στὸ ρίγος τοῦ ἐνδεχόμενου

φωτογραφία Σπυριδούλα Φιωτάκη

[…] Ἂν κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ πληροφορήσει γιὰ τὴ γλυκύτητα ποὺ ἔχει τὸ μέλι, ἐκείνους ποὺ δὲν τὸ γεύθηκαν ποτέ, πῶς ἄραγε μπορεῖ κανεὶς νὰ περιγράψει τὴν ἡδονὴ τῆς ἱερῆς χαρᾶς καὶ τῆς χάρης τοῦ Θεοῦ σ’ ἐκείνους ποὺ δὲν τὴ δοκίμασαν; Καὶ βέβαια, ἡ ἀρχὴ τοῦ πένθους μοιάζει μὲ ἐπιζήτηση μνηστείας μὲ τὸ Θεό, ποὺ σχεδὸν φαίνεται ἀδύνατη. Γι’ αὐτὸ καὶ ὅσοι ποθοῦν τὸν Νυμφίο, πενθοῦν βλέποντάς Τον νὰ μὴ συγκατατίθεται καὶ Τοῦ ἀπευθύνουν κάποια λόγια σὰν αὐτὰ ποὺ προηγοῦνται ἀπὸ τὴ μνηστεία. Καὶ κλαίγοντας σπαρακτικὰ Τὸν καλοῦν μὲ θρήνους, ἐπειδὴ δὲν εἶναι κοντά τους κι ἴσως δὲν ἔρθει ποτέ. Τὸ τέλος ὅμως τοῦ πένθους εἶναι ἡ τέλεια ἀγνὴ νυμφικὴ ἕνωση. […]

Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Πρὸς τὴ σεμνοτάτη μοναχὴ Ξένη, Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν νηπτικῶν, μτφρ. Ἀντώνιος Γ. Γαλίτης, εκδ. Τὸ Περιβόλι τῆς Παναγιᾶς, τ. Δ´, Θεσσαλονίκη ³1997

σημείωση Domenico: πολλοὶ ἐντοπίζουν διαφορὰ ἤθους μεταξὺ τῆς θυσίας τῶν κοινωνικῶν ἀγωνιστῶν καὶ τῆς ἀντίστοιχης τῶν χριστιανῶν μαρτύρων στὸ γεγονὸς ὅτι οἱ πρῶτοι δὲν διέθεταν ἴχνος ἰδιοτέλειας, καθὼς ἀπαρνοῦνταν τὴ ζωή τους χωρὶς καμία ἐλπίδα μετὰ θάνατον ἀπολαβῆς. Στὸ ἀπόσπασμα ὅμως τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καταπίπτει παταγωδῶς ἡ ἀντίληψη γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ γνησιότητα τῆς μισθαποδοτικῆς ἀναμονῆς. Γενεσιουργὸς αἰτία της δὲν εἶναι μόνο ἡ ἄγνοια τῶν θεμελιακῶν προϋποθέσεων τῆς ἐκκλησιοποιημένης βιοτῆς ἀλλὰ καὶ -ἴσως κυριώτερα -ἡ ἀστικὴ παρερμηνεία της στὴν πράξη ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς χριστιανούς.

Τὸ σχόλιο τοῦ Ἁγίου ὅτι ἡ ποθητὴ ἕνωση μὲ τὸν ἐραστὴ Θεὸ «ἴσως δὲν ἔρθει ποτέ» θραύει ὁριστικὰ ὄχι μόνο τὸ κίνητρο τῆς ἰδιοτέλειας ἀλλά, πολὺ περισσότερο, τὸ περιεχομένο μιᾶς εὐχείρωτης ἀπὸ τὸν ἀνταποδοτικὸ ὀρθολογισμὸ ἐλπίδας. Ὁ Ἅγιος ὑπονοεῖ σαφέστατα ὅτι ἀπαιτεῖται ἀπροσμέτρητος ὑπαρκτικὸς πόνος -ἀντάξιος τοῦ σωματικοῦ μαρτυρίου- κατὰ τὴν ἐλεύθερη ἀνταπόκριση στὴν ἀγαπητικὴ κλήση τοῦ Θεοῦ (μετάνοια)· τέτοιας αὐθυπέρβασης καὶ κενωτικῆς αὐταπάρνησης, ὥστε ὁ ἀθλητὴς τῆς πίστεως νὰ παλεύει καθ’ ἡμέραν μὲ τὴ συντριπτικὴ ἀγωνία ὅτι ὁ, κατὰ τὰ ἄλλα, καλῶν Νυμφίος, ἴσως καὶ νὰ μὴν συγκατατεθεῖ ποτέ! Ἡ ἔμπειρη ἀπόφανση ὅτι τὸ τέλος θὰ εἶναι τὸ ποθούμενο δὲν λειτουργεῖ ἀντιφατικὰ ἀλλὰ διευκρινιστικὰ τῆς ποιότητας ποὺ εἶναι ἀνάγκη νὰ διαθέτει ἡ ἀναζήτηση. Ἡ εὐόδωση τῆς ἀναστάσιμης μίξης θὰ συντελεστεῖ ἐφ’ ὅσον αὐτῆς θὰ προηγηθεῖ ἡ τελεία ἀποδόμηση τῶν ἐγωικῶν κατασκευῶν, ἕως τῆς παντελοῦς ἐξάλειψης ἀκόμη καὶ τῆς δικαιότερης προσδοκίας.    

Τελικὰ ὁ ἀθεϊσμὸς δὲν φαίνεται νὰ εἶναι προνόμιο τῶν ἀθέων… Ὑπάρχει καὶ ἡ ἐκδοχή τοῦ ἀθεϊσμοῦ, ποὺ διαγιγνώσκεται μὲ πόνο καὶ ὄχι μὲ μεγαλαυχία. Πιθανὸν αὐτοῦ τοῦ εἴδους ὁ ἀθεϊσμὸς νὰ εἶναι ἀδιαπέραστος, μέχρι τέλους ὅμως παραμένει μὲ πόνο κλητικός. Αὐτὴ ἡ ἡρωικὴ πάλη μὲ τὴν ἀπόγνωση μᾶλλον συνιστᾶ τὸ γονιμότερο ἔδαφος γιὰ νὰ εὐδοκιμήσει ἡ ἀτόφια πίστη, ἐκείνη ποὺ δὲν θὰ πιστεύει τίποτε παρὰ μόνον Ἐκεῖνον καὶ τὸ ἐρωτικό του αἴνιγμα.