ἡ ἀνελευθερία τοῦ Φιλελευθερισμοῦ

Edvard Munch

Μὲ τὸ φιλελευθερισμὸ ἀπολυτρώθηκε ἡ Εὐρώπη ἀπὸ τὴ φεουδαρχία καὶ τὸν ὁλοκληρωτισμὸ τοῦ Μεσαίωνα, ἀλλὰ ὁδηγήθηκε στὴν κεφαλαιοκρατία καὶ στὸν ἀτομικισμό. Αὐτὸ συνέβη ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ἡ ἐλευθερία βασίστηκε στὴν ἰδιοκτησία καὶ ἡ οὐσία τοῦ ἀνθρώπου συνδέθηκε μὲ τὴν περιουσία τοῦ ἀτόμου.

Ἀπὸ τὴν κτητικὴ τροπὴ τοῦ φιλελευθερισμοῦ προέκυψαν πολλά, κρίσιμα καὶ ἀναπάντητα ἐρωτήματα, μερικὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα εἶναι τὰ ἑξῆς: Μπορεῖ ἡ ἰδιοκτησία νὰ ἐγγυηθεῖ τὴν ἐλευθερία; Πόσο κατοχυρωμένη εἶναι ἡ ἰσότητα τῶν ἀνθρώπων, ὅταν ἡ ἐλευθερία εἶναι συνάρτηση τῆς περιουσίας;

Οἱ ἄνθρωποι κατὰ τὸν φιλελευθερισμὸ γεννιοῦνται ἴσοι καὶ ἐλεύθεροι. Ὅμως μένουν ἴσοι καὶ ἐλεύθεροι σὲ συνθῆκες οἰκονομικῆς ἀνισότητας καὶ ἀνελευθερίας; Ποιὸς εἶναι πιὸ ἐλεύθερος: ὁ ἄνεργος ἢ ὁ ἐργαζόμενος; […]

Ὁ φιλελευθερισμὸς εἶναι ἡ πολιτικὴ ἰδεολογία τοῦ δυτικοευρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. Κύριο χαρακτηριστικό του εἶναι ὁ κτητικὸς ἀτομικισμός.

(α) Ἡ ἐλευθερία εἶναι τὸ ὕψιστο πολιτικὸ ἰδεῶδες, ποὺ ἀντικαθιστᾶ τὴν παραδοσιακὴ ἱεραρχία.

(β) Τὸ ἄτομο εἶναι ὁ ἀποκλειστικὸς φορέας τῆς ἐλευθερίας. Δὲν γίνεται λόγος γιὰ κοινωνικὰ δικαιώματα. Τὸ ἄτομο προηγεῖται τοῦ κράτους καὶ τῆς κοινωνίας. Ἡ κοινωνία εἶναι ἕνα μηχανικὸ ἄθροισμα ἀτομικῶν ὀντοτήτων, ποὺ γειτνιάζουν καὶ συμπίπτουν στὰ συμφέροντά τους. Τὸ κράτος διασφαλίζει τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀτόμου πρωταρχικὰ καὶ μόλις κατὰ δεύτερο λόγο μεριμνᾶ γιὰ τὸ κοινωνικὸ σύνολο.

(γ) Ἡ ἰδιοκτησία εἶναι ἡ ἐγγύηση τῆς ἀτομικῆς ἐλευθερίας. Ὁ φιλελευθερισμὸς ἀποδίδει ἰδιαίτερη σημασία στὴν ἰδιοκτησία. Ὅσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ ἀτομικὴ ἰδιοκτησία, τόσο μεγαλύτερη γίνεται ἡ ἀτομικὴ ἐλευθερία. Τὸ «εἶναι» τοῦ ἀνθρώπου ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ «ἔχειν» του. Ἔτσι πιὰ τὸ «ἔχειν» προηγεῖται τοῦ «εἶναι». Ἡ περιουσία τοῦ ἀτόμου ἀποβαίνει οὐσία τοῦ ἀνθρώπου. […]

Θεωρητικὰ στὴ Διακήρυξη τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου τονίζεται ὅτι ὅλοι γεννιοῦνται ἴσοι καὶ ἐλεύθεροι. Ὡστόσο στὴν πράξη ἐπιβεβαιώνεται τὸ ἀντίθετο: οἱ ἄνθρωποι γίνονται ἐλεύθεροι στὸ βαθμὸ ποὺ ἔχουν πόρους. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο παύει πιὰ ἡ ἐλευθερία νὰ θεωρεῖται ποιοτικὸ μέγεθος ποὺ προσδιορίζεται ἀπὸ τὴν ἀνθρωπιὰ τοῦ ἀνθρώπου. Καταντᾶ ποσοτικὸ μέγεθος προσμετρούμενο ἀπὸ τὴν ἰδιοκτησία τοῦ ἀτόμου.

Ἡ περιουσία εἶναι ἐξουσία. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἀρχικὰ τὸ δικαίωμα ψήφου ἦταν συνάρτηση τῆς περιουσίας.[…]

Μάριος Μπέγζος, Νεοελληνικὴ Φιλοσοφία τῆς Θρησκείας, Θεολογία, Τεχνολογία καὶ Ἰδεολογία, ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμματα , Ἀθήνα ²1998