κοινότητες καὶ κράτος

Ἱ.Ν. Ἁγίου Ἀνδρέα Περιστερᾶς, Μαρία Γεράρδη-Πασσαλῆ

Στὸ δοκίμιο «Αἱ κοινότητες τῆς Μακεδονίας καὶ ἡ Ἑλληνικὴ διοίκησις» (Πολιτικὴ Ἐπιθεώρησις, σελ. 630-631, 647-650), ὁ Ντίνος Μαλοῦχος ἐπισημαίνει ὅτι οἱ ἑλληνικὲς κοινότητες δημιούργησαν κατὰ τὴν Τουρκοκρατία ἕνα δεύτερο κράτος. Τὸ ὀθωμανικὸ δίκαιο, ἀγνοώντας τὴν πραγματικότητα τῶν κοινοτήτων, ἐπέτρεψε τὴ λειτουργία τους. Βέβαια οἱ κοινότητες ἀναπτύσσονται, καὶ μὲ τὴν ἀνάπυξή τους διασώζουν τὸν Ἑλληνισμό, κυρίως στὰ κεφαλοχώρια, ἐνῶ στὰ τσιφλίκια οἱ οἰκογένειες κολλήγων ἔχουν πολὺ περιορισμένες δυνατότητες αὐτονομίας. Οἱ μακεδονικὲς κοινότητες φροντίζουν γιὰ τὴν παιδεία, τὴ διαχείριση τῶν κοινοτικῶν βοσκοτόπων καὶ τῆς κοινοτικῆς περιουσίας, ἐνοικιάζουν τὶς ἰδιόκτητες γαῖες ποὺ εἶναι σὲ ἀγρανάπαυση, παρεμβαίνουν γιὰ τὴν εἰρηνικὴ ἐπίλυση τῶν διαφορῶν, ἐνῶ ἐκπροσωποῦν συλλογικὰ τοὺς χωρικοὺς στὴν τουρκικὴ διοίκηση. Οἱ κοινοτικοὶ ἄρχοντες ἐκλέγονται διὰ βοῆς ἀπὸ τοὺς ἀρχηγοὺς τῶν οἰκογενειῶν, σὲ ἐτήσια συνήθως συνέλευση ποὺ διεξάγεται στὴν πλατεία, στὸ σχολεῖο ἢ στὴν ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ. Ὁ Μαλοῦχος ὑποστηρίζει ὅτι ἡ κοινοτικὴ ἐξουσία συνήθως κατείχετο ἀπὸ τοὺς τζορμπατζῆδες, δηλαδὴ τὴν τάξη τῶν εὐπορότερων χωρικῶν, μὲ τὴ μεγαλύτερη ἰδιοκτησία καὶ περίσσεια κεφαλαίων ποὺ στὶς περισσότερες περιπτώσεις ἐχρησιμοποιοῦντο τοκογλυφικά. Ὁ μόνος τρόπος ἀμύνης τῶν χωρικῶν ἦταν ἡ ἐκλογὴ νέων ἀρχόντων τῆς κοινότητας, ποὺ δὲν ἐλέγχονταν ἀπὸ τοὺς τζορμπατζῆδες, γεγονὸς ποὺ ὅπου ἐπραγματώθηκε εἶχε πολὺ θετικὰ ἀποτελέσματα γιὰ τὸ σύνολο τῆς κοινότητας.

Ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας, ἀντὶ νὰ εὐνοήσει τὶς κοινότητες, σήμανε τὸ ἄδοξο τέλος τους, ἐνῶ κατέστησε πανίσχυρους τοὺς  τζορμπατζῆδες. Σημειώνει δὲ ὁ Μαλοῦχος: «Ἡ ἑλληνικὴ διοίκησις ΗΓΝΟΗΣΕ τὰς κοινότητας. Ναί. Τὰς κοινότητας αὐτάς, ποὺ ἀπετέλεσαν μέχρι σήμερον ζῶντας ὀργανισμοὺς μέσα εἰς τὸ τουρκικὸ κράτος, ποὺ διετήρησαν διὰ τῶν σχολείων καὶ τῶν παραδόσεων τὸ φῶς τοῦ ἀρχαίου καὶ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ ἐχρησίμευσαν ὡς ρυθμισταὶ τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς τῶν χωριῶν, πού, ἂν καὶ πολλάκις ὀλιγαρχούμεναι, διετήρησαν πάντοτε τὰς δημοκρατικὰς παραδόσεις, αὐτὰς τὰς κοινότητας, ποὺ εἰμποροῦσαν νὰ καταστοῦν τὰ κύτταρα ἑνὸς πραγματικοῦ πολιτισμοῦ στὴν Μακεδονίαν, ἡ ἑλληνικὴ διοίκησις τὰς ἠγνόησεν καὶ τὰς ἀγνοεῖ μέχρι σήμερον… Καὶ ἐν πρώτοις ἡ διοίκησις παρεγνώρισεν ἐντελῶς τὴν θεμελιώδη ἀρχὴν ἐπὶ τῆς ὁποίας ἐβασίζοντο αἱ κοινότητες, τουτ’ ἔστι τὸν θεσμὸν τῆς γενικῆς συνελεύσεως τῶν κατοίκων ἐξ ἧς ἀπέρρεεν ἡ διοίκησις τῆς κονότητος, καὶ καθιέρωσε τὸν ὑπὸ τῆς διοικητικῆς ἀρχῆς διορισμὸν τῶν παρέδρων καὶ συμβούλων τῶν κοινοτήτων… Οἱ χωρικοὶ σήμερον θεωροῦν τὸν πρόεδρον τῆς κοινότητος καὶ τὰ μέλη τοῦ κοινοτικοῦ συμβουλίου, τὰ διοριζόμενα ὑπὸ τοῦ νομάρχου ἢ ὑποδιοικητοῦ, ὡς κάτι ἐντελῶς ξένον πρὸς αὐτοὺς καὶ μᾶλλον θεωροῦν τὴν ἐπίσημον κοινότητα ὡς ὄργανον τοῦ Κράτους, παρὰ ὡς ἐκπροσώπησιν τοῦ χωριοῦ των.»

Σπύρος Κουτρούλης, Ἐθνισμὸς καὶ Κοινοτισμός, Ἐναλλακτικὲς ἐκδόσεις, Ἀθήνα 2004