ἐπιστήμη καὶ ἐξουσία

φωτογραφία Ἀντρέι Ταρκόφσκι

Φαντάσου μιὰ πολυμαθῆ ἀκαδημία ἀποτελούμενη ἀπὸ τοὺς πιὸ λαμπροὺς ἐκπροσώπους τῆς ἐπιστήμης. Ὑπόθεσε πὼς ἡ ἀκαδημία αὐτὴ ἐπιφορτιζόταν μὲ τὸ καθῆκον νὰ βγάζει νόμους καὶ νὰ ὀργανώνει τὴν κοινωνία καὶ ὅτι, ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὴν ἀγνότερη ἀγάπη γιὰ τὴν ἀλήθεια, ἐπέβαλε στὴν κοινωνία μόνο νόμους ποὺ εἶναι σὲ ἀπόλυτη ἁρμονία μὲ τὶς πιὸ πρόσφατες ἀνακαλύψεις τῆς ἐπιστήμης. Ὑποστηρίζω πὼς μιὰ τέτοια νομοθεσία καὶ ὀργάνωση θὰ ἦταν τερατωδία κι αὐτὸ γιὰ δύο λόγους:

Πρῶτον, ἐπειδὴ ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη εἶναι πάντα καὶ ἀναγκαστικὰ ἀτελής, καὶ ὅταν συγκρίνουμε αὐτὸ ποὺ ἔχει ἀνακαλύψει μ’ αὐτὸ ποὺ μένει νὰ ἀνακαλύψει, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι εἶναι ἀκόμη στὰ σπάργανά της. Αὐτὸ εἶναι ἀλήθεια σὲ τέτοιο βαθμὸ πού, ἂν ἀναγκάζαμε τὴν πρακτικὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων –τόσο τὴν συλλογικὴ ὅσο καὶ τὴν ἀτομική- νὰ συμφωνεῖ αὐστηρὰ καὶ ἀποκλειστικὰ μὲ τὰ πιὸ πρόσφατα δεδομένα τῆς ἐπιστήμης, θὰ καταδικάζαμε τόσο τὴν κοινωνία ὅσο καὶ τὰ ἄτομα νὰ ὑποφέρουν μαρτύρια πάνω σὲ ἕνα κρεβάτι τοῦ Προκρούστη, ποὺ σύντομα θὰ τοὺς διαμέλιζε καὶ θὰ τοὺς ἔπνιγε, ἐπειδὴ ἡ ζωὴ εἶναι πάντα ἀπείρως μεγαλύτερο πρᾶγμα ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη. […]

Εἶναι χαρακτηριστικὸ τοῦ προνομίου καὶ κάθε προνομιούχας θέσης νὰ καταστρέφει τὰ πνεύματα καὶ τὶς καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων. […]

Ἕνα ἐπιστημονικὸ σῶμα στὸ ὁποῖο ἔχουν ἐμπιστευθεῖ τὴ διακυβέρνηση τῆς κοινωνίας θὰ καταλήξει σύντομα νὰ ἀφιερωθεῖ ὄχι πιὰ στὴν ἐπιστήμη ἀλλὰ σὲ κάποια ἄλλη προσπάθεια. Κι ἡ προσπάθεια αὐτή, ὅπως στὴν περίπτωση ὅλων τῶν καταστημένων δυνάμεων, θὰ εἶναι ἡ διαιώνιση τοῦ ἑαυτοῦ του καθιστώντας τὴν κοινωνία τὴν ὁποία τοῦ ἔχουν ἐμπιστευθεῖ νὰ φροντίσει ἀκόμη πιὸ ἠλίθια καί, συνεπῶς, κάνοντάς την νὰ χρειάζεται ἀκόμη περισσότερο τὴν καθοδήγηση καὶ τὴν διακυβέρνησή του.

Μιχαὴλ Μπακούνιν, Κριτικὴ τῆς ὑπάρχουσας κοινωνίας, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, ἐκδ. Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη 2007