πρόσωπο καὶ κράτος

Miguel_Hernandez

 […] Ἡ ἀκραία μορφὴ τῆς ἀντικειμενοποίησης ἀντιπροσωπεύεται, ἐννοεῖται, ἀπὸ τὸ Κράτος. Τὸ Κράτος ἀγνοεῖ τὸ μυστήριο τοῦ προσώπου, ἔχει ὑπ’ ὄψη του μιὰ ἀφηρημένη μονάδα, ὄχι τὸ ζωντανὸ πρόσωπο. Τὸ Κράτος δὲν εἶναι ὑπαρξιακό, δὲν κρύβει μέσα του αὐτὸ τὸ στοιχεῖο ὑπαρξιακότητας ποὺ εἶναι παρόν, λόγου χάρη, στὴν πατρίδα, στερεῖται κάθε θαλπωρῆς καὶ κάθε ζωῆς. Τὸ Κράτος εἶναι μόνο καὶ μόνο μιὰ λειτουργία ἀντικειμενοποίησης, καὶ ὅ,τι ἀντιτίθεται περισσότερο στὴ μέθεξη. Ἡ μέθεξη δὲν εἶναι ποτὲ γνώρισμα τῶν λειτουργιῶν τοῦ Κράτους καὶ ὅταν ἀπαντᾶται σ’ αὐτές, εἶναι πάντα ἐξ αἰτίας τῆς εἰσβολῆς μέσα της κάποιου στοιχείου ἄλλης τάξεως. […] Ἡ δύναμη μιᾶς κοινωνίας καὶ εἰδικότερα ἡ κρατικὴ δύναμη δὲν συνιστᾶ ἀξία ἀφ’ ἑαυτοῦ της, καὶ μπορεῖ νὰ εἶναι ἐκδήλωση μιᾶς δαιμονικῆς φύσης. Ἡ ἀδυναμία τοῦ προσώπου μπροστὰ στὴν κοινωνία, μπροστὰ στὸ Κράτος, μπορεῖ νὰ ἀντιπροσωπεύει τὴν ὑψηλότερη ἀξία. Αὐτὸ ποὺ ὑπερέχει μὲ τὴ δύναμη μέσα σ’ αὐτὸν τὸν ἀντικειμενοποιημένο, ἔκπτωτο κόσμο, δὲν εἶναι καθόλου αὐτὸ ποὺ ἔχει τὴ μεγαλύτερη ἀξία. Ὁ ἄνθρωπος ἀξίζει περισσότερο ἀπὸ τὴν κοινωνία, τὸ ἔθνος, τὸ Κράτος, ἀλλὰ συμβαίνει νὰ συνθλίβεται ἀπὸ τὴν κοινωνία, τὸ ἔθνος, τὸ Κράτος ποὺ ἔχουν γίνει εἴδωλα τοῦ ἀντικειμενοποιημένου καὶ ἔκπτωτου κόσμου, τοῦ κόσμου τῆς διάσπασης, ὅπου οἱ σχέσεις στηρίζονται στὴ βία. Τὸ ἰδιαίτερο γνώρισμα τοῦ ἀντικειμενοποιημένου καὶ κοινωνικοποιημένου κόσμου εἶναι νὰ εἰσάγει παντοῦ τὴν τάξη, τὴν διαταγή, τὴν ἐξουσία. Αὐτὴ εἶναι μία ἀπὸ τὶς ὄψεις κάθε ἀντίληψης ποὺ ἑδράζεται στὴν κοινωνιολογία. Μιὰ ἄλλη ὄψη εἶναι νὰ μὴ βλέπει (αὐτὴ ἡ ἀντίληψη) μέσα στὸν κόσμο, τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὴν ἐργασία καὶ νὰ (ἀνα)παριστάνει τὸν κόσμο καὶ τὴν κοινωνικὴ ζωὴ μὲ πρότυπο τὸ ἐργαστήριο ἢ τὸ ἐργοστάσιο. Λησμονοῦμε συχνὰ ὅτι μιὰ φιλοσοφία τῆς ἐργασίας δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι ἀντιυλιστική, καὶ ὅτι ἡ ἐργασία εἶναι πνευματικῆς καὶ ψυχικῆς οὐσίας καὶ ὄχι ὑλικῆς ὅπως ἤθελε ὁ Marx. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ἐργασία μπορεῖ νὰ μπεῖ στὴν ὑπηρεσία ὄχι μόνο τῆς κοινωνίας ἀλλὰ τῆς μέθεξης. Ἂν συμβαίνει αὐτό, συμβαίνει στὸ βαθμὸ ποὺ ἡ ἐργασία ἀντιπροσωπεύει μιὰ ἰδιότητα τοῦ προσώπου. Στὸν κομμουνισμὸ δὲν ὑπάρχει μέθεξη, δὲν ὑπάρχει τίποτε περισσότερο ἀπὸ μιὰ ἐπικοινωνία ποὺ θέλουμε μὲ τὸ ζόρι νὰ τῆς προσδώσουμε ἕνα χαρακτήρα μέθεξης. Ἡ ἐκμετάλλευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὅπως ἡ ἐκμετάλλευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Κράτος εἶναι ἡ μετατροπὴ τοῦ ἀνθρώπου σὲ ἀντικείμενο. Καὶ ἡ ἐκμετάλλευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο δὲν αἴρεται παρὰ μὲ μιὰ πράξη ποὺ ἀνακαλύπτει τὸ «ἐσύ»· κι αὐτὸ δὲν ἀποκαλύπτεται οὔτε μέσα στὸν καπιταλισμό, οὔτε μέσα στὸν ὑλιστικὸ κομμουνισμό. […]

Νικόλαος Μπερντιάεφ, Πέντε στοχασμοὶ περὶ ὑπάρξεως, μτφρ. Βάσω & Σωτήρης Γουνελᾶς, ἐκδ. Παρουσία, Ἀθήνα 1996