ἐλευθερία καὶ κοινωνικὸ ζήτημα στὴν Ὀρθοδοξία

Νίκος Στεφάνου, Ἡ ἄλλη πόλη, 1998

[…] Ποιὰ εἶναι λοιπὸν ἡ χριστιανικὴ ἄποψη στὸ θέμα τοῦ σοσιαλισμοῦ; Δὲν ὑπάρχει ἀκόμη ἐπίσημη ἀπόφανση τῆς Ἐκκλησίας στὸ θέμα αὐτό, κι ἄλλωστε δὲν εἶναι ἀπαραίτητη, γιατὶ δὲν πρόκειται γιὰ ζήτημα δογματικὸ ἀλλὰ γιὰ ζήτημα κοινωνικῆς ἠθικῆς. Ὡστόσο ἡ ὀρθόδοξη παράδοση, τὰ ἔργα τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας (Μέγας Βασίλειος, Ἰωάννης Χρυσόστομος καὶ ἄλλοι), μᾶς προσφέρουν ἐπαρκεῖς λόγους γιὰ νὰ παραδεχθοῦμε τὸ σοσιαλισμὸ μὲ τὴ γενικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου, δηλαδὴ σὰν ἄρνηση τοῦ συστήματος ἐκμεταλλεύσεως, τῆς κερδοσκοπίας, τῆς πλεονεξίας. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν πρέπει νὰ ἀντιτίθεται στὸ σοσιαλισμὸ ἐὰν αὐτὸς ὁ τελευταῖος ἀναγνωρίζη τὴν ἀτομικὴ ἐλευθερία, ἀντίθετα, θὰ ἔπρεπε νὰ τὸν δεχθῆ ἐφ’ ὅσον ὁ σοσιαλισμὸς αὐτὸς ἀποτελεῖ τὴν ἐκπλήρωση τῆς ἐπιταγῆς τῆς ἀγάπης μέσα στὴν κοινωνικὴ ζωή. Ἡ Ὀρθοδοξη Ἐκκλησία διαθέτει ἀρκετὲς δυνάμεις γιὰ ν’ ἀνταποκριθῆ στὴν κοινωνική της ἀποστολή. Μπορεῖ νὰ φωτίση μὲ τὸ φῶς της τὸ δρόμο ποὺ ἀκολουθεῖ ἡ ἀνθρωπότητα, μπορεῖ νὰ ξυπνήση τὴν κοινωνικὴ συνείδηση, μπορεῖ νὰ ἀναγγείλη τὸ καλὸ ἄγγελμα «εἰς πάντας τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους».

[…] Ὁ χριστιανισμὸς ἔχει κι αὐτὸς τὴν κοινωνικὴ καὶ κομμουνιστική του «οὐτοπία», ποὺ θὰ πραγματοποιηθεῖ πάνω στὴ γῆ. Τ’ ὄνομά της εἶναι -σύμφωνα μὲ τὶς προφητεῖες τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης- ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτὴ ἡ Βασιλεία, στὸ πλήρωμά της, ἀνήκει στὸ μέλλοντα αἰῶνα, ὡστόσο πρέπει νὰ φανερώνεται ὡς ἕνα σημεῖο πάνω σ’ αὐτὴ τὴ γῆ σὰν μαρτυρία τῆς ἀλήθειας. […] Ἔπειτα, ἡ Ὀρθοδοξία δὲν μπορεῖ νὰ ὑπερασπισθῆ τὸ καπιταλιστικὸ σύστημα ποὺ βασίζεται στὴν ἐκμετάλλευση τῆς ἔμμισθης ἐργασίας. Μπορεῖ μόνο νὰ συμβιβασθῆ προσωρινὰ μὲ τὸ σύστημα αὐτό, ἀναγνωρίζοντας τὰ πλεονεκτήματά του: τὴν αὔξηση τῆς παραγωγικότητος τῆς ἐργασίας, καὶ τὴ δημιουργικὴ ἐνέργεια. Ὑπάρχουν ὅμως ὅρια ἀδιαφιλονίκητα ποὺ ἡ ὑπέρβαση τους δὲν μπορεῖ νὰ δικαιολογηθῆ. Ὁ χριστιανισμὸς δὲν μπορεῖ καὶ δὲν πρέπει νὰ συμβιβασθῆ μὲ τὴ δουλεία τῶν νέγρων, οὔτε μὲ τὴν ἐκμετάλλευση τῆς ἐργασίας τῶν παιδιῶν, ποὺ ἐφαρμόστηκε στὶς ἀρχὲς τοῦ καπιταλισμοῦ.

[…] Δὲν ὑπάρχει παρὰ μία ὑπέρτατη ἀξία καὶ κάτω ἀπ’ τὸ φῶς της πρέπει νὰ κρίνουμε τὰ οἰκονομικὰ σχήματα. Κι αὐτὴ εἶναι η ἀτομικὴ ἐλευθερία στὸ δίκαιο καὶ στὴν οἰκονομία. Ἑπομένως τὸ καλλίτερο οἰκονομικὸ σχῆμα -ὅποιο κι ἂν εἶναι τ’ ὄνομά του καὶ μ’ ὁποιονδήποτε τρόπο κι ἂν συνδέεται μὲ τὸν καπιταλισμὸ καὶ τὸ σοσιαλισμό, τὴν ἀτομικὴ ἰδιοκτησία ἢ τὴν κοινοκτημοσύνη- εἶναι ἐκεῖνο ποὺ ἐξασφαλίζει καλλίτερα σὲ κάθε δεδομένη κατάσταση πραγμάτων, τὴν προσωπικὴ ἐλευθερία διαφυλάττοντάς την καὶ ἀπὸ τὴν προσωπικὴ φτώχεια καὶ ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ δουλεία. […]

π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ, Ὀρθοδοξία καὶ οἰκονομικὴ ζωή, περ. Σύνορο, τ. 31, Φθινόπωρο 1964