Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2020

Τάσος Λειβαδίτης - σαρκούμενος στὴν κένωση


Γιῶργος Κόρδης

Κύριε, βοήθησέ με, τοῦ λέω, χάνομαι.

̵ Μὰ αὐτὴ εἶναι ἡ βοήθειά μου – νὰ χαθεῖς…

Γιὰ νὰ σὲ ψάχνουν στοὺς αἰῶνες!

(Κι ἐγὼ χρειάζομαι τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ)

 

[…] Συμεὼν

Ἂς εἶναι ἄλλοι τὸ σπίτι σου, Κύριε, ὁ κῆπος σου ἢ ἡ συγκομιδή

σου, ἐγὼ ἐρήμωσα τὴ ζωή μου γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ μὲ βλέπεις ἀπὸ

παντοῦ.

Ἴσως, ἂν εἶχα ροῦχο ἢ φωτά, ἢ ὄνειρο, νὰ μὴ σ’ ἄκουγα

τὴν ὥρα ποὺ θὰ μὲ ζητοῦσες.

Δὲν κράτησα παρὰ ἕνα μόνο βράδυ, κάπου στὰ παιδικὰ χρόνια

ἢ ἀργότερα, στὴν ἄκρα ἐγκατάλειψη, γιὰ ν’ ἀκουμπᾶς κάποτε,

αιώνιε ὁδοιπόρε, ἀνάμεσα στὶς σκιές…

(Οἱ τρεῖς)

 

Ἡ εἴσοδος δὲν ἐπιτρεπόταν παρὰ μόνο σ’ ἐκείνους τοὺς φτωχοὺς

τρελοὺς ποὺ φαντάζονται ὅτι εἶναι πουλιά, σκάλες ἢ δέντρα –

μαντεύοντας ἀόριστα ὅτι γιὰ νὰ μποῦν στὸ μυστήριο

πρέπει ν’ ἀφήσουν ἔξω τὸν ἑαυτό τους.

(Ἀπαγορεύεται ἡ εἴσοδος)

Παρασκευή 11 Δεκεμβρίου 2020

«οὗτοι ὤφθησαν κενοὶ» - Σοφοκλέους Ἀντιγόνη

 

Νικηφόρος Λύτρας



    ΚΡΕΩΝ: Καὶ παρ’ ὅλα αὐτὰ τόλμησες νὰ παραβεῖς αὐτοὺς τοὺς νόμους;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Ναί, γιατὶ δὲν ἦταν ὁ Δίας ποὺ διέταξε αὐτὰ σὲ μένα, οὔτε ἡ Δίκη ἡ συγκάτοικος τῶν θεῶν τοῦ κάτω κόσμου ὅρισε τέτοιους νόμους στοὺς ἀνθρώπους, οὔτε νόμιζα ὅτι ἔχουν τόση ἰσχὺ οἱ δικές σου διαταγές, ὥστε νὰ μπορεῖς ἐσύ
, μολονότι εἶσαι θνητός, νὰ ὑπερνικήσεις τοὺς ἄγραφους καὶ ἀπαρασάλευτους νόμους τῶν θεῶν. […] Γιὰ τὴν παράβαση αὐτῶν ἐγὼ δὲν εἶχα καμία διάθεση νὰ τιμωρηθῶ μπροστὰ στὸ δικαστήριο τῶν θεῶν, ἐπειδὴ φοβήθηκα τὴν ἔπαρση κάποιου ἀνθρώπου.

[…]

ΑΙΜΩΝ: Νὰ μὴν ἔχεις λοιπὸν στὸ νοῦ σου μόνον ἕνα τρόπο σκέψης, ὅτι τοῦτο εἶναι ὀρθό, ὅπως τὸ λὲς ἐσύ, καὶ τίποτε ἄλλο∙ γιατὶ ὅποιοι νομίζουν ὅτι ἢ αὐτοὶ μόνοι σκέπτονται ὀρθὰ ἢ ὅτι ἔχουν εὐφράδεια ἢ γενναιοψυχία, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλος, αὐτοί, ὅταν ἀνοίξεις καὶ τοὺς δεῖς, συνήθως ἀποκαλύπτονται κενοὶ περιεχομένου. Ἀλλὰ ἕνας ἄνθρωπος, κι ἂν ἀκόμη εἶναι σοφός, δὲν εἶναι καθόλου ντροπὴ νὰ μαθαίνει πολλὰ καὶ νὰ μὴν εἶναι ὑπερβολικὰ πεισματάρης.

[…]

ΚΡΕΩΝ: Παίρνω ἄδικη ἀπόφαση λοιπόν, ἐπιδὴ σέβομαι τὴν ἐξουσία μου;

ΑΙΜΩΝ: (Ναι), γιατὶ δὲν σέβεσαι τὴν ἐξουσία σου, ὅταν καταπατεῖς τοὺς νόμους τῶν θεῶν.

[…]

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: […] κρίθηκα ἔνοχη γιὰ ἀσέβεια δείχνοντας εὐσέβεια. […] Δέστε με, οἱ ἄρχοντες τῆς Θήβας, τὴ μόνη ποὺ ἀπέμεινα ἀπὸ τοὺς βασιλόπαιδες, τὶ παθαίνω καὶ ἀπὸ ποιοὺς ἄνδρες, ἐπειδὴ σεβάσθηκα τὶς ἀρχὲς τῆς εὐσέβειας.

[…]

ΧΟΡΟΣ: Ἡ φρόνηση εἶναι τὸ πιὸ σημαντικὸ στοιχεῖο τῆς εὐτυχίας. Πρέπει λοιπὸν νὰ μὴν ἀσεβοῦμε καθόλου ἀπέναντι στοὺς θεούς∙ οἱ καυχησιολογίες τῶν ἀλαζόνων, ἀφοῦ ὑποστοῦν μεγάλες ποινές, συνήθως διδάσκουν, πολὺ ἀργὰ δυστυχῶς, τὴ φρόνηση.

 

Σοφοκλής, Ἀντιγόνη, κείμενα-μτφρ.-σχόλια-ἑρμηνεία Ἰωάννης Μπάρμπας, ἐκδ. Ζῆτρος, Ἀθήνα 2001

 

 

Παρασκευή 4 Δεκεμβρίου 2020

ὁ ὑποψιασμένος ἀθεϊσμὸς

 

Ἄνσελμ Κίφερ

    […] Δὲν εἶναι λοιπὸν τυχαῖο πὼς κανεὶς πραγματικὰ σκεπτόμενος ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ ἀσπασθεῖ τὸν εὐφορικὸ τοῦτον ἀθεϊσμὸ σήμερα. Μετὰ μάλιστα τὶς ἑκατοντάδες ἑκατομμύρια νεκρῶν ποὺ προκάλεσε καὶ συσσώρευσε ὁ στρατευμένος ἀθεϊσμὸς τοῦ 20ου αἰώνα […] «γιὰ τὸ καλὸ τῆς ἀνθρωπότητας», εἶναι δύσκολο γιὰ ὁποιονδήποτε μὴ παντελῶς ἐνδεῆ φρενῶν νὰ συμμερισθεῖ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῶν κηρύκων τῆς γενικῆς εὐτυχίας ποὺ δῆθεν θὰ ἐρχόταν μὲ τὴν ἐξορία τοῦ Θεοῦ.

