κοινότητα πάσχουσα

Ράλλης Κοψίδης 1962

Ἐνῶ ὁ ἑλληνικὸς Χριστιανισμὸς εἶχε συμμαχήσει μὲ τὸν Πλωτίνο, προκειμένου νὰ βγάλει τὸ ἑλληνικὸ Ἄτομο ἀπὸ τὴ δίνη τοῦ Γνωστικισμοῦ, πνευματικὸ σύμπτωμα τῆς ὁλοκλήρωσης-ἀποσύνθεσής του, ὁ λατινικὸς-δεσποτικὸς Χριστιανισμὸς συμμάχησε μὲ τὸν ἴδιο τὸν Πλάτωνα ὄχι μόνο ἐναντίον τοῦ μανιχαϊστικοῦ Γνωστικισμοῦ, (πρὶν γίνει Χριστιανὸς καὶ πλατωνικὸς ὁ Αὐγουστίνος ἦταν στρατευμένος μανιχαϊστής) ἀλλὰ καὶ ἐναντίον τοῦ ἀντιεξουσιαστικοῦ-κοινοτικοῦ ἑλληνικοῦ Χριστιανισμοῦ.

[…] Οἱ Ἕλληνες δέχονται τὸν αὐτοκρατορικὸ δεσποτισμὸ κάνοντας τὴν ἀνάγκη φιλοτιμία καὶ ὄχι ἐπειδὴ τὸν πιστεύουν. Τὸν δέχονται γιὰ πραγματιστικοὺς λόγους, ἐπειδὴ δὲν μποροῦν νὰ κάνουν διαφορετικὰ καὶ ἐπειδὴ φαίνεται νὰ εἶναι ἀποτελεσματικότερος ἀπὸ τὴ δημοκρατία, ὡς μηχανισμὸς ἀποτροπῆς τῆς βαρβαρικῆς ἀπειλῆς καὶ τῆς ἐσωτερικῆς ἀναρχίας. Μιὰ προσεχτικὴ ματιὰ στοὺς λόγους τοῦ Χρυσοστόμου, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων Πατέρων, ἀρκεῖ νὰ πεισθεῖ κανεὶς ἀπολύτως περὶ αὐτοῦ. Ἡ σαφῶς διαφαινόμενη πολιτειακὴ μορφὴ πίσω ἀπὸ τὰ κείμενά τους εἶναι ἡ Πόλις καὶ ὄχι ἡ αὐτοκρατορία.

Ἡ αὐτονομία τῆς Ρωμανίας ἔναντι τῶν «βαρβάρων» ἔχει ὑποκαταστήσει τὴν αὐτονομία τῆς ἀρχαίας πόλης στὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων. Ἡ ἀρχαία ἰδέα περὶ ἴσης μετοχῆς στὴ νέα αὐτὴ συλλογικὴ αὐτονομία ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι οἰκεία καὶ αὐτονόητη. Ἀπὸ τὴν ἐφαρμογή της ἐξαιρεῖται αὐτονοήτως μόνον ὁ Αὐτοκράτωρ. Καὶ ὅποιοι αὐτός, «κατ’ οἰκονομίαν», τοὺς προβιβάζει σὲ «πιὸ ἴσους». Ὅτι ὅμως δὲν ἔχουν, κατὰ βάθος, ἀποδεχθεῖ οἱ Ἕλληνες (οἱ Ρωμηοί) τὴ συγκεντρωτικὴ μονοπώληση τῆς οἰκουμενικῆς συλλογικῆς αὐτονομίας τὸ δείχνει ἡ στάση τους κάθε φορὰ ποὺ φαινόταν νὰ ἐξασθενεῖ ἡ βαρβαρικὴ περικύκλωση. Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς ἡ συγκεντρωτικὴ ἐξουσία τείνει νὰ ἀποσαθρωθεῖ ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ, δείχνοντας ἀκριβῶς τὸν ἀναρχικό (ἀτομοκεντρικό-μὴ κολλεκτιβιστικό) δυναμισμὸ τῆς ἑλληνο- ρωμαϊκῆς κοινωνίας.

Οἱ Ἕλληνες δὲν εἶχαν οὔτε μπόρεσαν νὰ ἀποκτήσουν αἴσθηση πολιτικῆς αὐθεντίας. Ἡ πίεση νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν αὐθεντία τῶν Παπῶν ἁπλῶς θὰ τοὺς ἀναγκάσει νὰ διαρρήξουν τὶς σχέσεις τους μὲ τὴ λατινικὴ Δύση. Ἡ Ἐκκλησία τους εἶναι πολὺ διαφορετική: Δὲν ἔχει γενικὸ ἀρχηγό. Ἡ αὐθεντία τοῦ Πατριάρχη δὲν εἶναι μεγαλύτερη ἀπὸ ἐκείνη τοῦ τοπικοῦ ἐπισκόπου. Καὶ τῶν δύο δὲν εἶναι τίποτα μπρὸς στὴ χαρισματικὴ αὐθεντία τοῦ ταπεινοῦ ἀσκητῆ. Ἂν ὑπάρχει κάποιος φορέας αὐθεντίας, αὐτὸς εἶναι ἡ οἰκουμενικὴ Σύνοδος. Οἱ αποφάσεις της ὅμως τελοῦν ὑπὸ τὴν αἵρεση τῆς λαϊκῆς συναίνεσης. Ἀλλιῶς κηρύσσεται ληστρική. Ἂν ο αὐτοκράτορας εἶναι χαρισματικός, εἶναι σεβαστός. Ἀλλιῶς τὸν κοροϊδεύουν στὸν ἱππόδρομο καὶ στὰ σοκάκια. Τὶς πομπώδεις φράσεις περὶ ἱερότητας τοῦ αὐτοκρατορικοῦ θεσμοῦ, ποὺ συνοδεύουν τὸ αὐτοκρατορικὸ πρωτόκολλο, τὶς προορίζουν γιὰ τὸν ἐντυπωσιασμὸ τῶν βαρβάρων. Πράγματα, βεβαίως, τελείως ἀδιανόητα γιὰ τὸ λατινο-ρωμαϊκὸ πνεῦμα. 

Θεόδωρος Ἰ. Ζιάκας, Αὐτοείδωλον ἐγενόμην…, τὸ αἴνιγμα τῆς ἑλληνικῆς ταυτότητας, Εἰδικὴ εἰσαγωγή, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2005