Μανώλης Κουτσουνάνος

Ταρκόφσκι πολιτικὸς

[…] Μοῦ φαίνεται ὅτι ἡ ἐποχή μας κλείνει ἕναν ὁλόκληρο ἱστορικὸ κύκλο, ὅπου τὴν ἀνώτατη ἐξουσία τὴν ἄσκησαν οἱ «μεγάλοι ἱεροεξεταστές», οἱ ἡγέτες, οἱ «ἐξέχουσες προσωπικότητες», μὲ στόχο νὰ μετατρέψουν τὴν κοινωνία σὲ μιὰ πιὸ «δίκαιη» καὶ ὀρθολογικὴ ὀργάνωση. Θέλησαν νὰ κυριέψουν τὴ συνείδηση τῶν μαζῶν, νὰ τοὺς μεταδώσουν νέες ἰδεολογικὲς καὶ κοινωνικὲς ἀπόψεις, παρακινώντας τες νὰ ἀναθεωρήσουν τὴν ὀργανωτικὴ δομὴ τῆς ζωῆς τους γιὰ χάρη τῆς συλλογικῆς εὐτυχίας. Ὁ Ντοστογιέφσκι μᾶς εἶχε προειδοποιήσει γιὰ τοὺς «μεγάλους ἱεροεξεταστὲς» ποὺ τολμοῦν καὶ ἐπωμίζονται τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν εὐτυχία τῶν ἄλλων. Τὸ εἴδαμε κι οἱ ἴδιοι ὅτι ἡ διεκδίκηση συμφερόντων ἀπὸ τὴν πλευρὰ μιᾶς ὁμάδας ἢ μιᾶς τάξης -διεκδίκηση ποὺ συνοδεύεται συνήθως ἀπὸ τὴν ἐπίκληση γιὰ τὸ καλὸ τῆς ἀνθρωπότητας καὶ τὴ «γενικὴ εὐημερία»- καταλήγει σὲ κατάφωρες παραβιάσεις τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀτόμου, τὸ ὁποῖο ἀποξενώνεται θανάσιμα ἀπὸ τὴν κοινωνία· ὅτι αὐτὴ ἡ διαδικασία, ποὺ «ἀντικειμενική», «ἐπιστημονική» της βάση εἶναι ἡ «ἱστορικὴ ἀναγκαιότητα», ἐκλαμβάνεται ἐσφαλμένα ὡς βασική, ὑποκειμενικὴ πραγματικότητα τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων.

Σὲ ὁλόκληρη τὴν ἱστορία τοῦ πολιτισμοῦ βλέπουμε ὅτι ἡ ἱστορικὴ διαδικασία συνίσταται βασικὰ στὴν ἐπιλογὴ τοῦ «σωστοῦ», τοῦ «ὀρθοῦ» -καὶ κάθε φορὰ καλύτερου- δρόμου, ποὺ τὸν ἔχουν συλλάβει οἱ ἰδεολόγοι καὶ οἱ πολιτικοί, καὶ τὸν προσφέρουν στοὺς ἀνθρώπους γιὰ τὴ βελτίωση τῆς θέσης τους καὶ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Γιὰ νὰ συμμετέχουν οἱ «λίγοι» σ’ αὐτὴ τὴ διαδικασία ἀναδιοργάνωσης ἔπρεπε κάθε φορὰ νὰ παραιτοῦνται ἀπὸ τὸν δικό τους τρόπο σκέψης καὶ νὰ κατευθύνουν ὅλες τὶς προσπάθειές τους ἔξω ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους, ὥστε νὰ χωρέσουν στὸ προτεινόμενο σχέδιο δράσης. Τὸ ἄτομο παρασυρμένο μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο σὲ δυναμικὴ ἐξωστρεφῆ δραστηριότητα γιὰ χάρη μιᾶς «προόδου» ποὺ θὰ ἔσωζε τὸ μέλλον τοῦ ἀνθρώπου, λησμόνησε ὅλα ὅσα ἦταν ἀποκλειστικά, προσωπικὰ καὶ οὐσιαστικὰ δικά του· ἀκολουθώντας τὴ γενικὴ προσπάθεια, κατέληξε νὰ ὑποτιμήσει τὴ σημασία τῆς πνευματιῆς του φύσης, γεγονὸς ποὺ τὸν ὁδηγεῖ σὲ ἀσυμφιλίωτη σύγκρουση μὲ τὴν κοινωνία. Ὅλους τοὺς ἀπασχολοῦσαν τὰ συμφέροντα τῶν πολλῶν καὶ κανένας δὲν σκέφτηκε τὸ δικό του συμφέρον μὲ τὴν ἔννοια τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ: ἀγάπα τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. […]

Ἀντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας τὸ χρόνο, μτφρ. Σεραφεὶμ Βελέντζας, ἐκδ. Νεφέλη, Ἀθήνα 1987

οὔτε μυστικισμὸς - οὔτε ἀνθρωπισμὸς

Vincent van Gogh

   […] Στὴν ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχουν δύο προσπελάσεις στὸ θέμα καὶ στὸ μυστήριο τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ μία εἶναι ὅτι μέτρο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ Θεὸς καὶ ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ δοθεῖ στὸν Θεό, νὰ θυσιασθεῖ χάριν τοῦ ἀνθρώπου, καὶ αὐτὸ θά ’ναι ἡ ὁλοκλήρωσις, ἡ σωτηρία του, τὸ «τέλος», δηλαδὴ ὁ σκοπός του.