Ὑπῆρξε ὅμως καὶ ὑποψιασμένος ἀθεϊσμός, αὐτὸς «τῆς νύχτας» ̵  αὐτὸς τοῦ Nietzsche λόγου χάρη, τοῦ Camus τοῦ Heidegger. Μ’ αὐτὸν τὸν ἀθεϊσμὸ σχεδὸν κάθε συζήτηση μπορεῖ νὰ γίνει γόνιμη. Ἀπὸ μιὰν ἄποψη μάλιστα αὐτοῦ τοῦ εἴδους ὁ ἀθεϊσμὸς καθαίρει τὴν πραγματικότητα τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὰ ὀντοθεολογικὰ εἴδωλα τῆς φιλοσοφικῆς μεταφυσικῆς, ἀφήνοντας χῶρο γιὰ ἕναν Θεὸ τοῦ ὁποίου ἡ ὀντολογικὴ ἐλευθερία εἶναι αὐθαιρέτως πλὴν ἀγαπητικῶς ἀπόλυτη καὶ ἡ ἐγγύτητα ἀποφατικῶς αἰνιγματική. Ὑπῆρξε αὐτὸς ὁ ἀθεϊσμὸς ἕνας συχνὰ προφητικὸς ἀθεϊσμός, κορυφωνόμενος στὴν ἄβυσσο τῆς ὑπερβατικῆς ἀπολυτότητας τοῦ μυστικοῦ Θεοῦ ἑνὸς Wittgenstein. Μόνον ὅμως σπάνια πλάσματα εἶναι δυνατὸν νὰ βαστάσουν ἕναν τέτοιον ἀθεϊσμό∙ ἡ ἔσχατη μετανεωτερικότητα βυθίστηκε σὲ ἄλλους τύπους ἀθεϊσμοῦ, σὰν αὐτοὺς γιὰ τοὺς ὁποίους μιλήσαμε ἤδη καὶ οἱ ὁποῖοι συγγενεύουν μᾶλλον μὲ τὸ πρῶτο εἶδος παρὰ μὲ τὸ δεύτερο – γιὰ νὰ μὴν πῶ πὼς συνήθως πρόκειται γιὰ κάποιο εἶδος φονταμενταλιστικοῦ ἀθεϊσμοῦ, σὰν αὐτὸ τοῦ Dawkins[…]

 


π. Νικόλαος Λουδοβῖκος, Οἱ τρόμοι τοῦ προσώπου καὶ τὰ βάσανα τοῦ ἔρωτα, Κριτικοὶ στοχασμοὶ γιὰ μία μετανεωτερικὴ θεολογικὴ ὀντολογία, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2009

Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2020

ὁ ἅγιος Ἀνδρέας τῶν φτωχῶν


[…] βρίσκομε (ἐν. τὸν Ἀπόστολο Ἀνδρέα) μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους Μαθητὰς καὶ μὲ τὸν Φίλιππο, στὴν ἔρημο, ἐκεῖ ποὺ ἔκανε τὸ θαῦμα τοῦ χορτασμοῦ τῶν πεντακισχιλίων. Καὶ μάλιστα ὁ Ἰησοῦς μὲ ἐγνοια τοὺς ἐρώτησε τὶ θὰ γίνει μ’ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους. […] Ὁ Ἀνδρέας, πιὸ πρακτικός, λέει: «Εἶν’ ἕνα παιδάκι ἐδῶ, πό ’χει πέντε κριθαρένια ψωμιὰ καὶ δυὸ ψάρια. Ἀλλὰ κι αὐτὰ λίγα εἶναι». Τὶ ἔγνοια εἶχαν οἱ καημένοι κι αὐτοὶ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους! Τὶ ὡραῖο εἶν’ αὐτό! Ὅποιος νοιάζεται τοὺς ἀνθρώπους, νοιάζεται τὸν ἴδιο τὸν Χριστό! Καὶ μάλιστα τοὺς πεινασμένους, τοὺς δυσκολεμένους, τοὺς παραπεταμένους. Ἄλλωστε, στὸ Εὐαγγέλιο, ὁ Χριστὸς ἐτάχθη ἀλληλέγγυος μὲ ὅλους τοὺς ἀδύνατους, τοὺς φτωχούς, τοὺς πονεμένους, τοὺς ἄρρωστους, τοὺς φυλακισμένους, τοὺς γυμνούς, καὶ μ’ αὐτοὺς ποὺ δὲν εἶχαν στὸν ἥλιο μοῖρα. Ἐταυτίσθη λοιπόν. Καὶ εἶναι, λοιπόν, ἐδῶ, οἱ Ἀπόστολοι φροντίζοντες, οἰωνεί, τοὺς ἀνθρώπους, μέσῳ τοῦ Κυρίου. […]

Ἀρχιμ. Ἀνανίας Κουστένης, Λόγοι γιὰ τὸν Ἀπόστολο Ἀνδρέα τὸν Πρωτόκλητο, ἐκδ. Ἀκτή, Λευκωσία 2017

Παρασκευή 27 Νοεμβρίου 2020

ὁ προφήτης Νίτσε

 

[…] στὴν ἀντίληψη τοῦ Νίτσε, ἡ συμμόρφωση μὲ τὶς ἐπιταγὲς τῆς χριστιανικῆς Ἠθικῆς συνεπάγεται τὴν ἐναντίωση στὴ χαρὰ τῆς ζωῆς, στὴν εὐφροσύνη τῶν αἰσθήσεων, στὴν εὐεξία τοῦ σώματος - ἰσοδυναμεῖ μὲ τὴν παραίτηση ἀπὸ τὴ ζωή. Καὶ δὲν εἶναι αὐθαίρετη αὐτὴ ἡ «ἀντίληψη» τοῦ Νίτσε: Ἡ μετα-μεσαιωνικὴ Εὐρώπη καὶ ὁ παγκοσμιοποιημένος, σήμερα πιά, πολιτισμός της χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὴν ἐμπεδωμένη, αὐτονόητη βεβαιότητα γιὰ τὸν δυαλιστικὸ χαρακτήρα τοῦ Χριστιανισμοῦ - τὴν ἀντιθετικὴ διαστολὴ ὕλης-πνεύματος. […]

