τὸ πρόσωπο ὡς τραῦμα

Θυσία, Ἀντρέι Ταρκόφσκι

[…] Δὲν ἀποτελεῖ σύμπτωση ὅτι ἐνόσῳ ὁ Ἀλεξάντερ ἀμφιταλαντεύεται ὡς πρὸς τὸ τὶ ὀφείλει νὰ πράξει, ὅλοι οἱ καθρέφτες μέσα στοὺς ὁποίους κοιτᾶ τὸν ἑαυτό του εἶναι ραγισμένοι ἢ θαμποί. Μόνο λίγο πρὶν ἀπὸ τὴν ἐπιτέλεση τῆς θυσίας του, τὸ εἴδωλό του στὸν καθρέφτη φαίνεται ἀκέραιο καὶ πεντακάθαρο. Μὲ τὸν συμβολικὸ αὐτὸ τρόπο, ἡ ταινία ὑποβάλλει τὴν ἰδέα ὅτι μονάχα ἡ ἑτοιμότητα πρὸς αὐτοθυσία καθιστᾶ τὸν ἄνθρωπο ἀληθινὸ πρόσωπο. […] Εἴμαστε τῆς ἄποψης, ὡστόσο, ὅτι ἡ ἑτοιμότητα γιὰ αὐτοθυσία τὴν ὁποία εἰσηγεῖται ὁ Ταρκόφσκι δὲν εἶναι φανατική, πολεμικὴ καὶ προκαθορισμένη ἀπὸ κάποια ἰδεολογία περὶ ἡρωισμοῦ, ἀλλὰ συνιστᾶ ἴσως τὸ μοναδικὸ τεκμήριο αὐθυπέρβασης καὶ ἀγάπης πρὸς τὸν συνάνθρωπο, τὸ ὁποῖο ὑπόκειται σὲ γνήσια κοινωνικὴ ἐπαληθευσιμότητα. Τὸ νὰ κάνω τὸ καλὸ ὅταν τοῦτο δὲν προκαλεῖ ζημιὰ καὶ δὲν μοῦ κοστίζει πολύ, τὸ νὰ ἰσχυρίζομαι ὅτι ἀγαπῶ τὸν πλησίον ἐνόσῳ τὸ διακύβευμα αὐτῆς τῆς ἀγάπης εἶναι ἀμελητέο ἢ ἀνύπαρκτο, δὲν ἐνέχει προφανῶς κάποια ἰδιαίτερη ἠθικὴ ποιότητα. Τὸ ἀντίθετο φαίνεται νὰ ἰσχύει: οἱ «καλὲς» μας πράξεις ἔχουν πραγματικὴ ἀξία μονάχα ὅταν ἐπιφέρουν ρωγμὲς στὸ ναρκισσισμό μας - ὅταν δηλαδὴ ἀσκοῦν βία στὶς ἰδιοτελεῖς συμβάσεις τῆς κοινωνικῆς μας ζωῆς καὶ τὶς ἐξιδανικευμένες ὄψεις τῆς αὐτοεκτίμησής μας. Κατὰ συνέπεια (καὶ σὲ πλήρη ἀντιστοίχιση πρὸς τὴν εὐαγγελικὴ ἐπιταγή), ὁ Ταρκόφσκι φαίνεται ἐδῶ νὰ ὑποστηρίζει ὅτι ὁ μόνος ἀσφαλὴς δρόμος γιὰ νὰ βροῦμε τὴν ψυχή μας εἶναι ἐν τέλει νὰ τὴν ἀπολέσουμε.[1]

Ἂν ἔτσι ἔχουν ὅμως τὰ πράγματα, τότε τὸ πρόσωπο εἶναι μία διαλεκτικὴ εὕρεσης καὶ ἀπώλειας, παρουσίας καὶ ἀπουσίας, τὸ ὀντολογικὸ περιεχόμενο τῆς ὁποίας ὀφείλει ἀντιστοίχως νὰ ἀναζητηθεῖ στὴ διαλεκτικὴ παρουσίας καὶ ἀπουσίας τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ ἐντὸς τῆς ἱστορίας.[2] Τὸ πρόσωπο δὲν εἶναι ἕνα σταθερὸ καὶ ἀδιατάρακτο Εἶναι, μία ὀλύμπια μεταφυσικὴ παρουσία, ἀλλὰ μία ἔλλειψη, ἕνα τραῦμα, μία διαρρηγμένη ταυτότητα ποὺ στέκεται ἐπικλητικὰ ἀπέναντι στὸ Θεὸ καὶ ζητεῖ διαρκῶς τὴ φώτιση καὶ τὸν ἐμπλουτισμό της. […]

Δημητρίου Οὐλῆ, Τὸ Θυσιαζόμενο πρόσωπο. Μία ἀπόπειρα θεολογικῆς ἀνάγνωσης τῆς Θυσίας τοῦ Andrei Tarkovsky, περ. Θεολογία, τ. 86, τεῦχος 1^ο , Ἰαν.-Μάρ. 2015

---

[1] Πρβλ. Μθ. 10:39

[2] Λέμε «διαλεκτικὴ παρουσίας καὶ ἀπουσίας» διότι, σύμφωνα μὲ τὴ βιβλικὴ ἀντίληψη, ὁ Θεὸς εἶναι ταυτόχρονα παρὼν ἐντὸς τῆς Ἱστορίας διὰ τῶν θείων ἐνεργειῶν Του, ἀλλὰ καὶ ἀπῶν, καθόσον ἀναμένεται στὰ ἔσχατα. Γιὰ νὰ τὸ θέσουμε μὲ διαφορετικοὺς ὅρους, ἡ παρουσία καὶ ἀπουσία τοῦ Θεοῦ στὴν Ἱστορία συστοιχεῖ πρὸς τὴ διαλεκτικὴ ἔνταση ποὺ προσλαμβάνει ἡ τελευταία ἀνάμεσα στὸ «μηκέτι» καὶ τὸ «οὔπω».