Filioque...

[…] Πράγματι, θὰ ἦταν μιὰ καρικατούρα νὰ ἀντιπαρατάξουμε τὴν ὀρθόδοξη πρὸς τὴν καθολικὴ Ἐκκλησία σὰν μιὰ πνευματικὴ Ἐκκλησία πρὸς μιὰ κοινωνία ὅπου ὁ νομικισμὸς καὶ ἡ ἐξουσία ἐξαφάνισαν τὸν προφητικὸ χαρακτήρα. Θὰ ἔπρεπε γι’ αὐτὸ νὰ ἀγνοήσουμε ὁλότελα τὴν ἐξαιρετικὴ θρησκευτικὴ ἄνθηση ποὺ σφράγισε τόσο τὴν περίοδο τῆς Ἀντιμεταρρυθμίσεως ὅσο καὶ τὸν ΙΘ´ αἰώνα.

Ὡστόσο, ὅταν ὁ Olivier Clément γράφει πὼς «ὁ "φιλιογκβισμός", ὁ ὁποῖος κάνει νὰ μοιράζεται ἀπὸ τὸν Υἱὸ τὸ βασικὸ προνόμιο, ποὺ ἀνήκει μόνο στὸ πρόσωπο τοῦ Πατρός, θέτοντας τὸ Πνεῦμα, σχετικὰ μὲ τὴν ἴδια τὴν ὑποστατική του ὕπαρξη, σὲ ἐξάρτηση ἀπὸ τὸν Υἱό, χωρὶς ἀμφιβολία συνετέλεσε στὸ νὰ αὐξήσει τὸ θεσμικὸ καὶ ἐξουσιαστικὸ στοιχεῖο τῆς ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας», (L’ Église orthodoxe, Παρίσι 1961, σ. 50) ἐπαναλαμβάνει ἁπλά, ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη ἄποψη, μιὰ παρατήρηση ἀρκετὰ σημαντικὴ τοῦ Θωμᾶ Ἀκινάτου:

«Ἡ πλάνη αὐτῶν ποὺ ἀρνοῦνται τὸ πρωτεῖο τοῦ Τοποτηρητῆ τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὴν καθολικὴ Ἐκκλησία, μοιάζει μὲ τὴν ἄρνηση τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σὲ σχέση μὲ τὸν Υἱό. Πράγματι, εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖνος ποὺ ἁγιάζει τὴν Ἐκκλησία του καὶ τὴν σφραγίζει μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως μὲ ἕνα χάραγμα καὶ μὲ μιὰ σφραγίδα… Παρόμοια, ὁ Τοποτηρητὴς τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸ πρωτεῖο του καὶ τὶς φροντίδες του, ὅπως ἕνας πιστὸς δοῦλος, διαφυλάσσει τὴν καθολικὴ Ἐκκλησία ὑποταγμένη στὸ Χριστό» (Contra errores Graecorum 32).

Εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ ρωμαϊκὴ ἐκκλησιολογία διαφέρει ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη καὶ δὲν εἶναι ἐκπληκτικὸ ὅτι καὶ ὁ Θωμᾶς Ἀκινάτος ἐπεσήμανε ἐδῶ μιὰ τριαδικὴ ρίζα. […] Αναμφίβολα δὲν ἀποτελεῖ μιὰ ὑπόθεση αὐθαίρετη τὸ νὰ βλέπουμε μιὰ σχέση μεταξὺ τοῦ σχετικοῦ παραγκωνισμοῦ τῆς προσωπικῆς πραγματικότητας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ περικλείει τὸ Filioque, καὶ τῆς τάσεως νὰ αὐξάνεται ὁ ρόλος τῆς ἐξουσίας καὶ νὰ «λησμονεῖται» τὸ Ἅγιο Πνεῦμα -ἢ νὰ τοποθετεῖται δύσκολα σὲ σχέση μὲ τὸ θεσμό, ὅπως στὶς χαρισματικὲς κινήσεις-, ποὺ εἴδαμε συχνὰ στὴ Δύση.

Ἀρχιμ. Πλακίδα Deseille, Ἡ πορεία μου πρὸς τὴν Ὀρθοδοξία, μτφρ. Ἀρχιμ. Συμεὼν Κούτσα, Ἀθήνα ²1993