Ἡ σημασία καὶ γονιμότητα τοῦ Νίτσε γιὰ τὴ Φιλοσοφία εἶναι ὅτι λειτούργησε ὡς ὁ πλέον συνεπὴς καὶ ἀδιάλλακτος κήρυκας τοῦ ἀδιεξόδου τῆς νοησιαρχίας. Στὴ μετα-ρωμαϊκὴ Δύση, ἀπὸ τὸν Αὐγουστίνο ὣς καὶ τὸν Ἔγελο, ἡ ἀλήθεια ταυτίστηκε μὲ τὴν κατανόηση καὶ ἡ φιλοσοφία παγιδεύτηκε στὴν ἀποδεικτική, κυρίως λογική. Ὁ Νίτσε κατάγγειλε τὰ προϊόντα τῆς ἀποδεικτικῆς λογικῆς ὡς ἀνύπαρκτα, τὸν «Θεὸ» τῶν ὀρθολογικῶν τεκμηριώσεων νεκρό. […]

Ὁ Νίτσε μοιάζει ὅτι ἀξιώθηκε νὰ ποθήσει τὸν Θεὸ καὶ νὰ πεῖ τὸν πόθο του σμπαραλιάζοντας τὴ γλωσσικὴ λογική.

Μέσα ἀπὸ τὴν ὀργή, τὴν ἐπιθετικότητα, τὶς ἀχαλίνωτες ὑπερβολές του, ἡ εἰλικρίνεια τοῦ πόθου του κάνει τὸν λόγο του προφητικό, ἐλεύθερον ἀπὸ τὶς συγκυρίες. Ὀνοματίζει αὐτὸ ποὺ ποθεῖ, τὸ λέει θέωση (Vergöttlichung). Μέσα στὴν Ἱστορία, πρὶν καὶ μετὰ τὸν Νίτσε, πάπες καὶ κονκλάβια καὶ σύνοδοι, σοφοὶ πάστορες μεγαλορρήμονες καὶ στεγνωμένοι ζηλωτὲς ἱεροκήρυκες, συνεχίζουν νὰ μιλᾶνε γιὰ τὸ εὐ-αγγέλιο τῆς Ἐκκλησίας χωρὶς ἐπιθυμία ἐρωτική, μιλᾶνε γιὰ ὁδηγὸ συμπεριφορᾶς, συνταγὲς ἐγωτικῆς κατασφάλισης.


 
Χρῆστος Γιανναρᾶς, Ἀντιχάρισμα στὸν Νίτσε, ἐκδ. Ἴκαρος, Ἀθήνα 2020

Παρασκευή 20 Νοεμβρίου 2020

Δημήτρης Νόλλας - ὄψεις συντηρητισμοῦ

 

-          Πόσο μᾶς ἔχει ἀλλάξει ἡ συμβίωση μὲ τοὺς μετανάστες;

-          Μετὰ τὸ πρῶτο σὸκ καὶ ὁρισμένες βίαιες ἀντιδράσεις, κυρίως ἀπὸ ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι δὲν ἀναγνώριζαν τὸν ἄνθρωπο ὡς ξένο,αὐτὴ κυρίως ἦταν ἡ ἀντίληψη: αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι, ἐπειδὴ εἶχαν ἀνάγκη ἀπὸ ἕνα κομμάτι ψωμί, θεωροῦνταν ὅτι ἦταν ὑποδεέστεροι, ὑπάνθρωποι, ὅτι ἦταν μόνο γιὰ δουλειὲς παρακατιανὲς καὶ ἄγριας ἐκμετάλλευσης. Παρ’ ὅλα αὐτά, αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι ἄντεξαν καὶ μὲ τὸν τρόπο τους μᾶς ἔδωσαν νὰ καταλάβουμε πὼς δὲν εἶναι ὅ,τι ἡ πρώτη μας ἀντίδραση ἤθελε νὰ βάλει σ’ αὐτούς. […]

-          Ἡ ἔξαρση τῆς ἐγκληματικότητας πιστεύετε ὅτι μπορεῖ νὰ ξανακάνει πιὸ συντηρητικὴ τὴν ἄποψή μας κυρίως πρὸς τοὺς ξένους;

-          Ὄχι κυρίως πρὸς τοὺς ξένους. Πρὸς ἐμᾶς τοὺς ἴδιους θὰ τὴν κάνει. Ὁ κίνδυνος αὐτὸς εἶναι: νὰ συντηρητικοποιηθοῦμε ἐμεῖς. Θὰ ἀρχίσουμε νὰ ζητᾶμε καὶ νὰ ἔχουμε ἀνάγκη γιὰ μεγαλύτερη προστασία καὶ ἀστυνόμευση. […] 

-          Αὐτὸ σᾶς ἀνησυχεῖ ὡς προοπτικὴ κοινωνίας;

-          Ἀσφαλῶς, ἀλλὰ ἐλπίζω νὰ μὴ φτάσουμε ὡς ἐκεῖ. […] Γιατὶ πιστεύω ὅτι ὑπάρχουν δυνάμεις στὴν ἑλληνικὴ κοινωνίαποὺ σκέφτονται ὑγιῶς καὶ εἶναι σὲ θέση νὰ σταθοῦν ὄρθιοι καὶ νὰ ποῦν «ὄχι». 

-          Νὰ ποῦν «ὄχι» σὲ τί;

-          Σὲ μιὰ κατρακύλα ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σ’ ἕναν ἀκραῖο συντηρητισμό, ὅπου θὰ φτάνει νὰ διψᾶς γιὰ ἕναν ἀρχηγό, νά ’χεις ἀνάγκη κάποιον ποὺ θὰ εἶναι ὁ μεγαλοαστυνόμος ποὺ θὰ βάλει σὲ τάξη τὰ πράγματα. […] 

-          Ποιὰ σχέση ἔχετε μὲ τὴν πίστη;

-          Ἀγωνίζομαι νὰ πιστεύω. Δὲν εἶναι εὔκολο πρᾶγμα αὐτό.