Ἡ ἄλλη εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέτρο τῶν πάντων καὶ ἑπομένως καὶ τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι πανάρχαιο, ἀλλὰ καὶ πολὺ σύγχρονο τὸ κριτήριο αὐτό, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι κριτήριο τοῦ ἑαυτοῦ του, καὶ ὄχι ὁ Θεός.

Καὶ στὶς δύο ὅμως προσεγγίσεις τοῦ ἀνθρώπου, ἡ μαρτυρία τῶν Πατέρων, ἡ μαρτυρία τῶν ἡσυχαστῶν εἶναι ὅτι δὲν ἔχουμε ἀληθινὸ ἄνθρωπο, οὔτε στὴν περίπτωση ποὺ ὁ Θεὸς εἶναι μέτρο τοῦ ἀνθρώπου, οὔτε στὴν ἄλλη ποὺ ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέτρο τοῦ ἀνθρώπου. Διότι, ἂν ὁ Θεὸς εἶναι τὸ μέτρο μας, θὰ πρέπει νὰ χαθεῖ ὁ ἄνθρωπος, νὰ ἀφομοιωθεῖ στὸν Θεό, γιὰ νὰ γίνει ἔτσι δῆθεν εὐτυχής. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἡ δίψα καὶ ἡ ἐπιθυμία ὅλων τῶν μεγάλων Μυστικῶν, ἀπὸ τὸν Πλωτίνο μέχρι τὸν Βούδα καὶ ἐδῶ δὲν διαφέρουν νομίζω οἱ Θεϊσταὶ καὶ Πανθεϊσταὶ Μυστικοί, ποὺ ἔχουν ὡς σκοπὸ τοῦ ἀνθρώπου τὸν Θεό. […]

Ἡ ἄλλη προσπέλασις, ἡ ἀνθρωποκεντρική, ἡ οὐμανιστική, ποὺ ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ ἑαυτοῦ του, λίγα νομίζω χρειάζονται γιὰ νὰ φανεῖ ὅτι εἶναι ἐξίσου «χάσιμο τοῦ ἀνθρώπου» διότι, ὅπως λέγει ὁ προφήτης: «ἀλλοίμονο στὸν ἄνθρωπο ποὺ ἐλπίζει καὶ πιστεύει στὸν ἄνθρωπο». Ὁ ἄνθρωπος, ὡς σκοπὸς τοῦ ἑαυτοῦ του, εἶναι αὐτοκαταδικασμένος σὲ ἀπώλεια. […]

Γι’ αὐτὸ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Θεοῦ θέτει στὸ κέντρο, ὅπως ὁ Θεὸς μᾶς ἀποκάλυψε, τὸν Θεάνθρωπο, τὸν Σαρκωθέντα Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Πατρός, τὸν τέλειο Θεό, ἀλλὰ καὶ τὸν τέλειο ἄνθρωπο. Ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος σώζει, θὰ λέγαμε, καὶ τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ Πρόσωπό Του. […]

Τὸ ὅτι εἶναι ἕνας Θεὸς πλούσιος στὴν ἀγάπη Του καὶ ἀπὸ ἀγάπη κινεῖται, ὄχι ἀπὸ ἀνάγκη, ὄχι ἀπὸ τὸν ὑπερεκχειλισμὸ τοῦ δυναμισμοῦ τῆς φύσεώς Του, ποὺ θὰ ἔλεγε ἕνας Μυστικός, ἂς ποῦμε τύπου Πλωτίνου, ἀλλ’ ἕνας Θεὸς ποὺ ἀπὸ ἀγάπη ἀνιδιοτελῆ κινήθηκε γιὰ νὰ μᾶς ἀγκαλιάσει, νὰ μᾶς εἰσαγάγει, ὡς κοινωνούς Του: λέμε πάντα «εἰς δόξαν Θεοῦ» ἀλλὰ βασικὰ ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ εἶναι δοξοποίηση τοῦ ἀνθρώπου, διότι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ὁ δοξασμὸς τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλα αὐτὰ δὲν εἶναι κηρύγματα καὶ ὑποσχέσεις, ἀλλ’ ἤδη σαρκωμένα […]

ἐπ. Ἀθανασίου [Γιέφτιτς], Φῶς ἱλαρόν, ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 1991

Χριστὸς ὁ πρόσφυγας

Τάσος Λειβαδίτης - Οἱ τρεῖς

[…] Ἂς εἶναι ἄλλοι στὸ σπίτι σου, Κύριε, ὁ κῆπος σου ἢ ἡ συγκομιδή

σου, ἐγὼ ἐρήμωσα τὴ ζωή μου γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ μὲ βλέπεις ἀπὸ

παντοῦ.

