ἡ καθυπόταξη στὴν ἀντικειμενικότητα

Joseph Wright

[…] ὁ Φραγκίσκος Βάκων εἶναι τὸ κλειδὶ τῆς ὑπόθεσης, ἐπειδὴ ἦταν αὐτὸς ποὺ ἔθεσε τὶς κατευθυντήριες γραμμές, ἠθικές, αἰσθητικὲς καὶ ψυχολογικὲς τῆς «νέας φιλοσοφίας». Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ Βάκων κατέληξε στὸ συμπέρασμα πὼς τὸ Novum Organum του θὰ πρέπει νὰ ἐφαρμόζεται «ὄχι μόνο στὶς φυσικὲς ἀλλὰ καὶ σὲ κάθε ἄλλη ἐπιστήμη» (συμπεριλαμβάνοντας τὴν Ἠθικὴ καὶ τὴν Πολιτικὴ) καὶ πὼς πρόκειται νὰ «ἀγκαλιάσει τὰ πάντα», ἄνοιγε τὸν δρόμο στὴν περιεκτικὴ καθυπόταξη τοῦ πολιτισμοῦ μας στὴν ἐπιστήμη καὶ στὸ ἀστικό, βιομηχανικὸ σύστημα, ποὺ εἶναι τὸ πνευματικό της τέκνο.

Στὸ πρόγραμμα τοῦ Βάκωνα ὑπάρχει ἡ συνταγὴ γιὰ τὴν ὁλοκληρωτικὴ ἐπιστημονικοποίηση τοῦ κόσμου μας, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὶς ἐργαστηριακὲς πρακτικές, ποὺ συχνὰ ξεπερνοῦν σὲ σκληρότητα κάθε περιγραφή, καὶ φτάνοντας μέχρι αὐτές, τὶς ἐξίσου πρόστυχες, τοῦ σύγχρονου ἀστυνομικοῦ κράτους. Ἀλλὰ ἂν ὁ Βάκων εἶναι ἡ κυρίαρχη μεγαλοφυΐα, ὁ «πολυεπιστήμων» αὐτῆς τῆς καθυπόταξης, ἄλλοι ἦταν αὐτοὶ -ὁ Γαλιλαῖος, ὁ Καρτέσιος καὶ ὁ Νεύτωνας- ποὺ τελειοποίησαν αὐτὸ τὸ μηχανιστικὸ ὅραμα, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο κτίστηκε ὁ σύγχρονος κόσμος μας. Αὐτοὶ σημάδεψαν τὴν ἔλευση ἑνὸς νέου ἐννοιολογικοῦ σύμπαντος· αὐτοὶ διαμόρφωσαν τὴν καθαρὰ ποσοτικὴ στάση ἀπέναντι στὴ φύση, ποὺ γιὰ πρώτη φορὰ ἐμφανίζεται στὴν καινούργια προσέγγιση τῆς οὐράνιας μηχανικῆς ἀπὸ τὸν Γαλιλαῖο, καὶ ἐξέθρεψαν τὴν αὐταπάτη πὼς ἡ γνώση τοῦ κόσμου μπορεῖ νὰ ἐπιτευχθεῖ μόνο μὲ τὴν ἐφαρμογὴ μαθηματικῶν τεχνικῶν· πραγματικὰ ὁτιδήποτε δὲν μπορεῖ νὰ γίνει ἀντιληπτὸ μέσα ἀπὸ τὸ δίκτυο τῶν ἀριθμῶν εἶναι μὴ ἐπιστήμη, μὴ γνώση, στὸ τέλος δὲ καὶ μὴ ὕπαρξη.

[…] Ὁ καρτεσιανὸς κόσμος δὲν εἶναι παρὰ ἕνας αὐστηρὰ ὁμοιόμορφος μαθηματικὸς κόσμος, ἕνας κόσμος γεωμετρίας στὸν ὁποῖο δὲν ὑπάρχει τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ ἐπέκταση καὶ κίνηση· κι ἂν ὁ Θεὸς εἶχε κάποιους λόγους νὰ τὸν δημιουργήσει, αὐτοὶ εἶναι γνωστοὶ μόνο σ’ Αὐτὸν τὸν ἴδιο καὶ δὲν ἔχουμε οὔτε μποροῦμε νὰ ἔχουμε τὴν παραμικρὴ ἰδέα οὔτε γι’ αὐτούς, οὔτε καὶ γιὰ ὁποιαδήποτε ἄλλη ἀπὸ τὶς θεῖες ἢ τελολογικὲς πραγματικότητες, γιὰ τὸν ἁπλούστατο λόγο πὼς σύμφωνα μὲ τὸν Καρτέσιο δὲν διαθέτουμε καμιὰ ἱκανότητα μὲ τὴν ὁποία νὰ μποροῦμε νὰ τὶς συλλάβουμε.

Αὐτὸ φυσικὰ σήμαινε τὴν ἔξωση ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ σκέψη ὅλων τῶν ἐκτιμήσεων ποὺ βασίζονται στὴν ἀξία, στὴν τελειότητα, στὴν ἁρμονία, στὸ νόημα, στὴν ὀμορφιά, στὸ σκοπό, καθῶς παρόμοιες ἰδέες θεωροῦνται τώρα ὡς ὑποκειμενικὲς καὶ συνεπῶς ἄσχετες πρὸς τὴν ἐπιστημονικὴ κατανόηση τοῦ πραγματικοῦ «ἀντικειμενικοῦ» κόσμου – τοῦ κόσμου τῶν ποσοτήτων καὶ τῆς ἀντικειμενικῆς γεωμετρίας καὶ μιᾶς φύσης ποὺ εἶναι ἀπρόσωπη καὶ καθαρὰ πρακτική. […]

 Philip Sherrard, Ὁ βιασμὸς τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς φύσης, διερεύνηση τῶν ἀρχῶν καὶ τῶν συνεπειῶν τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης, μτφρ. Ἰωσὴφ Ροηλίδης, ἐκδ. Δόμος 1994