-          Εἶναι κάτι ποὺ ἀνακαλύψατε ὄψιμα στὴ ζωή σας;

-          […] Ἀρκετὰ νωρὶς εἶχε μπεῖ ἡ σχέση μου μὲ τὴν ἐκκλησία καὶ τοὺς ἀνθρώπους της. Αὐτὸ στὴ μετεφηβική μου ἡλικία ἑνώθηκε μὲ τὴν Ἀριστερά, γιατὶ τὸ αἴτημα γιὰ κοινωνικὴ δικαιοσύνη δὲν καθησύχαζε ἀπὸ τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ, δὲν ἀρκοῦσε. Ὁ ἀγώνας μου νὰ πιστέψω ὅμως ἔρχεται ἀπὸ πολὺ παλιά, δὲν εἶναι κάτι ὄψιμο.

-          Τὰ τελευταῖα χρόνια θεωρεῖτε ὅτι οὔτε ἡ Ἀριστερὰ ἐπαρκεῖ γι’ αὐτὸν τὸν παρηγορητικὸ λόγο;

-          Σίγουρα. […] Ὑπάρχει μιὰ πολὺ βαθιὰ ἀντίφαση στὸν πολιτικὸ λόγο καὶ στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἀριστερὰ ἔχει παρατήσει τὸν μέσα ἑαυτὸ κι αὐτὸ εἶναι κεφαλαιῶδες γιὰ τὴν ἡρεμία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἐκκλησία ἀπαντάει σὲ αὐτὸ τὸ ζήτημα ὡς πρὸς τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν ἀπαντάει στὰ μεγάλα, στὰ κοινωνικὰ ὁράματα, κλπ. Γι’ αὐτὸ καὶ μετέφηβος σάλταρα στὴν Ἀριστερά.

-          Καὶ ἀργότερα ξαναπλησιάσατε στὴν ἐκκλησία;

-          Ναί, γιατὶ αὐτὸ ποὺ μὲ ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ σημαντικὸ εἶναι νὰ τσακίσουμε τὸ ἐγώ, ποὺ σημαίνει ὅτι ἀνέχεσαι τοὺς ἀνθρώπους, μπορεῖς νὰ ζητήσεις συγγνώμη.

-          Ὅταν λέτε ὅτι ἀγωνίζεστε νὰ πιστέψετε ἐννοεῖτε ὅτι προσπαθεῖτε νὰ τιθασεύσετε τὸ «ἐγώ»;

-          Ναί, φυσικά. Ἡ ἀναγνώριση τοῦ λάθους, ἡ καταστροφὴ τοῦ ἐγὼ εἶναι τὸ βασικό. Ἐδῶ ἀκόμα καὶ ἡ Ἀριστερὰ ἔχει ἀνακαλύψει τὴν αὐτοκριτική, ποὺ στὴν οὐσία εἶναι ἡ ἀφορμὴ γιὰ νὰ τσακίσει τὸν ἀντίπαλο. Κοιτᾶξτε, ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο ποὺ καλλιεργεῖ ὑπέρμετρα τὸ «ἐγώ». Κερδίζουμε χρήματα, φήμη, δόξα, ὅλα ὅσα δημιουργοῦν ἕνα ὑπερφυσικὸ «ἐγώ». […] 

 

Δημήτρης Νόλλας, Ὁδηγούμαστε σ’ ἕναν ἀκραῖο συντηρητισμό, συνέντευξη στὴν ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 22-3-2009

Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2020

Ἴνγκμαρ Μπέργκμαν - ψηλαφώντας τὴν ἀπουσία τοῦ Θεοῦ

 


Ὁ Θεὸς στὸν καύσωνα τοῦ οἰκείου κρυώνει καὶ πεθαίνει. Ἂν τὸ κενὸ ἔμενε ἀπλήρωτο, ὁ ἀντίλαλος τῆς ἀπουσίας θὰ προκαλοῦσε τὴ ζωηφόρο ἀποστροφὴ τοῦ αὐτοδιπλασιασμοῦ. Ὅμως ἡ πληθωρικὴ οἰκειότητα ἀφυδατώνει κάθε σκίρτημα ἱκανὸ νὰ κενώσει τὸ κενό. Τότε ὁ Θεὸς μένει ὁ ἄγνωστος ποὺ πληρώνω νὰ μένει τέτοιος.

Α. Β.


Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2020

βυζαντινὴ τέχνη - ἐπιστροφὴ στὸν οἶκο τοῦ Εἶναι

 

Ἱ. Μονὴ Ἁγίας Τριάδας, Σοπότσανη Σερβίας 

[…] Ἡ βυζαντινὴ τέχνη, πρώτη πιθανῶς στὴν ἱστορία, λέει ὁ ποιητὴς (ἐν. τὸν Yves Bonnefoy) μίλησε γιὰ τὸ ἄτομο ποὺ ἐμμένει στὴν ἰδιοπροσωπία του ἀλλὰ καὶ ἀγωνιᾶ (ὡς Χριστιανὸς Ὀδυσσέας) νὰ ἐπιστρέψει στὸν οἶκο τοῦ Εἶναι. Γι’ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς παρακμῆς fin de siècle καὶ ὁ Yeats ἀγάπησαν αὐτὴ τὴν τέχνη. Εἶναι, ὡστόσο, ἡ τέχνη αὐτὴ μιὰ ἄρνηση τῆς ἐξορίας καὶ ἐμπειρία τοῦ φαντασιακοῦ πεδίου τῶν μορφῶν. Ἡ τυποποίηση τῆς βυζαντινῆς τέχνης -ποὺ τόσο κατηγορήθηκαν οἱ Βυζαντινοὶ γι’ αὐτό- δὲν κάνει ἄλλο ἀπὸ νὰ ὀνειρεύεται γιὰ χάρη μας, ἔτσι ὥστε ἡ διαφορὰ ποὺ εἴμαστε, χωρὶς ἀπάρνηση τοῦ ἑαυτοῦ, νὰ μπορεῖ νὰ βρεθεῖ ταυτόσημη τοῦ ἀπόλυτου.
Ἡ ἱστορία τῆς τέχνης αὐτῆς πρέπει νὰ γραφεῖ μὲ ὅρους ἐπιθυμίας, παραδοξοτήτων καὶ χάρης, ἐνῶ οἱ μορφὲς της καταδεικνύουν τὴ συμφωνία τοῦ καθολικοῦ καὶ τοῦ Εἶναι, τὴν ἀπάλειψη τοῦ ἀτομικοῦ ὡς ἄρνηση τῆς ἀνοίκειάς ταυτότητάς του. Τέτοια εἶναι ἡ χαρακτηριστικὴ ὑπερβολὴ τῆς βυζαντινῆς τέχνης. Τὸ πομπῶδες ποὺ τῆς προσιδιάζει εἶναι ἡ κατάφαση τοῦ ἐδωνά-Εἶναι, ἐνῶ ἡ λεπταισθησία της παραπέμπει στὸν πόνο ποὺ κατατρέχει τὴν ἀγωνία τῆς Δύσης. […]
Ἡ πλέον ὑψηλὴ Βυζαντινὴ τέχνη ἀποδίδει τὴ μορφὴ ὡς ἐνέργεια τῆς ὕπαρξης. Στὶς προσωπικὲς συνειδήσεις ποὺ ἀρνοῦνται τὸν ὕπνο τοῦ καθολικοῦ (ἀναφορὰ πιθανὴ στὸν Γκόγια) ἢ τὸ θάνατο, τὸ Βυζάντιο ὑψώνει τὸ ποτήρι σὲ χαιρετισμό. Τὸ νερό, ποὺ πίνοντας, δροσίζει τὰ χείλη εἶναι τὸ ἀόρατο πέρας ποὺ γίνεται παρουσία καὶ κυλᾶ ἕως τὰ βάθη τῆς ψυχῆς μας.
 

