Παρασκευή 24 Ιουλίου 2015

ὁ ζωοποιὸς θάνατος τῆς πίστης

Ρένα Ἀννούση

Γιὰ πολλοὺς πιστούς, ὁ θάνατος τῆς πίστης - ἡ ἀπώλεια τῆς βασικῆς μας σιγουριᾶς (ἢ φαινομενικῆς σιγουριᾶς) γιὰ τὸν Θεὸ καὶ τὸ νόημα τῆς ὕπαρξης, μπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ μιὰ τραυματικὴ ἐμπειρία σχεδὸν ὅσο καὶ ὁ θάνατος ἑνὸς φίλου. Ἀποτελεῖ κι αὐτὴ μιὰ ἐμπειρία τοῦ διπόλου ζωή-θάνατος, μέσα ἀπὸ τὴν ὁποία πρέπει νὰ περάσουμε ἂν θέλουμε νὰ γίνει ἡ πίστη μας πιὸ ὤριμη. Ἡ ἀληθινὴ πίστη εἶναι ἕνας συνεχὴς διάλογος μὲ τὴν ἀμφιβολία. Ὁ Θεὸς εἶναι ἀσύγκριτα μεγαλύτερος ἀπὸ ὅλες μας τὶς ἀντιλήψεις σχετικὰ μ’ Αὐτόν· οἱ νοητικές μας συλλήψεις εἶναι εἴδωλα ποὺ πρέπει νὰ συντριβοῦν. Γιὰ νὰ ζήσουμε λοιπὸν μὲ πληρότητα, θὰ πρέπει ἡ πίστη μας συνεχῶς νὰ πεθαίνει.

Κάλλιστος Ware, Ἡ ἐντὸς ἡμῶν Βασιλεία, μτφρ. Ἰωσὴφ Ροηλίδης, Ἀκρίτας, 2000

Σάββατο 18 Ιουλίου 2015

ἡ... ἀνυπαρξία τῆς ἐξουσίας

Ἡ οὐσία τῆς ἀπολύτου ἐλευθερίας ἔγκειται εἰς τὸ ἑξῆς: νὰ ὁρίζη ἡ ἰδία ἐν πᾶσι τὸν τρόπον τῆς ὑπάρξεως αὐτῆς, ἔξω πάσης ἐξαρτήσεως ἢ ἀναγκαιότητος, ἔξω παντὸς περιορισμοῦ. Αὕτη εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ· ὁ ἄνθρωπος δὲν ἔχει τοιαύτην ἐλευθερίαν, ὡς μὴ ἔχων τὴν ἐξουσίαν τῆς δημιουργίας «ἐκ τοῦ μηδενός».

Ἀρχιμ. Σωφρονίου [Σαχάρωφ], Ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ 1999

 
Νίκος Κεσσανλής, Abstract in red

Τὰ δύο ταῦτα, τὸ Πρόσωπον καὶ ἡ ἐλευθερία, εἶναι ἀρρήκτως ἡνωμένα: Ὅπου δὲν ὑπάρχει ἐλευθερία, ἐκεῖ δὲν ὑπάρχει Πρόσωπον. Καὶ ἀντιστρόφως: Ὅπου δὲν ὑπάρχει Πρόσωπον, ἐκεῖ δὲν ὑπάρχει ἐλευθερία. Αὐτὸς ὁ τρόπος αἰωνίου ὑπάρξεως χαρακτηρίζει ἀποκλειστικῶς τὸ Πρόσωπον καὶ οὐδόλως τὸ ἄτομον (βλ. Α´ Κορ. ιε´, 47-50). […]
Τὸ πρῶτον γνώρισμα τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ἀπροθυμία ἡμῶν νὰ ἐξουσιάζωμεν οἱουδήποτε. Ἡ ἑπομένη βαθμὶς αὐτῆς εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ ἡμῶν χειραφέτησις ἀπὸ τῆς ἐξουσίας τῶν ἄλλων ἐφ’ ἡμῶν· […]
Εἶναι εὔκολον νὰ ἀντιληφθῶμεν ὅτι τὸ πάθος τῆς κυριαρχίας ἐπὶ τοῦ ἀδελφοῦ ἔχει ὡς ἄμεσον συνέπειαν τὴν ἀπώλειαν τῆς ἡμετέρας ἀνεξαρτησίας, καὶ ἐπὶ πλέον, πρᾶγμα φοβερόν, τὸν χωρισμὸν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης, τὴν στέρησιν τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐν τῷ βάθει τῆς ψυχῆς τοῦ «κατακτητοῦ» ἑτοιμάζεται πτῶσις εἰς τὸ κενὸν τῆς ἀνυπαρξίας.