Ἴσως, ἂν εἶχα ροῦχο ἢ φωτιά, δρόμο ἢ ὄνειρο, νὰ μὴ σ’ ἄκουγα

τὴν ὥρα ποὺ θὰ μὲ ζητοῦσες.

Δὲν κράτησα παρὰ ἕνα μόνο βράδυ, κάπου στὰ παιδικὰ χρόνια

ἢ ἀργότερα, στὴν ἄκρα ἐγκατάλειψη, γιὰ ν’ ἀκουμπᾶς κάποτε,

αἰώνιε ὁδοιπόρε, ἀνάμεσα στὶς σκιές… […]

τὸ ἦθος τῆς ἀντεξουσίας

τὸ ἐθνικιστικὸ σαράκι…

[…] τὸ νέο ἔθνος, στὸ ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ Κύριος, εἶναι ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανικὸς κόσμος, ἀσχέτως φυλῆς, γλώσσης, χρώματος κ.λ.π. Αὐτὸς εἶναι ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ ὁ ἅγιος, ὁ νέος Ἱσραήλ. Τὸ σύνολον τῶν ἀνθρώπων, ποὺ θὰ πιστεύσουν στὸν Χριστό, θὰ Τὸν ἀποδεχθοῦν ὡς Υἱὸ τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ γίνουν μέλη τῆς Ἐκκλησίας Του. Δὲν ἐννοεῖ ὁ Κύριος ἀποκλειστικῶς τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος. Ἂς μὴ λησμονοῦμε ὅτι οἱ πρῶτοι Χριστιανοὶ δὲν ἦσαν Ἕλληνες. Ἑβραῖοι ἦσαν. Καὶ οἱ Ἀπόστολοι ἦσαν Ἑβραῖοι. Καὶ μὲ Ἑβραίους διαδόθηκε ὁ Χριστιανισμός. Μήπως ὅλοι οἱ Πατέρες ἦσαν Ἕλληνες; Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς ἦταν Σύρος, ὁ Μέγας Ἀντώνιος, ὁ Καθηγητὴς τοῦ μοναχισμοῦ ἦταν Αἰγύπτιος, καὶ τόσοι ἄλλοι. Γιατὶ δὲν τὰ βλέπουμε αὐτά;

Καὶ ἐγὼ Ἕλληνας εἶμαι καὶ ἀγαπῶ τὴν πατρίδα μου. Προσοχὴ ὅμως. Ἂς μὴν ὁδηγοῦμε τὰ πράγματα σ’ ἕναν ἄλλου εἴδους ρατσισμὸ μέσα στὴν Ἐκκλησία, λέγοντας, «Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες εἴμεθα καλλίτεροι ἀπὸ σᾶς ποὺ εἶσθε Σλάβοι, ποὺ εἶσθε Γάλλοι, ποὺ εἶσθε Κινέζοι». Ἐνώπιον τοῦ Κυρίου εἴμεθα ὅλοι ἴσοι. Ἀντὶ καυχήσεως, ἂς κοιτᾶμε νὰ γινώμεθα ἄξιοι αὐτῆς τῆς μεγάλης ὑποχρεώσεως, τὴν ὁποία ἔχουμε πρὸς τὴν κληρονομία τῶν Πατέρων μας. Ἂς μὴ ὁμοιάσουμε στοὺς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι δὲν ἔκαναν ὅ,τι ἔκανε ὁ Ἀβραάμ, ἀλλὰ ἐκαυχῶντο, ὅτι ἦσαν τέκνα τοῦ Ἀβραάμ. Ἂς μὴ βλέπουμε μόνο ὅσα συμφέρουν σ’ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες.

[…] Λοιπόν, ἂς μὴ μᾶς καταλαμβάνη σωβινισμός. Ἂς μὴ μᾶς κατατρώγη τὸ ἐθνικιστικὸ σαράκι. Καὶ μάλιστα ἐμᾶς, τοὺς σημερινοὺς Ἕλληνες, ποὺ ζοῦμε τὸν Χριστιανισμὸ ἀδαπάνως ἐν σχέσει μὲ ἄλλους Χριστιανοὺς ἀδελφούς μας.

ἀρχιμ. Ἐπιφάνιου Θεοδωρόπουλου, Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα, ἔκδ. Ἱ. Ἡσυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζῆνος 2003