Γεώργιος Ἀραμπατζής, Αἰσθητικὸς Βυζαντινισμός - Ἡ νεωτερικὴ αἰσθητικὴ θέσμιση τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου, ἐκδ. Ἰνστιτοῦτο τοῦ βιβλίου-Καρδαμίτσα, Ἀθήνα, 2018


Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2020

ἐλευθερία - ὕπαρξη ἐν σχέσει

 

Ἐδουάρδος Σακαγιὰν

   […] Τὸ πρῶτο ποὺ θέλω νὰ σᾶς θυμίσω εἶναι ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς λέξη, καὶ στὰ ἑβραϊκὰ ἀκόμα, εἶναι τὸ ἀντίθετο τῆς δουλείας. Αὐτὸ εἶναι ἕνα πρῶτο στοιχεῖο. Δοῦλος εἶναι αὐτὸς ποὺ δὲν ἔχει ἴδιον θέλημα, ἀλλὰ εἶναι ὑποταγμένος στὸ θέλημα τοῦ ἄλλου. Ἐὰν ὁ ἄλλος τὸν ἀπαλλάξει, τότε γίνεται ἐλεύθερος, εἰσάγεται στὴν κοινότητα τῶν ἐλευθέρων. Τὸ «εἰσάγεται στὴν κοινότητα τῶν ἐλευθέρων» δηλώνει καὶ μία κίνηση. Κινεῖται «πρός». Κι αὐτὸ μοῦ ἐπιτρέπει νὰ σᾶς θυμίσω ὅτι ἡ λέξη ἐλευθερία προέρχεται ἀπὸ τὸν παρακείμενο τοῦ ρήματος «ἔρχεσθαι», ἀπὸ τὸ «ἐληλυθέναι»: αὐτὸς ποὺ ἔχει ἔρθει, ὁ ἤδη ἐρχόμενος ἢ ὁ ἤδη ἐλθών. Ἑπομένως, αὐτὸς ποὺ ὑπάρχει ἐν σχέσει. Τὸ νὰ ἔρθεις «κάπου» ποὺ ὑπάρχει «τι», σημαίνει ὅτι ἔρχεσαι νὰ ἑνωθεῖς μὲ αὐτὸ τὸ «τι». Δὲν εἶναι λοιπὸν ὁ δουλεύων, ὁ δοῦλος, ἀλλὰ ὁ ἐν σχέσει ὑπάρχων. Γιὰ νὰ τὸ καταλάβουμε καλύτερα θὰ σᾶς θυμίσω τὴ φράση ἀπὸ τὸ Κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιο, ὅπου ἡ ἐλευθερία δηλώνεται ὡς ἄμεση σχέση μὲ τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ τὴν ὑποστατικὴ ἀλήθεια: «Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» (Ἰωάν. 8, 32). Γιὰ νὰ ἐλευθερωθεῖς ἀπὸ τὴ δουλεία τῶν τέκνων τοῦ κόσμου τούτου, πρέπει νὰ γνωρίσεις τὴν ἀλήθεια, ποὺ στὸν Ἰωάννη ἔχει πρόσωπο, ἔχει ὑπόσταση, εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Καὶ μάλιστα τὸ ρῆμα «γινώσκειν» στὸν Ἰωάννη ταυτίζεται μὲ τὴν ἔννοια τῆς σχέσεως. Ἑπομένως, κατὰ τὴν Ἐκκλησία, ἡ μόνη δυνατότητα ἐλευθερίας ποὺ ὑπάρχει, τὸ φυσικὸ μέγεθος τῆς ἐλευθερίας ποὺ ὑπάρχει, εἶναι τὸ νὰ βρίσκεσαι ἐν σχέσει. […]

 

Δημήτρης Μαυρόπουλος, Διερχόμενοι διὰ τοῦ ναοῦ, μαθήματα κατήχησης γιὰ ἐνηλίκους, ἐκδ. Δόμος, Ἀθήνα 2009

Παρασκευή 23 Οκτωβρίου 2020

ὁ ἐπαναστάτης R. Wagner

 



[…] ἄρχισαν νὰ τοῦ κινοῦν (σημ. τοῦ R. Wagner) τὸ ἐνδιαφέρον τὰ ριζοσπαστικὰ κινήματα τῆς Εὐρώπης. Ἔδωσε κάποια διάλεξη περὶ δημοκρατισμοῦ σὲ μιὰ μεγάλη σοσιαλιστικὴ συγκέντρωση καὶ εἶχε πάρε-δῶσε μὲ τὸν ἐξόριστο Ρῶσο ἀναρχικὸ καὶ μηδενιστῆ Μπακούνιν. Ἔτσι συνέλαβε τὴν ἰδέα μιᾶς ὄπερας μὲ τίτλο Ὁ θάνατος τοῦ Ζίγκφριντ, ὅπου ὁ ἥρωας τοῦ γερμανικοῦ μύθου θὰ ἔπαιρνε τὴ μορφὴ ἑνὸς σοσιαλιστῆ ἐπαναστάτη. Τὸν Μάϊο τοῦ 1849, ἔγινε μιὰ βίαιη διαδήλωση στοὺς δρόμους, ὅπου μέχρι ἑνὸς σημείου ἀναμίχθηκε καὶ ὁ ἴδιος. Ὁ Μπακούνιν καὶ ἄλλοι (μεταξὺ αὐτῶν καὶ ὁ -φίλος καὶ βοηθὸς τοῦ Wagner- Röckel) καταδικάστηκαν σὲ θάνατο, ἂν καὶ ἀργότερα τοὺς δόθηκε ἀναστολή, καὶ ὁ Wagner τὸ ἔσκασε προσπαθώντας ν’ ἀποφύγει ἕνα ἔνταλμα σύλληψης. […] πέρασε στὴν Ἐλβετία, ὅπου ἔμελλε νὰ μείνει ὡς πολιτικὸς ἐξόριστος γιὰ δώδεκα χρόνια. […]

