Π. Κροπότκιν - ἡ θρησκεία τῆς ἐποχῆς

Τὶ ὠφελεῖς, πολλοὺς πτωχοὺς ποιῶν, καὶ ἕνα παραμυθούμενος;

(PG 46, 445 Β)

Ἕκαστος περιεργαζέσθω τοὺς γείτονας. Μὴ ἀφῇς παρ’ ἄλλον θεραπευθῆναι τὸν ἐγγύς σου.
 (PG 46, 457 D)

Ἁγιος Γρηγόριος Νύσσης, Κατὰ τοκιζόντων

Ἡ ἀπορρόφηση ὅλων τῶν κοινωνικῶν λειτουργιῶν ἀπὸ τὸ κράτος εὐνόησε τὴν ἀνάπτυξη ἑνὸς ἀχαλίνωτου, στενόμυαλου ἀτομικισμοῦ. Καθὼς αὐξάνονταν οἱ ὑποχρεώσεις τῶν πολιτῶν ἀπέναντι στὸ κράτος, ἀνάλογα μειώνονταν οἱ ὑποχρεώσεις ποὺ εἶχαν ὁ ἕνας ἀπέναντι στὸν ἄλλο. Στὸ πλαίσιο τῆς συντεχνίας –καὶ στὸ Μεσαίωνα ὅλοι ἀνῆκαν σὲ μιὰ συντεχνία ἢ ἀδελφότητα- δύο ἀδελφοὶ ὄφειλαν νὰ προσέχουν, ὁ καθένας μὲ τὴ σειρά του, ἕναν ἄλλο ἄρρωστο ἀδελφό· στὶς μέρες μας ἀρκεῖ νὰ δώσουμε στὸ γείτονά μας τὴ διεύθυνση τοῦ πλησιέστερου πτωχοκομείου. Στὶς κοινωνίες τῶν βαρβάρων, ἂν παρακολουθοῦσες τὴ μάχη μεταξὺ δύο ἀνθρώπων ποὺ προέκυψε ἀπὸ διαφωνία τους χωρὶς νὰ παρέμβεις γιὰ νὰ τὴ σταματήσεις, ἀντιμετωπιζόσουν κι ἐσὺ ὡς δολοφόνος. Ἀλλά, σύμφωνα μὲ τὴ θεωρία τοῦ κράτους ὡς προστάτη τῶν πάντων, ὁ παρατηρητὴς δὲν χρειάζεται νὰ παρεμβαίνει. Κι ἐνῶ στὴ βαρβαρικὴ γῆ τῶν Ὀτεντότων θεωρεῖται σκάνδαλο νὰ φᾶς προτοῦ φωνάξεις τρεῖς φορὲς γιὰ νὰ διαπιστώσεις ἂν ὑπάρχει κάποιος ποὺ θέλει νὰ μοιραστεῖ τὸ γεῦμα σου, τὸ μόνο ποὺ πρέπει νὰ κάνει στὶς μέρες μας ὁ ἀξισέβαστος πολίτης εἶναι νὰ πληρώνει τὸ φόρο ὑπὲρ τῶν ἀπόρων καὶ νὰ ἀφήσει αὐτοὺς ποὺ πεθαίνουν ἀπὸ τὴν πεῖνα νὰ πεθάνουν ἀπὸ τὴν πεῖνα. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἡ θεωρία ποὺ ὑποστηρίζει ὅτι οἱ ἄνθρωποι μποροῦν, καὶ ὀφείλουν, νὰ ἀναζητοῦν τὴ δική τους εὐτυχία χωρὶς νὰ ὑπολογίζουν τὶς ἀνάγκες τῶν ἄλλων ἀνθρώπων νὰ ἐπικρατεῖ θριαμβευτικὰ παντοῦ- στὸ δίκαιο, στὴν ἐπιστήμη, στὴ θρησκεία. Αὐτὴ εἶναι ἡ θρησκεία τῆς ἐποχῆς, καὶ ἡ ἀμφισβήτηση τῆς παντοδυναμίας της εἶναι μιὰ ἐπικίνδυνη οὐτοπία. Ἡ ἐπιστήμη διακηρύσσει ὅτι ὁ πόλεμος τοῦ ἑνὸς ἐναντίον ὅλων εἶναι ὁ νόμος τῆς φύσης καὶ τῶν ἀνθρώπινων κοινωνιῶν. Ἡ βιολογία ἀποδίδει τὴν ἐξέλιξη τοῦ ζωικοῦ κόσμου σ’ αὐτὸ τὸν πόλεμο. Ἡ ἱστορία ἐπιστρατεύει ἀνάλογη ἐπιχειρηματολογία· καὶ οἱ οἰκονομολόγοι, μὲ τὴν ἀφελῆ τους ἄγνοια, ἐντοπίζουν τὴν πρόοδο τῆς σύγχρονης βιομηχανίας καὶ μηχανικῆς στὶς «καταπληκτικὲς» ἐπιδράσεις τῆς ἴδιας ἀρχῆς. Τὸ ἴδιο τὸ θρησκευτικὸ κήρυγμα προάγει μιὰ θρησκεία ἀτομικιστική, ποὺ τὴ μετριάζουν κάπως οἱ φιλανθρωπικὲς σχέσεις μὲ τὸν διπλανό μας, ίδίως τὶς Κυριακές. «Πρακτικοὶ» ἄνθρωποι καὶ θεωρητικοί, ἐπιστήμονες καὶ ἱεροκήρυκες, νομικοὶ καὶ πολιτικοί, ὅλοι συμφωνοῦν σὲ ἕνα πρᾶγμα - ὅτι καὶ οἱ σκληρότερες ἐκδηλώσεις τοῦ ἀτομικισμοῦ μποροῦν νὰ ἀμβλυνθοῦν λίγο πολὺ ἀπὸ τὴ φιλανθρωπία, καὶ ὅτι αὐτὴ εἶναι μόνη σίγουρη βάση διατήρησης τῆς κοινωνίας καὶ τῆς προόδου ποὺ μέχρι τώρα ἔχει συντελεστεῖ.

Πιὸτρ Κροπότκιν, Ἀλληλοβοήθεια, ἕνας παράγοντας τῆς ἐξέλιξης, μτφρ. Εὐμορφία Στεφανοπούλου, ἐκδ. Καστανιώτη