Ἀρχιμ. Σωφρονίου [Σαχάρωφ], Ὀψόμεθα τὸν Θεὸν καθὼς ἐστί, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ 1996


Κυριακή 12 Ιουλίου 2015

δυτικὸς χριστιανισμὸς καὶ καπιταλισμὸς

τοκογλύφος κα  γυναίκα του (1514) Musée du Louvre, Paris

Τὴ θεολογικὴ δικαίωση τῆς ἰδιοκτησίας, ὅπως καὶ γενικότερα τῆς ἀποκτήσεως καὶ διατηρήσεως ὑλικῶν ἀγαθῶν, ἐπιχείρησε νὰ παρουσιάσει πρῶτος ὁ Θωμᾶς Ἀκινάτης. Μὲ τὴν ἀπόκτηση καὶ διαχείριση τῶν ἀγαθῶν αὐτῶν ἀπὸ τὰ ἐπιμέρους ἄτομα ἐξυπηρετεῖται κατὰ τὸν Ἀκινάτη καλύτερα τὸ κοινὸ καλό. Ἡ ἰδιοκτησία λοιπὸν ἔχει κοινωνικὴ ἀποστολὴ καὶ ἔτσι βρίσκει τὴ δικαίωσή της. Ἡ θέση αὐτὴ εἶχε εὐρύτατη ἀπήχηση στὴ μεταγενέστερη θεολογία.
Max Weber ὑποστήριξε, ὅπως εἶναι γνωστό, ὅτι ἡ προτεσταντικὴ καὶ εἰδικότερα ἡ πουριτανικὴ ἠθικὴ μὲ τὸ ἐνδοκόσμιο ἀσκητικὸ πνεῦμα συνέβαλε ὡς βασικὸς παράγοντας στὴ διαμόρφωση τοῦ νεώτερου καπιταλισμοῦ. Οἱ Προτεστάντες, γράφει ὁ Weber, «εἴτε ὡς κυρίαρχοι εἴτε ὡς κυριαρχούμενοι, εἴτε ὡς πλειοψηφία εἴτε ὡς μειοψηφία, παρουσίασαν ἰδιαίτερη τάση γιὰ οἰκονομικὸ ὀρθολογισμό, πράγμα τὸ ὁποῖο στοὺς Καθολικοὺς οὔτε στὴ μία οὔτε στὴν ἄλλη κατάσταση ἦταν ἢ εἶναι δυνατὸ νὰ παρατηρηθεῖ στὸν ἴδιο βαθμό». Ἡ αἰτία γιὰ τὴ διαφορετικὴ αὐτὴ συμπεριφορὰ πρέπει κατὰ τὸν Weber νὰ ἀναζητηθεῖ βασικὰ στὴ διήκουσα ἐσωτερικὴ ἰδιομορφία καὶ ὄχι μόνο στὶς ἐξωτερικὲς ἱστορικοπολιτικὲς καταστάσεις ποὺ παρουσίαζαν κάθε φορὰ οἱ χριστιανικὲς αὐτὲς ὁμολογίες.
Ὁ Προτεσταντισμός, πρεσβεύοντας τὴν τέλεια ἐξαχρείωση τῆς ἀνθρώπινης φύσεως καὶ τὸν ἀπόλυτο προορισμό, ὁδηγοῦσε ἀναπόφευκτα τὸν κάθε πιστὸ στὸ ἐρώτημα γιὰ τὴ βεβαιότητα τῆς σωτηρίας του (certitudo salutis). Ὡς μέσο γιὰ τὴν ἐξασφάλιση μιᾶς τέτοιας βεβαιότητας χρησιμοποιήθηκε ἡ συστηματικὴ ἐπίδοση τοῦ πιστοῦ στὸ ἐπάγγελμά του, ποὺ ἀντιμετωπίστηκε ὡς κλήση τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐπαγγελματικὴ αὐτὴ ἐπίδοση καὶ τὸ ἐνδοκόσμιο ἀσκητικὸ πνεῦμα ὁδήγησαν στὴ δημιουργία κεφαλαίου καὶ τὴν ἀποταμίευση. […]
Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Μ. Weber, ὁ δυτικὸς μοναχισμός, ὅχι βέβαια στὸ σύνολο ἀλλὰ στὸ γενικὸ τύπο του, παρουσίασε μιὰ ἐκλογίκευση καὶ συστηματοποίηση τῆς ἠθικῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι ἀνάλογη μὲ τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ τοῦ Προτεσταντισμοῦ. Ἄλλωστε καὶ ἡ προτεσταντικὴ ἀντίληψη γιὰ τὸ ἐπάγγελμα καὶ τὴν ἐργασία δὲν μπορεῖ νὰ κατανοηθεῖ, χωρὶς τὶς προϋποθέσεις ποὺ εἶχαν ἤδη καλλιεργηθεῖ στὴ Δύση. Ἡ μοναχικὴ παράδοση ποὺ διαμορφώθηκε μὲ τὴν ἀρχὴ «ora et labora» τοποθέτησε τὴν ἐργασία δίπλα στὴν προσευχή. Μὲ τὴν Ἀναγέννηση καὶ τὴν Μεταρρύθμιση ἡ ἐργασία αὐτονομήθηκε καὶ ἀντιμετωπίστηκε ὡς πρωταρχικὸ μέσο γιὰ τὴν κυριαρχία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν ἀπόκτηση πλούτου καὶ ἰδιοκτησίας. Ἡ αὐτονόμηση τῆς ἐργασίας ὁλοκληρώθηκε στὸν Καλβινισμὸ καὶ ἐμπεδώθηκε μὲ τὸ καπιταλιστικὸ πνεῦμα. Ἔτσι οἱ δύο μεγάλοι κλάδοι τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ, παρὰ τὶς διαφορές τους δὲν ἔπαυσαν νὰ ἔχουν κοινὲς βάσεις, ποὺ εὐνόησαν τὴ διαμόρφωση συγγενῶν σχετικὰ κατευθύνσεων στὴν περιοχὴ τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς.   

Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη, Κοινωνιολογία τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἐκδ. Πουρναρᾶ, 51999, Θεσσαλονίκη 

Πέμπτη 2 Ιουλίου 2015

ἡ Παλαιὰ Διαθήκη γιὰ τὴν ἐξουσία

Μιχαὴλ Ἄγγελος, προφήτης Ἠσαΐας 
(Ἱερουσαλὴμ) οἱ ἄρχοντές σου εἶναι ἀποστάτες καὶ συνεταῖροι τῶν κλεφτῶν· ὅλοι τους ἀγαπᾶνε τὴ δωροδοκία κι ἐπιδιώκουν τὴν ἀνταμοιβή. Δὲν ἀποδίδουν στὸ ὀρφανὸ τὸ δίκιο ποὺ τοῦ πρέπει καὶ ἡ ὑπόθεση τῆς χήρας φροντίζουνε νὰ καταχωνιαστεῖ.
(Ἠσαΐας 1, 23)



[…] ἐκτρέψατε τὴ δικαιοσύνη σὲ ὀργὴ ἐναντίον σας καὶ σὲ πικρία. Ἐσεῖς ποὺ εὐφραίνεσθε χωρὶς λόγο λέγοντας: «μὲ τὴ δική μας ἰσχὺ δὲν ἀποκτήσαμε δύναμη;»
                                                         (Ἀμὼς 6, 13-14)



Ἀκοῦστε ἀρχηγοὶ καὶ ἄρχοντες τοῦ Ἰσραήλ: Δὲν εἶναι ἔργο δικό σας νὰ γνωρίζετε τὸ δίκαιο; Ἐσεῖς ὅμως μισεῖτε τὸ καλὸ καὶ ἀγαπᾶτε τὸ κακό. Ἀφαιρεῖτε τὸ δέρμα ἀπὸ τὸν λαὸ καὶ ξεκολλᾶτε τὶς σάρκες ἀπ’ τὰ κόκκαλά του. Ὅπως λοιπὸν κατέφαγαν τὶς σάρκες καὶ τὸ δέρμα τοῦ λαοῦ μου, τὸν ἔδειραν, ἔσπασαν τὰ κόκκαλά του καὶ τὸν διαμέλισαν σὰν τὰ κρέατα ποὺ ρίχνονται στὴ χύτρα, ἔτσι κι αὐτοὶ θὰ ἐπικαλεστοῦν τὸν Κύριο καὶ Αὐτὸς δὲν θὰ τοὺς ἀκούσει.
(Μιχαίας, 3, 3-4)  



Περιῆλθα μὲ τὸ νοῦ τὴν οἰκουμένη καὶ εἶδα ὅλη τὴν καταπίεση ποὺ λαμβάνει χώρα κάτω ἀπὸ τὸν ἥλιο. Εἶδα τὸ δάκρυ τῶν καταπιεσμένων χωρὶς νὰ ὑπάρχει κάποιος νὰ τοὺς παρηγορήσει. Ἡ δύναμη προέρχεται ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ τοὺς καταδυναστεύουν καὶ δὲν βρίσκεται κάποιος νὰ τοὺς βοηθήσει.
(Ἐκκλησιαστὴς 4, 1)


Γουσταύος Ντορέ, Προφήτης Μιχαίας

Ἂν δεῖς νὰ καταπιέζεται ὁ φτωχὸς καὶ νὰ παραβιάζεται ἡ ὀρθὴ κρίση καὶ ἡ δικαιοσύνη σὲ κάποια χώρα, μὴν ἀπορήσεις γι’ αὐτό. Διότι πάνω ἀπὸ τὸν ἰσχυρὸ ὑπάρχει ἄλλος ἰσχυρότερος καὶ πάνω ἀπὸ αὐτοὺς ἄλλοι ἀκόμη ἰσχυρότεροι.
(Ἐκκλησιαστὴς 5, 7)




Ὁ Θεὸς στοὺς ἄσημους θὰ δείξει ἐπιείκεια καὶ καλοσύνη, ἐνῶ οἱ ἰσχυροὶ θὰ κριθοῦν μὲ αὐστηρότητα. […] Αὐστηρὴ θὰ εἶναι ἡ κρίση Του πρὸς τοὺς ἰσχυρούς. 
(Σοφία Σολομῶντος 6, 6·8)