 

Christopher Headington, Ἱστορία τῆς δυτικῆς μουσικῆς ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ὣς τὶς μέρες μας, τ. 2., πρόλογος-μετάγραση Μάρκος Δραγούμης, ἐκδ. Gutenderg, Ἀθήνα 1993


Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2020

Γουλιέλμος Ὄκκαμ - dominium commune


    […] προϋπόθεση τῆς τελειότητας εἶναι ἡ φτώχεια. Αὐτὴ ἡ οὐσιαστικὴ προϋπόθεση γιὰ τὸν ἄνθρωπο ὑπῆρξε οὐσιαστικὴ καὶ γιὰ τὸν Χριστό: «Ὁποιοσδήποτε ἀπὸ σᾶς δὲν ἀπαρνηθεῖ ὅλα τὰ ὑπάρχοντά του, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι μαθητής μου». Τὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο δὲν ἐπιδέχεται ἑρμηνευτικὲς ταχυδακτυλουργίες. Δὲν σημαίνει ἁπλῶς παραίτηση ἀπὸ τὴ χρήση μιᾶς περιουσίας στὴν ὁποία ὑπάρχουν δικαιώματα. Ἀποτελεῖ, τὸ δίχως ἄλλο, π λ ή ρ η παραίτηση ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν περιουσία ὡς τ έ τ ο ι α. Ὁ Χριστὸς δὲν δίδαξε τὴν (ἀφηρημένη) θεωρία τῆς πενίας: ἔδωσε στὴ θεωρία τῆς ἀπόλυτης paupertas συγκεκριμένο νόημα, πραγματώνοντας καὶ ὁ ἴδιος τὴν πενία ὡς βασικὴ ἀξία. […] Οἱ Ἀπόστολοι, ἀρνούμενοι νὰ σφετεριστοῦν ὁτιδήποτε, ἀκολούθησαν καὶ μιμήθηκαν τὸν Ἰησοῦ. Ἔτσι, υἱοθέτησαν ἕνα παρόμοιο τρόπο ζωῆς (ἀνάλογο, ὄχι ἴδιο) μὲ ἐκεῖνον ποὺ οἱ ἄνθρωποι θὰ εἶχαν ἀκολουθήσει, καὶ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχαν ἀκολουθήσει, ἂν ὁ Ἀδὰμ δὲν εἶχε ὑποπέσει στὸ ἁμάρτημα: μιὰ ζωὴ χωρὶς ἰδιοκτησίες, χωρὶς δικαιώματα ἰδιοκτησίας ἐκ μέρους ἰδιωτῶν ἢ κάποιων ὀμάδων ἀνθρώπων, μὲ ταυτόχρονο ἀποκλεισμὸ τῶν ὑπολοίπων. Δηλαδή, ὅπως ὁ Ἰησοῦς, ἔτσι καὶ οἱ Ἀπόστολοι, -ἡ ἀρχικὴ ἐκκλησία-κοινότητα- χρησιμοποίησαν αὐτὴ τὴ μοναδικὴ νόμιμη ἐξουσία στὰ ἀγαθά, ποὺ εἶναι κοινὴ σὲ ὅλο τὸ ἀνθρώπινο γένος, τὴν ὁποία ὁ Θεὸς στὴν ἀρχὴ παραχώρησε σὲ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα καὶ συνίσταται στὴν κοινή, σὲ ὅλο τὸ ἀνθρώπινο γένος, ἐξουσία τῆς χρήσης τῶν ἀγαθῶν. Ἀντίθετα δὲν συνίσταται καθόλου, πέρα ἀπ’ αὐτό, στὴ δυνατότητα τοῦ καθενὸς (ἢ κάποιων) νὰ ἰδιοποιοῦνται πράγματα ἀποκλείοντας ἄλλους, δηλαδή, νὰ κατέχουν κάτι ὡς προσωπικὴ περιουσία. Ἐκεῖνο, ἑπομένως, ποὺ ὑπάρχει πράγματι στὴν ἀρχὴ εἶναι ἡ κοινὴ χρήση τῶν ἀγαθῶν (dominium commune), καὶ ὄχι ἡ ἴδια ἡ ἰδιοκτησία (proprietas, dominium proprium). Ἡ τελευταία προστίθεται στὴν πρώτη, ἀρχέγονη καὶ μοναδικὴ νόμιμη dominium commune ὡς κάτι καινούργιο ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἐξαχθεῖ ἀπὸ τὴ μοναδικὴ νόμιμη dominium commune. Πρόκειται γιὰ ἀδικαιολόγητη καινοτομία ποὺ ἐμφανίζεται, ὄχι ἐξαρχῆς, ἀλλὰ ἀργότερα καὶ ἀποτελεῖ συνέπεια τοῦ π ρ ο π α τ ο ρ ι κ ο ῦ  ἁ μ α ρ τ ή μ α τ ο ς. Ἡ ἰδιοποίηση, ποὺ εἶναι σφετερισμός, ἀπέχει πολὺ ἀπὸ τὴ θεμελίωση καὶ δικαιολόγησή της μὲ βάση τὴ Βούληση τοῦ Θεοῦ. Ἀποτελεῖ ὑβριστικὴ διαστροφὴ τῶν παραινέσεων τοῦ Θεοῦ, οἱ ὁποῖες καθιστοῦν ὅλους τοὺς ἀνθρώπους εὐργετούμενους καὶ κανέναν συγκεκριμένα ἰδιοκτήτη ἀγαθῶν. […]

 

Franco Alessio, Ἱστορία τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας, μτφρ. Ἀναστασία Μεσσάρη, Γιάννης Καροῦζος, ἐκδ. Τραυλός, Ἀθήνα 2007

Παρασκευή 9 Οκτωβρίου 2020

ἡ ἐναλλακτικὴ κοινωνία τῆς Εὐχαριστίας

 


     […] Ὁ Παῦλος ζήτησε ἀπὸ τοὺς ἄλλους χριστιανούς, ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς ἐν Χριστῷ, νὰ ἔχουν γεῦμα ἐν ἑνότητι καὶ μὲ πνεῦμα ἀλληλεγγύης, παρὰ τὶς κοινωνικὲς ἢ ἄλλες διαφορές τους. Ἡ ρίζα «ἀδελφ-» ἐδῶ δὲν σημαίνει μόνο τὸν ἀδελφό/τὴν ἀδελφή, ἀλλὰ τὸν συμμέτοχο στὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ Ἀπόστολος ἀντιτάσσεται στὴν κυρίαρχη πολιτικὴ καὶ τὸν πολιτισμὸ τῆς ἐποχῆς του. Ὁ Παῦλος δὲν διέδωσε μία νέα λατρεία, ἀλλὰ μία νέα ἐναλλακτικὴ κοινωνία. Αὐτὴ ἡ νέα ἐναλλακτικὴ κοινωνία θὰ μποροῦσε νὰ λειτουργήσει ἐπὶ τῇ βάσει τῆς ἑνότητας καὶ τῆς ἀλληλεγγύης ὅλων τῶν μελῶν της.

