ἡ γέννηση τοῦ νεώτερου ὑποκειμένου

Georgo Condo

[…] Ἡ πασίγνωστη καρτεσιανὴ φράση «Cogito ergo sum» δὲν σημαίνει τίποτε ἄλλο παρὰ τὸ ὅτι ἡ ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει -ὅπως στὸν Πλάτωνα ἢ τὸν Στωικισμό- ἔξω μου, ἀλλὰ οἰκοδομεῖται ἀπὸ τὴν ἀτομική μου λογικότητα καὶ κρίση. Γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία ἡ ἡγεμονία τοῦ λόγου ἀπὸ ἐναρμόνιση πρὸς τὴν ὀντολογικὴ λογικότητα τοῦ κόσμου γίνεται πλέον ἐσωτερικὸ λογικό μου δημιούργημα, σύμφωνα μὲ κανόνες ποὺ ἐγὼ ὁ ἴδιος μπορῶ νὰ ἐφεύρω καὶ νὰ κατανοήσω. Δὲν ἔχει τόσο κοσμολογικὴ διάσταση ἡ σκέψη μου ὅσο, ἀντίθετα, ὁ κόσμος γίνεται ἀναπαράσταση ἀτομική μου. Συντελεῖται ἔτσι μιὰ «ἐνδοκοσμικὴ ἀπελευθέρωση» τοῦ ἀνθρώπου στὸν Καρτέσιο, ὅπως αὐτὸ ὀνομάστηκε ἀπὸ σύγχρονους μελετητές του. Ὑπ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια ἡ ἀλήθεια δὲν ἀναζητεῖται τώρα στὸν Θεὸ ἀλλὰ στὴν αὐτοβεβαίωσή μου ἐν ἀπολύτῳ ἐσωτερικῇ αὐταρκείᾳ, ἐκφραζόμενη στὴν αὐτόνομη λογικὴ καὶ ἀτομική μου αὐτοκυβέρνηση καὶ μόνον: γεννιέται ἔτσι τὸ νεώτερο εὐρωπαϊκὸ ὑποκείμενο, ἕνα ὑποκείμενο ἀπόλυτο, ἄσχετο πρὸς τὸν κόσμο, ὑποκείμενο τοῦ λογικοῦ του ἐλέγχου, ἕνας ἐσωστρεφὴς ἑαυτός, αὐτοδύναμος καὶ ἀποχωρισμένος ἀπὸ τὸν κόσμο. Κάποιοι νεώτεροι ἀγγλοσάξωνες ἱστορικοὶ τῆς φιλοσοφίας ὀνόμασαν αὐτὸ τὸ εἶδος τοῦ ἑαυτοῦ detached self, ἀποσυνδεδεμένο καὶ ξεχωρισμένο ἀπ’ ὅλα ἑαυτό. Τὸ «μέσα» καὶ τὸ «ἔξω» τοῦ ὑποκειμένου, γιὰ πρώτη φορά, διαχωρίζεται πλήρως. Ὑποκείμενο εἶναι κυρίως αὐτὸ τὸ «ἔσω», ἐνῶ τὸ «ἔξω» εἶναι Κόσμος, Ἱστορία, Θεὸς κ.λ.π. Πρόκειται γιὰ σοβαρὴ ἀνατροπὴ τῆς πατερικῆς, λόγου χάρη, θεολογίας ἐδῶ […].

π. Νικόλαος Λουδοβῖκος, Ὀρθοδοξία καὶ ἐκσυγχρονισμός, Βυζαντινὴ ἐξατομίκευση, Κράτος καὶ Ἱστορία, στὴν προοπτικὴ τοῦ εὐρωπαϊκοῦ μέλλοντος, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2006