τὸ ἐπάγγελμα τοῦ ἑλληνοχριστιανισμοῦ

Θα νιώσουμε τον «πολιτικό» Παπαδιαμάντη ζητώντας δικές του απαντήσεις σε δικές μας πολιτικές απορίες. Ένα παράδειγμα είναι το αξιακό τρίπτυχο «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια» του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος, που προωθήθηκε από τον νεοελληνικό ευσεβισμό των θρησκευτικών σωματείων («Η Ελλάδα του Χριστού») στην εμφυλιοπολεμική περίοδο και πραγματώθηκε από την επταετή δικτατορία («Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»).
Ο Παπαδιαμάντης καταγγέλλει τον εθνικισμό, την πατριδοκαπηλία και την εθνικοφροσύνη: «Μεταξύ όλων των επαγγελμάτων, εις όλον το Γένος, περνά εξόχως το επάγγελμα της θρησκείας, καθώς και το του πατριωτισμού».
Περισσότερη ειρωνεία δεν χρειάζεται από έναν δεξιοτέχνη της γραφίδας... Όσον αφορά τη θρησκεία πάλι δεν διστάζει να ασκήσει κριτική στην Ιεραρχία, όταν «συγκαλύπτη πάσαν σχεδόν εγκληματικήν πράξιν των κληρικών καταγγελλομένην, σκανδαλίζουσα ούτω την κοινήν συνείδησιν και συντελούσα εις απονέκρωσιν του θρησκευτικού αισθήματος υπέρ πάσας τας αθέους και υλιστικάς θεωρίας». Επιμένει στη μόρφωση του κλήρου, υποστηρίζει την οικονομική αυτοτέλεια της Εκκλησίας, καταπολεμά τον «δεσποτισμό», δηλαδή την απολυταρχία των ιεραρχών, στηλιτεύει τη χειροτονία αγράμματων κληρικών και την εγκαταβίωση αγάμων ιερωμένων στις πόλεις.
Ταυτόχρονα επιτίθεται στις θρησκευτικές οργανώσεις της εποχής του με τον Απόστολο Μακράκη (1831-1905) που ενέπνευσε όλες τις μεταγενέστερες ευσεβιστικές κινήσεις (ιεραποστολικές «Αδελφότητες Θεολόγων») του τόπου μας, τα «νεοπλάσματα των ποικιλωνύμων συλλόγων, κοντά εις τας διαφόρους Αναστάσεις, Αναμορφώσεις, Αναγεννήσεις, Αναζυμώσεις και Αναπλάσεις, τας επαγγελλομένας την διόρθωσιν», με σατιρικό ύφος: «Διατί δεν γίνεσθε παπάδες, επί τέλους, αν είσθε άξιοι; Όχι να κάμετε πορισμόν την ευσέβειαν, άνθρωποι λαϊκοί, κοσμικοί, με στριμμένους μύστακας, με ορθά κολλάρα».
Δηλώνει τη θέση του: «Εγώ είμαι τέκνον γνήσιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκπροσωπουμένης υπό των επισκόπων της. Εάν δε τυχόν πολλοί τούτων είναι αμαρτωλοί, αρμοδία να κρίνη είναι μόνον η Εκκλησία, και μόνον το άπειρον έλεος του Θεού ημείς πρέπει να επικαλώμεθα». Ακούγεται επίκαιρη η επισήμανσή του: «Το βήμα της εκκλησίας δεν είναι όπως το βήμα το δικανικόν, το βήμα το πολιτικόν, όπου υπάρχουν ρήτορες και αντιρρήτορες... Δεν επιτρέπονται εκεί αι αυτοσχέδιοι ανοησίαι»!
Ο Παπαδιαμάντης καταγγέλλει την βαυαροκρατία («όπως ιεροσύλως η βαυαρική αντιβασιλεία έπραξεν») για την πολιτειοκρατία, δηλαδή την ανάμειξη του Κράτους στην Εκκλησία («η μεγαλυτέρα αιτία της παρακμής των μοναστηρίων είναι η σκανδαλώδης ανάμιξις της Πολιτείας και των κοσμικών προσώπων εις τα καλογηρικά πράγματα») και την αυτοκεφαλία της Ελλαδικής Εκκλησίας στην οποία αντιτίθεται ρητά. Συνιστά την κατάργηση του Αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος και την υπαγωγή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο: «Και δεν είναι καιρός άρα να σκεφθή η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία αν δεν συμφέρη ν' αποσύρη από της εν Ελλάδι ανηλίκου αδελφής της το αυτοκέφαλον, το οποίον κατά συγκατάβασιν μόνο και υπό όρους παρεχώρησεν αυτή;».
Ο «κοσμοκαλόγερος άγιος» της λογοτεχνίας μας αναφέρεται στον πολιτικό γάμο: «Ελλείψει, όμως, άλλης προνοίας, χριστιανικής και ηθικής, διά να είναι τουλάχιστον συνεπείς προς εαυτούς και λογικοί, οφείλουσι να ψηφίσωσι τον πολιτικόν γάμον».
Με κριτήριο ότι «αι νεώτεραι όμως κοινωνίαι, αι χριστιανικαί, πρώτην βάσιν έχουσι το αδέσμευτον της θελήσεως, την απόλυτον ελευθερίαν του ατόμου» συνιστά να «μην είμεθα βάρβαροι, μη θέλωμεν να επιβάλωμεν βίαν εις τους ανθρώπους. Τάχα απαντάτε σήμερον πολλούς εγγάμους να είναι ευχαριστημένοι από την τύχην των, ή βλέπετε να είναι εύκολος ο γάμος, ως έπρεπε να είναι, ως επιούσιος κοινωνικός άρτος, ως θεμελιώδης θεσμός;».

Μάριος Μπέγζος Ο «πολιτικός» Παπαδιαμάντης

 ΤΑ ΝΕΑ, 31 Μαρτίου 2001