[…] ἡ Εὐχαριστία ὑπῆρξε κλήση γιὰ τὴ διάλυση τῶν κοινωνικῶν κανόνων καὶ εἴσοδος στὴ νέα κοινότητα/πραγματικότητα. Ἡ τροφὴ καὶ τὸ ποτὸ ἀποτελοῦν τὶς ὑλικὲς βάσεις τῆς ζωῆς. Ὑπ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια τὸ Δεῖπνο τοῦ Κυρίου ἀποτελεῖ πολιτικὴ κριτικὴ τῆς κοινωνίας καὶ οἰκονομικὴ πρόκληση στὴν κοινωνία ποὺ ἀντιπροσωπεύεται μέσῳ τῆς κοινωνικῆς δομῆς τοῦ οἴκου.

Ἡ κριτικὴ τοῦ Παύλου στὸ Α´ Κορ. 11, 18-34 εἶναι ἐπίσης κριτικὴ τῶν ἐπικρατουσῶν δομῶν τῆς κοινωνίας στὴν Κόρινθο. Τὸ σύστημα τῆς ἀνισότητας πρέπει νὰ καταργηθεῖ στὴ Σύναξη τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου καὶ τὶς νέες πολιτικὲς περιστάσεις οἱ διαφορὲς ποὺ διαχωρίζουν τὴν κοινότητα πρέπει νὰ ὑπερνικηθοῦν ὄχι μόνο στὴν Εὐχαριστία, ἀλλὰ ἐπίσης στὴν εὐρύτερη κοινωνία. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι ποὺ ἀποκαλέσαμε «περιορισμένη ἐπανάσταση». Ὁ Παῦλος θέλει νὰ ἀνατρέψει τὶς δεδομένες ἀξίες τῆς κοινωνίας μέσῳ τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας. Καὶ ὁ τόπος ὅπου αὐτὴ ἡ διαδικασία πρέπει νὰ ἀρχίσει, βρίσκεται στὸ κέντρο τῆς Χριστιανικῆς ζωῆς, εἶναι ἡ Εὐχαριστία. […]

Ἡ Εὐχαριστία συχνὰ ἔχει γίνει κατανοητὴ στὴν προοπτικὴ μιᾶς ὑπερβάλλουσας πνευματικότητας, καὶ ἔχει μειωθεῖ σὲ πράξη καθήκοντος καὶ προσωπικῆς ἀφοσίωσης καὶ λατρείας, καὶ κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο, ἔχει ἀλλοτριωθεῖ ἀπὸ τὴν μεταμορφωτικὴ κοινωνικὴ καὶ πολιτική της πράξη. […]

Ἡ ἐλπίδα του (ἐν. τοῦ Παύλου) εἶναι αὐτή, ἡ νέα τάξη βαθμιαία νὰ ἐπικρατήσει σὲ ὅλη τὴν κοινωνία, ποὺ σημαίνει ὅτι ἡ νέα νοοτροπία ποὺ ὁ Παῦλος ἤθελε νὰ ἀναπτύξει ἐντὸς τῆς κοινότητας, ἔπρεπε νὰ ἀρχικὰ νὰ ἐφαρμοστεῖ στὰ πλαίσια τοῦ Δείπνου τοῦ Κυρίου. Μετὰ ἀπὸ αὐτό, ὅλοι ἐκεῖνοι ποὺ συγκεντρώνονταν μαζὶ καλοῦνταν νὰ μαρτυρήσουν αὐτὸ τὸ νέο ἦθος στὴν κοινωνία. Αὐτὴ ἡ μέθοδος εἶναι ἀκριβῶς ἐκεῖνο ποὺ ὁρίσαμε ὡς «περιορισμένη ἐπανάσταση». Πρόκειται γιὰ μιὰ ἐπανάσταση, ποὺ στὰ πλαίσια τῆς συνηγμένης κοινότητας βρίσκει τὸν τρόπο νὰ ὑπερβεῖ, καὶ κατὰ κάποιο τρόπο νὰ διαμαρτυρηθεῖ ἐναντίον τῆς ἐπικρατούσας κοινωνικῆς τάξης, ποὺ ἀντανακλᾶται στὸν οἶκο. […]

 

Ratco Jovits, Ἡ «περιορισμένη ἐπανάσταση» τοῦ Παύλου (Α´ Κορ. 11, 18-34), περ. Θεολογία, τόμος 85, τεῦχος 4ο, Ὀκτ.-Δεκ. 2014    

Σάββατο 26 Σεπτεμβρίου 2020

ἡ ἀκολασία τῆς πλεονεξίας



[…] Γι’ αὐτὸ ἐκεῖνος ποὺ ἀγαπᾶ τὴ φιλοχρηματία, τὴ φιλαργυρία καὶ τὴν πλεονεξία εἶναι ἀκόλαστος. Γιατὶ ὅπως ὁ ἀκόλαστος ἔχει ἔρωτα πρὸς τὰ σώματα, ἔτσι κι αὐτὸς ἔχει ἔρωτα πρὸς τὰ χρήματα. Ἢ μᾶλλον, αὐτὸς εἶναι πιὸ ἀκόλαστος, ἀφοῦ δὲν ἔχει τόση βία ἀπὸ τὴ φύση νὰ τὸν σπρώχνει σ’ αὐτά. Γιατὶ ἀμαθὴς ἠνίοχος δὲν εἶναι ἐκεῖνος ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ δαμάσει τὸ ἄγριο καὶ δυσάγωγο ἄλογο, ἀλλὰ ἐκεῖνος ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ κρατήσει τὸ ἥμερο καὶ ἥσυχο ἄλογο. Καὶ ἀπὸ παντοῦ φαίνεται ὅτι εἶναι περιττὴ καὶ ὄχι φυσικὴ ἡ ἐπιθυμία τῶν χρημάτων, γιατὶ δὲν βιάζεται σ’ αὐτὴν ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴ φύση, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν κακή του προαίρεση. Γι’ αὐτὸ καὶ ἁμαρτάνει ἀσυγχώρητα ἐκεῖνος ποὺ νικιέται ἑκούσια ἀπὸ τὴ φιλοχρηματία. […]

