ἅγ. Ἰωάννης Κλίμακος καὶ J. P. Sartre

φωτογραφία Σπυριδούλα Φιωτάκη

[…] Ἡ θεολογία τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας θὰ μποροῦσε νὰ δικαιώσει τὸν ὁρισμὸ τοῦ Sartre, ποὺ συνοψίζει τὴν τραγικὴ ἐμπειρικὴ ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὸν δυτικὸ ἄνθρωπο, μετὰ τὸν «θάνατο τοῦ Θεοῦ» τῶν ὀντικῶν κατηγοριῶν: «Ἡ ἀπουσία εἶναι ὁ Θεὸς» (Le Diable et le Bon Dieu) – ναί, ἀλλὰ μιὰ ἀπουσία «προσωπική», ποὺ θὰ πεῖ, ἕνα γεγονὸς καὶ μιὰ ἐμπειρία βεβαιότητας γιὰ τὴν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ. Μόνο μέσα στὰ ὅρια τῆς προσωπικῆς σχέσης εἶναι δυνατὴ ἡ ἐμπειρία τῆς ἀπουσίας· ἡ ἀπουσία εἶναι πάντοτε ἐμπειρία στέρησης μιᾶς προσωπικῆς ἀμεσότητας, ποὺ προϋποθέτει τὴν πραγματικότητα ἢ τὴ δυνατότητα τῆς σχέσης.

Αὐτὴ ἡ ἐμπειρικὴ αἴσθηση ἀπώλειας τῆς προσωπικῆς ἀμεσότητας, ἡ ὀδύνη τῆς προσωπικῆς ἀπουσίας τοῦ Θεοῦ, διαφαίνεται κάποτε στὰ κείμενα τοῦ Sartre, ὅπως καὶ ἄλλων χαρακτηριστικῶν ἐκπροσώπων τῆς σύγχρονης Δύσης, ποὺ ἀρνοῦνται νὰ ἐξαντλήσουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ στὴ διανοητικὴ ἁπλῶς σύλληψη. Κάποιες φορές, ἡ ἐπίγνωση τῆς προσωπικῆς ἀπουσίας μπορεῖ νὰ φτάσει καὶ στὴν ἀμεσότητα ἑνὸς ἐρωτικοῦ γεγονότος. Γράφει ὁ Sartre: «Ἂς μὲ κολάσει ἑκατό, χίλιες φορές, ἀρκεῖ νὰ ὑπάρχει». (Le Diable et le Bon Dieu) Μόνο μιὰ ἐρωτικὴ στέρηση εἶναι δυνατὸ νὰ ἀδιαφορεῖ γιὰ ὁποιοδήποτε τίμημα, προκειμένου νὰ ἀνταλλάξει τὴν ὀδύνη τῆς ἀπουσίας μὲ τὴ βεβαιότητα καὶ τὴν ἀμεσότητα τῆς προσωπικῆς παρουσίας.

[…] Στὴ γλώσσα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας, μιλᾶμε στὴν περίπτωση αὐτὴ γιὰ «θεῖον ἔρωτα», ἀνατρέχοντας στὸ «πένθος» τῶν μοναχῶν γιὰ τὴν ἀπώλεια τοῦ θείου Προσώπου. «Κατὰ Θεὸν πένθος ἐστί», λέει ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, «σκυθρωπότης ψυχῆς, ἐνωδύνου καρδίας διάθεσις, ἀεὶ τὸ διψώμενον ἐμμανῶς ζητοῦσα, καὶ ἐν τῇ τούτου ἀποτυχίᾳ ἐμπόνως καταδιώκουσα καὶ ὄπισθεν τούτου ὀδυνηρῶς ὀλολύζουσα». (Κλίμαξ, Λόγος Ζ´ § α´) […]

Ὁπωσδήποτε, αὐτὸ τὸ «πένθος» γιὰ τὴν ἀπουσία τῆς «αἰσθητῆς» ἀμεσότητας δὲν εἶναι μόνο ὀδύνη, ἀλλὰ καὶ ἡ προϋπόθεση τῆς ἐρωτικῆς σχέσης καὶ κοινωνίας, γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι, τελικά, «πένθος χαροποιὸν» καὶ «μακαρία μανία» καὶ προϋπόθεση ἀποφατικῆς-ἐμπειρικῆς θεολογικῆς γνώσεως. […]

Χρήστου Γιανναρᾶ, Τὸ πρόσωπο καὶ ὁ ἔρως, ἐκδ. Δόμος, Ἀθήνα ⁴1987