γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ σχολαστικισμὸς

[…] Ἡ ὤριμη σχολαστικὴ φιλοσοφία ὡστόσο διαχώρισε αὐστηρὰ τὸ ἄδυτο τῆς πίστης ἀπὸ τὴ σφαίρα τῆς λογικῆς γνώσης, ἀλλὰ ἐπέμεινε τὸ περιεχόμενο αὐτοῦ τοῦ ἀδύτου νὰ παραμείνει σαφῶς εὐδιάκριτο. Παρομοίως καὶ ἡ ὤριμη γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ διαχώρισε τὸν ἐσωτερικὸ ἀπὸ τὸν ἐξωτερικὸ χῶρο, ἀλλὰ ἐπέμεινε νὰ προβάλλεται αὐτός, κατὰ κάποιον τρόπο, μέσῳ τῆς περιβάλλουσας κατασκευῆς∙ ἔτσι ὥστε, γιὰ παράδειγμα, ἡ ἐγκάρσια τομὴ τῶν κλιτῶν νὰ μπορεῖ νὰ διαβαστεῖ στὴν πρόσοψη.

Ὅπως καὶ ἡ Summa τοῦ ὤριμου σχολαστικισμοῦ, ὁ καθεδρικὸς ναὸς τῆς ὤριμης γοτθικῆς ἀρχιτεκτονικῆς ἀπέβλεπε, πρὶν ἀπ’ ὅλα, στὴν «ὁλότητα» καὶ ὡς ἐκ τούτου ἔτεινε νὰ προσεγγίσει, μὲ τὴ σύνθεση, ἀλλὰ καὶ καὶ τὴν ἀπάλειψη, μιὰ τέλεια καὶ τελικὴ λύση∙ γι’ αὐτὸ μποροῦμε νὰ μιλᾶμε γιὰ τὴν ὤριμη γοτθικὴ κάτοψη ἢ τὸ ὤριμο γοτθικὸ σύστημα μὲ πολὺ μεγαλύτερη βεβαιότητα ἀπ’ ὅσο θὰ ἦταν δυνατὸ γιὰ κάθε ἄλλη περίοδο.

[…] Ἕνας ἄνθρωπος διαποτισμένος μὲ τὴ σχολαστικὴ ἕξη θὰ ἔβλεπε τὸν τρόπο ἀρχιτεκτονικῆς παρουσίασης ὅπως ἀκριβῶς ἔβλεπε τὸν τρόπο λογοτεχνικῆς παρουσίασης, ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τῆς manifestatio. Θὰ ἔπερνε ὡς δεδομένο ὅτι πρωταρχικὸς σκοπὸς τῶν πολλῶν στοιχείων ποὺ ἀπαρτίζουν ἕναν καθεδρικὸ ναὸ εἶναι ἡ ἐξασφάλιση σταθερότητας, ὅπως ἀκριβῶς ἔπαιρνε ὡς δεδομένο ὅτι πρωταρχικὸς σκοπὸς τῶν πολλῶν στοιχείων ποὺ ἀπαρτίζουν μιὰ Summa εἶναι ἡ ἐξασφάλιση ἐγκυρότητας.

Δὲν θὰ μποροῦσε ὅμως νὰ μείνει ἱκανοποιημένος ἂν ἡ διαίρεση τοῦ οἰκοδομήματος σὲ διακριτὰ μέλη δὲν τοῦ εἶχε ἐπιτρέψει νὰ ξαναβιώσει τὶς ἴδιες τὶς διαδικασίες τῆς ἀρχιτεκτονικῆς σύνθεσης, ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἡ διαίρεση τῆς Summa σὲ διακριτὰ μέρη τοῦ ἐπέτρεπε νὰ ξαναβιώσει τὶς ἴδιες τὶς διαδικασίες τοῦ διαλογισμοῦ. Γι’ αὐτόν, ἡ ἁρματωσιὰ ἀπὸ κορμούς, νευρώσεις, ἀντηρίδες, λίθινα πλέγματα, κορυφώματα καὶ φυτομορφικὰ ἄγκιστρα ἀποτελοῦσε αὐτοανάλυση καὶ αὐτοερμηνεία τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, ὅπως καὶ τὸ σύνηθες σύστημα ἀπὸ μέρη, διακρίσεις, ἐρωτήσεις καὶ ἄρθρα ἀποτελοῦσε, γι’ αὐτόν, αὐτοανάλυση καὶ αὐτοερμηνεία τῆς λογικῆς. […]

Erwin Panofsky, Γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ Σχολαστικισμός, Σάββας Κονταρᾶτος, ἐκδ. ΜΙΕΤ, Ἀθήνα, 2018