εἰκαστικὴ φιλοσοφία Δύσης καὶ Ἀνατολῆς

Γιῶργος Κόρδης-Μυστικὸς Δεῖπνος

[…] Ἡ Δύση ἀπὸ τὴν Ἀναγέννηση καὶ μετά, καὶ κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ σχολαστικισμοῦ πιστεύει ὅτι ἔχει τὴν δυνατότητα καὶ τὸ δικαίωμα νὰ γνωρίσει τὴν ἀλήθεια τῶν ὄντων, νὰ φτάσει μὲ τὴν ἐπιστήμη καὶ τὴν λογικὴ στὴν ἀντικειμενικὴ γνώση. Ἔτσι μὲ τὴν ἀνάπτυξη ἑνὸς εἴδους νατουραλισμοῦ ἐπιχειρεῖ τὴν δημιουργία τῆς ἀντικειμενικῆς εἰκόνας, τοῦ τέλειου εἰδώλου, τὸ ὁποῖο θὰ δημιουργεῖ τὴν ψευδαίσθηση στὸν θεατὴ ὅτι ἔχει ἀπέναντί του τὴν ἴδια τὴν πραγματικότητα. Ἔτσι φτάνει στὴν ἀνάπτυξη τοῦ προοπτικοῦ συστήματος μὲ τὶς δυνάμεις φυγῆς νὰ ἀναφέρονται στὸν νοητὸ ὁρίζοντα πίσω ἀπὸ τὴν ζωγραφικὴ ἐπιφάνεια.Ἔτσι τὰ εἰκονιζόμενα ἀναφέρονται στὸ βάθος, ζοῦν καὶ κινοῦνται στὸν δικό τους αὐτόνομο χωρόχρονο. Ἡ φιλοσοφία αὐτή, ποὺ θέλει τὸ ἔργο τέχνης ἀποστασιοποιημένο ἀπὸ τὸν θεατή, δὲν ἀλλάζει οὔτε μὲ τὸν ἐρχομὸ τῆς ἐπαναστατικῆς περιόδου τῆς μοντέρνας ζωγραφικῆς. Τὸ ἔργο τέχνης ὀφείλει νὰ εἶναι ἀντικείμενο στὸν θεατή, ὁ ὁποῖος ὀφείλει νὰ ἐκταθεῖ, νὰ εἰσπηδήσει ἐκεῖνος στὸν ἀλλότριο κόσμο τοῦ ἔργου τέχνης καὶ νὰ συναντηθεῖ μαζί του. Ἀποκορύφωμα τῆς εἰκαστικῆς αὐτῆς φιλοσοφίας εἶναι τὸ τεχνολογικὸ ἐπίτευγμα τῆς εἰκονικῆς πραγματικότητας τοῦ ἀπόλυτου εἰδώλου, τῆς τέλειας ψευδαισθησιακῆς ἐμπειρίας.

Στὸν κόσμο τῆς βυζαντινῆς ζωγραφικῆς τὰ πράγματα εἶναι ἀπολύτως διαφορετικά. Στηριζόμενοι οἱ Βυζαντινοὶ στὴν πραγματικότητα τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων στὴν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας, διαμόρφωσαν ἕνα εἰκαστικὸ σύστημα πού, ἀντὶ νὰ ζητᾶ τὴν ἀποστασιοποίηση τῶν εἰκονιζομένων, ἐπιδιώκει τὴν παροντοποίησή τους. Ἀποζητᾶ ὄχι τὴν ἔκσταση τοῦ θεατῆ στὸν «ἄλλο» εἰκονικὸ κόσμο, ἀλλὰ τὴν ἔκσταση καὶ προβολὴ τῆς εἰκόνας στὸν κόσμο τοῦ θεατῆ. Ἔτσι ἀναζητᾶ ὁ Βυζαντινὸς καὶ βρίσκει λύσεις εἰκαστικὲς ποὺ τοῦ ἐπιτρέπουν νὰ φέρει στὶς χωροχρονικὲς διαστάσεις τῶν ζώντων τὰ εἰκονιζόμενα κι ἀκόμα περισσότερο νὰ συνάψει σχέση κοινωνίας μεταξύ τους.

Στὴν εἰκαστικὴ φιλοσοφία τοῦ Βυζαντίου εἶναι ἡ εἰκόνα καὶ ὁ θεατὴς ποὺ ἐνεργοῦν καὶ στὴν συνάντηση τῶν ἐνεργειῶν τους ἀναπτύσσεται μιὰ ἀγαπητικὴ σχέση κοινωνίας. Ἡ εἰκόνα ὑπάρχει χάριν τοῦ θεατῆ, ὑπάρχει ἐξαιτίας αὐτοῦ καὶ δι’ αὐτοῦ. […]

Γιῶργος Κόρδης, Ἡ παραμυθία τῆς καθ’ ἡμᾶς ζωγραφικῆς, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2001