ἡ ἐπιστήμη εἶναι μετάφραση

Χρῆστος Εὐσταθίου

 Ἡ ἐπιστήμη -καὶ ἀναφέρομαι στὶς θετικὲς ἐπιστῆμες (ὅλες οἱ ἄλλες ἀποτελοῦν μεγαλύτερες ἢ μικρότερες προσεγγίσεις στὸ φυσικομαθηματικὸ πρότυπο)- ἡ ἐπιστήμη, λοιπόν, γιὰ νὰ μιλήσω μεταφορικά, δὲν εἶναι γλώσσα, εἶναι μετάφραση, μιὰ ἀπὸ ἀμέτρητες ἄλλες μεταφράσεις. Ἂν ἡ πραγματικότητα ἔχει καὶ μιλάει τὴ γλώσσα της, ἡ ἐπιστήμη μεταφράζει τὴ γλώσσα τῆς πραγματικότητας στὴ γλώσσα τῆς ἐπιστήμης. Ἡ ἐπιστήμη δὲν εἶναι ἡ πραγματικότητα, εἶναι μιὰ (ἀπὸ πολλὲς ἄλλες) μετάφρασή της. Μεταφράζει ἡ ἐπιστήμη. Αὐτὸ κάνει. Μὲ τὸν τρόπο τὸν δικό της, φυσικά. Τὸ τελικὸ Ε=mc² τῆς φυσικομαθηματικῆς ἐπιστήμης -ἡ ἐνέργεια (Ε) ἰσοῦται μὲ τὴ μάζα (m) ἐπὶ τὸ τετράγωνο τῆς ταχύτητας τοῦ φωτὸς (c)- εἶναι μετάφραση ἀπὸ τὴ γλώσσα τῆς πραγματικότητας στὴ γλώσσα τῆς ἐπιστήμης, δὲν εἶναι ἡ γλώσσα τῆς πραγματικότητας (δηλαδὴ ἡ ἐνέργεια ὅπως μιλάει στὴν πραγματικότητα). Εἶναι ὁ φυσικομαθηματικὸς τύπος τῆς ἐνέργειας, μιὰ μετάφραση. Ἡ γλώσσα τῆς πραγματικότητας -συνεχίζω τὴ μεταφορά- εἶναι ἡ ζωὴ καὶ ὁ κόσμος μέσα στὸν ὁποῖο ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, νὰ τὸ ποῦμε ἔτσι, μιὰ γλώσσα ποὺ μιλιέται ἢ ποὺ τὴ μιλᾶμε μοναχὰ ζώντας καὶ ἔστοντας. Καὶ ὄχι μοναχὰ ἐμεῖς, ἀλλὰ ποὺ τὴ μιλοῦν καὶ οἱ πλανῆτες καὶ τὰ σκουλήκια καὶ ἡ ἀστρόσκονη ποὺ στροβιλίζεται μέσα «στὸ ἀπέραντον διάστημα» τοῦ Κάλβου, γλώσσα ποὺ τὴ μιλοῦν ὅλα τὰ πάντα, ποὺ τὴ μιλοῦν πῶς: ζώντας καὶ ἔστοντας. Ἀπὸ τὴ γλώσσα αὐτή, μὲ τὸν τρόπο τὸ δικό της, ὅσο καὶ ὅπου μπορεῖ (γιατὶ δὲν μπορεῖ παντοῦ), ἡ θετικὴ ἐπιστήμη μᾶς δίνει κάθε φορὰ τὴ μετάφραση πού, σὰν ὅλες τὶς μεταφράσεις, μπορεῖ νὰ εἶναι πότε περισσότερο καὶ πότε λιγότερο πιστή, πότε περισσότερο καὶ πότε λιγότερο βεβαιωμένη (μὲ τῆς θετικῆς ἐπιστήμης τὰ μέτρα βεβαιωμένη). Δὲν εἶναι ὅμως γλώσσα, γλώσσα τῆς πραγματικότητας, ποτὲ σὲ καμιὰ περίπτωση, ὅπως μπορεῖ νὰ φαντάζονται πολλοί. Μὲ τὴν ἐπιστήμη μεταφράζομε. Ὅποιος παίρνει τὴ μετάφραση γιὰ γλώσσα καὶ στὰ συμπεράσματα τῆς ἐπιστήμης δὲ διαβάζει μετάφραση, ἀλλὰ (φαντάζεται πὼς διαβάζει) τὸ πρωτότυπο, δὲν ξέρει ποῦθε πᾶν τὰ τέσσερα, ἂς πάει νὰ ξέρει ὅσες ἐπιστῆμες θέλει καί, ἀργὰ μἢ γρήγορα, τὸ τέλος τῆς ἀναζήτησής του θὰ ἀπομείνει γιὰ κλάματα καὶ θὰ «εἶναι ὁ νοῦς του ἔρμος κόσμος ποὺ χαλιέται» (Σολωμός).     

Ζήσιμος Λορεντζάτος, Collectanea, ἐκδ. Δόμος, Ἀθήνα 2009