μιὰ ἀμφίβολη ἀπόπειρα...

Γιῶργος Κόρδης

[…] Ἀλλὰ εἶναι ἀμφίβολο ἂν μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου ὁ ἑλληνικὸς ἐθνικισμός, ποὺ ὅλο καὶ περισσότερο εἰσχωροῦσε στὴν ὅλη ὀρθόδοξη ὀργάνωση, ὑπῆρξε εὐεργετικὸς γιὰ τὴν ὀρθοδοξία. Δὲν ἦταν σύμφωνος μὲ τὴν παλιὰ βυζαντινὴ παράδοση. Ἂν καὶ μέσα στὴν ἴδια τὴν αὐτοκρατορία ἡ γνώση τῆς ἑλληνικῆς ἦταν ἀναγκαία γιὰ ὁποιαδήποτε δημόσια θέση, δὲν ὑπῆρχε διάκριση μεταξὺ τῶν φυλῶν καὶ οἱ Βυζαντινοὶ εἶχαν ἐνθαρρύνει λειτουργίες σὲ τοπικὲς γλῶσσες καὶ ὑπῆρξαν προσεκτικοὶ ὥστε νὰ μὴν ἐπιχειρήσουν νὰ ἐπιβάλλουν τὴν ἑλληνικὴ ἱεραρχία σὲ ἄλλους λαούς. Ἀλλὰ ἡ Μεγάλη Ἰδέα ἐνεθάρρυνε τοὺς Ἕλληνες νὰ θεωροῦν τοὺς ἑαυτούς τους ὡς περιούσιο λαὸ καὶ οἱ περιούσιοι λαοὶ πάντα ἀποκτοῦν δημοτικότητα καὶ οὔτε προσαρμόζονται καλὰ στὸν χριστιανικὸ βίο.

Ἡ ἀπόπειρα νὰ μετατραπεῖ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σὲ ἀποκλειστικὰ Ἑλληνικὴ Ἐκκλησία ὑπῆρξε ἕνα ἀπὸ τὰ ἐπακόλουθα τῆς φαναριώτικης πολιτικῆς. Ὁδήγησε ἐπίσης σὲ μιὰ παρακμὴ τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν, μὲ τὴν προώθηση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας ὡς κάτι ἐνάντιον πρὸς τὶς ὀρθόδοξες παραδόσεις καὶ μὲ τὴν ἐπιδίωξη νὰ μετατραπεῖ ἡ Ἐκκλησία σὲ φορέα ἐθνικοῦ αἰσθήματος, γνήσιου καὶ δημοκρατικοῦ, ὣς ἕνα σημεῖο, ἀλλὰ ἐλάχιστα ἐνδιαφερομένου γιὰ τὸν πνευματικὸ βίο. Συγχρόνως ἔθεσε τὸ Πατριαρχεῖο ἐνώπιον ἑνὸς ἠθικοῦ διλήμματος. Ἀνακάτωνε τὴν Ἐκκλησία στὴν πολιτικὴ καὶ μάλιστα τὴν ἀνατρεπτικὴ πολιτική. Δὲν ἦταν καθῆκον τῆς Ἐκκλησίας ν’ ἀποδίδει τὰ τοῦ Καίσαρος τῷ Καίσαρι; Μποροῦσε ἕνας πατριάρχης νὰ ἀγνοήσει τὴ συμφωνία ποὺ ἔγινε μεταξὺ τοῦ σουλτάνου καὶ τοῦ μεγάλου προκατόχου του Γενναδίου; Μποροῦσε ν’ ἀθετήσει τὸν ὅρκο ποὺ ἔδωσε στὸ σουλτάνο ὅταν ἐπικυρώθηκε ἡ ἐκλογή του; Ἤ, σὲ πολὺ πρακτικότερο ἐπίπεδο, εἶχε τὸ δικαίωμα ν’ ἀναμειγνύεται σὲ συνωμοσίες, οἱ ὁποῖες ἂν ἀποτύγχαναν θὰ ὑπέβαλαν ἀναμφιβόλως τὸ ποίμνιό του σὲ σκληρὰ ἀντίποινα; Οἱ πιὸ συνετοὶ ἱεράρχες δὲν μποροῦσαν μὲ ἐλαφρὴ συνείδηση νὰ ὑποστηρίξουν τὸν ἐπαναστατικὸ ἐθνικισμό. […] Ἡ ἀναγέννηση τῆς Ἑλλάδας ἔμελλε νὰ περιλάβει ἕνα ἰκρίωμα στημένο στὴν πόρτα τοῦ πατριαρχείου καὶ ἀπ’ αὐτὸ νὰ κρέμεται τὸ σῶμα ἑνὸς πατριάρχη.

Στῆβεν Ράνσιμαν, Ἡ μεγάλη Ἐκκλησία ἐν αἰχμαλωσίᾳ, τ. Βˊ, ἐκδ. Μπεργαδῆ, Ἀθήνα 1979.