσεται στὸ «ναὶ» τῆς Mαρίας, ἐντάσσεται στὸ ἄθλημα τοῦ «τρόπου» τῆς ἐλευθερίας, στοχεύει στὴ μετοχὴ σὲ «πανήγυριν πάσης τῆς κτίσεως»: Kάθε ποιότητα, κάθε ὀμορφιά, κάθε μέγεθος, ἀπό τὸ ἀγριολούλουδο ὣς τοὺς γαλαξίες, «μακαρίζουν» τὸ Kορίτσι τῆς ἐλευθερίας καὶ ἐλπίδας μας.

Χρῆστος Γιανναρᾶς, Δεκαπενταυγούστου τὰ ἀποσβεσμένα, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-08- 2015


Κυριακή 5 Αυγούστου 2018

Μεταμόρφωση-τὸ τέλος τῆς «πνευματικότητας»


Θεοφάνης
[…] ὁ αὐθεντικὸς ὀρθόδοξος ἡσυχασμὸς μπορεῖ νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ καταλάβουμε πὼς ἐντὸς τῆς ἱστορίας «πνευματικότητα» δὲν σημαίνει καμμιὰ ἰδεαλιστικὴ ὑπέρβαση ἀλλὰ μεταμόρφωση τοῦ τρόπου τοῦ Εἶναι τοῦ κτιστοῦ. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ μποροῦμε νὰ μιλήσουμε γιὰ μιὰ ἐσχατολογικὴ ὑπέρβαση τῆς (πάντοτε πλατωνικῆς στὴν οὐσία της) «πνευματικότητας»: ὁ ὀρθόδοξος ἡσυχασμὸς εἶναι τὸ τέλος τῆς «πνευματικότητας», χάρη στὴν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι μεταβολὴ τοῦ τρόπου τοῦ Εἶναι σύμπαντος τοῦ κτιστοῦ δηλαδὴ τὴν χριστοποίηση (διότι αὐτὸ εἶναι ἡ θέωση) ὅλων τῶν αἰσθήσεων καὶ λειτουργιῶν καὶ ἐπιπέδων τοῦ λογικοῦ ὄντος. Αὐτὸ φυσικὰ δὲν σημαίνει πώς, ὅπως μιὰ κακὴ κατανόηση τῶν γραφομένων στὸ δοκίμιο αὐτὸ θὰ μποροῦσε νὰ ὑποβάλλει, δὲν ἰσχύει πάντοτε ἡ ἰδιάζουσα ἀνθρωπολογικὴ ἱεράρχηση ψυχῆς-σώματος ἢ νοός-λόγου-αἰσθήσεως, ὅπως μᾶς εἶναι αὐτὰ γενικὰ γνωστὰ ἀπ’ τὴν ἀσκητικὴ γραμματεία. Σημαίνει ὅμως πὼς δὲν ὑπάρχουν ἐντὸς τοῦ ὄντος διακρίσεις ὀντολογικοῦ (παρὰ μόνον λειτουργικοῦ) χαρακτήρα, τὸ κτιστὸ ὂν δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ διασχισθεῖ, ἡ φύσις παραμένει ὁλόκληρη στὴν ἐσχατολογικὴ πληρωματική της ἔκφραση. Καὶ μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς αὐτὴ ἡ δυνατότητα τῆς ἀπόλυτης φυσικῆς καθολικότητας, τῆς σωτηρίας τῆς φύσεως τοῦ κτιστοῦ ὁλόκληρης, ἀποτελεῖ τὴ μεγάλη καὶ εἰδοποιὸ διαφορὰ τοῦ χριστιανισμοῦ ἔναντι ὅλων τῶν γνωστῶν ἀνθρωπίνων φιλοσοφιῶν καὶ θρησκειῶν. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ μποροῦμε λοιπὸν νὰ ποῦμε, πὼς τὸ ἀντίθετο τοῦ ἡσυχασμοῦ εἶναι ἡ θέληση γιὰ δύναμη καὶ πὼς κάθε εἶδος «θεωρίας» καὶ «θέας» τοῦ Θεοῦ ποὺ διατηρεῖ τὴν ἀντίληψη τοῦ Ἐγώ, ὡς ὑπόγεια βουλητικὴ ἰδεαλιστικὴ ὑπέρθεση, ἀνήκει σ’ αὐτὸ τὸ μὴ χριστοκεντρικὸ ἀλλὰ «φιλοσοφικὸ στὺλ» θεωρίας, τὸ ὁποῖο μὲ τὴν ἰδιόμορφη ἀφομοίωση τοῦ νεοπλατωνισμοῦ κομίζει ὁ Αὐγουστίνος καὶ ἐκκοσμικεύει ἀντιστρέφοντάς το σὲ κοινὴ χρήση ὁ Nietzsche. […]

π. Νικόλαος Λουδοβίκος, κλειστὴ πνευματικότητα καὶ τὸ νόημα τοῦ ἑαυτοῦ, μυστικισμὸς τῆς ἰσχύος καὶ ἀλήθεια φύσεως καὶ προσώπου, ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμματα, Ἀθήνα 21999.