ὄντας εἰκόνα

Ἀντρέι Ρουμπλιόφ τοῦ Ἀντρέι Ταρκόφσκι

[…] ἡ οὐσία τοῦ ἀνθρώπου δὲν βρίσκεται στὴν ὕλη ἀπὸ τὴν ὁποία δημιουργήθηκε, ἀλλὰ στὸ ἀρχέτυπο μὲ βάση τὸ ὁποῖο πλάστηκε καὶ πρὸς τὸ ὁποῖο τείνει. Γι’ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν λόγο στὴν πατερικὴ θεώρηση τοῦ θέματος τῆς καταγωγῆς τοῦ ἀνθρώπου ἡ θεωρία τῆς ἐξελίξεως δὲν δημιουργεῖ πρόβλημα, ὅπως δὲν δημιουργεῖ πρόβλημα στὸν πιστὸ τὸ εἶδος τοῦ ξύλου, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἔχει κατασκευασθῆ μιὰ ἐκκλησιαστικὴ εἰκόνα. Ἡ ἐπιστήμη μπορεῖ καὶ ἔχει χρέος νὰ μελετήσει τὴν «ὕλη» ἀπὸ τὴν ὁποία πλάστηκε ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ κάθε σοβαρὸς ἐπιστήμονας ξέρει πὼς τοῦ εἶναι ἀδύνατο νὰ διερευνήση μὲ τὴν ἀντικειμενικὴ ἐπιστημονικὴ παρατήρηση τὸ «ἀρχέτυπο», μὲ βάση τὸ ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε. Ὅπως ἡ ἀλήθεια τῆς εἰκόνας βρίσκεται στὸ εἰκονιζόμενο πρόσωπο, ἔτσι καὶ ἡ ἀλήθεια τοῦ ἀνθρώπου βρίσκεται στὸ ἀρχέτυπό του. Ἀκριβῶς, ἐπειδὴ τὸ ἀρχέτυπο εἶναι ἐκεῖνο ποὺ ὀργανώνει, σφραγίζει καὶ μορφοποιεῖ τὴν ὕλη καὶ ποὺ ταυτόχρονα τὴν ἕλκει. Τὸ ἀρχέτυπο ἀποτελεῖ τὸ ὀντολογικὸ περιεχόμενο τοῦ «κατ’ εἰκόνα».

Τὸ τελευταῖο αὐτὸ σημαίνει πὼς ἡ ὀντολογικὴ ἀλήθεια τοῦ ἀνθρώπου δὲν βρίσκεται στὸν ἑαυτό του αὐτόνομα κατανοημένο: στὶς φυσικὲς ἰδιότητές του, ὅπως ὑποστηρίζουν οἱ ὑλιστικὲς θεωρίες· στὴν ψυχὴ ἢ τὸ ἀνώτερο μέρος τῆς ψυχῆς, τὸ νοῦ, ὅπως πίστευαν πολλοὶ ἀρχαῖοι φιλόσοφοι· ἢ στὸ πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου ἀποκλειστικά, ὅπως δέχονται σύγχρονα προσωποκεντρικὰ φιλοσοφικὰ συστήματα, ἀλλὰ στὸ Ἀρχέτυπο. Ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα, τὸ πραγματικὸ εἶναι του δὲν προσδιορίζεται ἀπὸ τὸ κτιστὸ στοιχεῖο μὲ τὸ ὁποῖο δημιουργεῖται ἡ εἰκόνα, παρὰ τὸν εἰκονικὸ χαρακτήρα ποὺ ἔχει τὸ ἴδιο τὸ κτιστὸ «ὑλικό», ἀλλὰ ἀπὸ τὸ ἄκτιστο Ἀρχέτυπό του. Ἡ βιολογικὴ ὕπαρξη δὲν ἐξαντλεῖ τὸν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος κατανοεῖται ὀντολογικὰ ἀπὸ τοὺς πατέρες μόνο ὡς ὂν θεολογικό. Ἡ ὀντολογία του εἶναι εἰκονική. […]

Τὸ ἀρχέτυπο τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι λοιπὸν ἁπλῶς ὁ Λόγος, ἀλλὰ ὁ σαρκωθεὶς Λόγος. […]

Παναγιώτη Νέλλα, Ζῶον θεούμενον, Προοπτικὲς γιὰ μία ὀρθόδοξη κατανόηση τοῦ ἀνθρώπου, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα ⁴2000