 

Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, Λόγος ψυχωφελὴς καὶ θαυμάσιος, Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν νηπτικῶν, μτφρ. Ἀντώνιος Γαλίτης, τ. Β´, ἐκδ. Τὸ Περιβόλι τῆς Παναγιᾶς, Θεσ/νίκη 41998

Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 2020

«τῶν καθηκόντων ἁψώμεθα»


Pablo Picasso, Poverty

[…] μὲ ὅση δύναμη ἔχουμε, καὶ μὲ τὴ συνεργεία καὶ τὴ χάρη τοῦ Χριστοῦ, ἂς ἐπιχειρήσουμε αὐτὰ ποὺ πρέπει. Ἂς ἀνακουφίσουμε μὲ συμπάθεια τὴ συμφορὰ τοῦ φτωχοῦ, κι ἂς μὴ ἀμελήσουμε νὰ καταστήσουμε τὴν ἀνάγκη του μικρότερη. Ἂς φροντίσουμε τὴ γύμνια τῶν γυμνῶν, ντρεπόμενοι μήπως δὲν φορέσουμε τὸ ἔνδυμα τῆς ἀφθαρσίας ποὺ μᾶς δόθηκε. Ἂς συμπονέσουμε αὐτοὺς ποὺ βασανίζονται ἀπὸ τὶς κακοποιήσεις τῆς φυλακῆς καὶ αὐτοὺς ποὺ συνθλίβονται ἀπὸ τὸ βάρος τῆς ξενητειᾶς καὶ ἂς προσπαθήσουμε νὰ κάνουμε δικά μας τὰ βάσανα τῶν ἄλλων, ὥστε, ἀφοῦ μιμηθοῦμε γιὰ χάρη τῶν συνανθρώπων μας Αὐτὸν ποὺ ἀνέλαβε τὶς ἀδυναμίες μας καὶ βάστασε τὶς ἀσθένειές μας, καὶ ἀφοῦ μιμηθοῦμε ἐμπράκτως τὴν φιλάνθρωπη ταπείνωσή Του, νὰ μπορέσουμε νὰ γίνουμε ἄξιοι ἐπόπτες καὶ μέτοχοι τῆς δόξας∙ χωρὶς νὰ πράττουμε αὐτὰ χάριν τῆς δόξας τῶν ἀνθρώπων, ἡ ὁποία, μετὰ τὴν παροῦσα ζωή, δὲν ὑφίσταται καθόλου∙ ἀλλά, ἀφοῦ ἀληθινὰ δοθοῦμε ὁλοκληρωτικὰ στὸν Θεό, καὶ σὰν νὰ ὑπηρετοῦμε Αὐτόν, ποὺ εἶναι καὶ γίνεται τὰ πάντα γιὰ ὅλους, διὰ τῆς ἀγάπης πρὸς τοὺς ἄλλους, ἂς λέμε κι ἂς πράττουμε ὅλα αὐτὰ μὲ τὰ ὁποῖα θὰ γίνουμε ἀρεστοὶ σ’ Ἐκεῖνον. […]

 

Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Πρὸς Ἰωάννην Κουβικουλάριον περὶ τῶν ὀρθῶν τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ δογμάτων καὶ κατὰ Σευήρου τοῦ αἱρετικοῦ   

Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου 2020

ἡ βία τῆς ἀληθινῆς ἐπανάστασης



[…] Οἱ ἐπαναστάτες δὲν εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ πιστεύουν πὼς ἔχουν στὴν κατοχή τους τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ ἐκεῖνοι ποὺ ξέρουν πὼς ἡ ἀλήθεια εἶναι παντοῦ καὶ τὸ καθῆκον τους εἶναι νὰ τὴν ἀνακαλύψουν ὁπουδήποτε ὑπάρχει. Δέν εἶναι αὐτοὶ ποὺ γνωρίζουν μόνο ἕνα μέσο γιὰ τὴ βελτίωση τῆς ἀνθρωπότητας: τὴ βία. Εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἀπορροφοῦν μεγάλες σκέψεις, ποὺ συλλογίζονται καὶ ὀνειρεύονται. Δὲν ἐπιτίθενται σὲ κανένα γιὰ νὰ ἐπιβάλουν τὶς ἰδέες τους: εἶναι ποὺ ἀσκοῦν στοὺς ἑαυτούς τους τὴ βία τους· ἀνασυγκροτούν τοὺς ἑαυτούς τους καὶ ἐπιχειροῦν νὰ γίνουν καλύτεροι. Εἶναι στὴ καρδιὰ τῆς καρδιᾶς τους ποὺ πραγματοποιοῦν τὴ μεγάλη μέρα (τὴν ἐπανάσταση). Εἶναι πρὸς αὐτὸ τὸ ὀχυρὸ τῶν προκαταλήψεων ποὺ ἡ κοινωνικὴ ἐπανάσταση τοὺς ὁρίζει νὰ ἐπιτεθοῦν. Εἶναι ἡ δική τους βούληση ποὺ ζητᾶ νὰ τοὺς βοηθήσει νὰ γίνουν κάτι καινούριο.
Αὐτὴ ἡ ἐσωτερικὴ ἐπανάσταση, ποὺ εἶναι ἡ πιὸ ἔξοχη προσπάθεια τοῦ ἀτόμου πρὸς τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ δικαιοσύνη, εἶναι κατεξοχὴν ἡ ἀκέραιη ἐπανάσταση. Δίχως αὐτὴ δὲν ὑπάρχει πρόοδος. Εἶναι τὸ πρελούδιο τῶν μεγάλων κοινωνικῶν μετασχηματισμῶν, τὸ χωνευτήρι στὸ ὁποῖο θὰ παραχθεῖ ἡ ἀνθρωπότητα τοῦ αὔριο. Πίστεψε ὅτι εἶναι τόσο δύσκολη, ὅτι εἶναι πολὺ πιὸ δύσκολη ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση διαμέσου τῆς βίας, καὶ πὼς εἶναι πιὸ γόνιμη σὲ ἀποτελέσματα. Τὸ νὰ ζητᾶς ἀπὸ ἕναν ἄνθρωπο νὰ καταδιώκει τὰ πάθη καὶ τὸν ἐγωϊσμὸ ἀπὸ τὴν καρδιά του, νὰ ἀπαιτεῖς νὰ εἶναι ἀρκετὰ ἀνεκτικός, ὥστε νὰ ὑποδέχεται κάθε εἰλικρίνεια καὶ νὰ ἐξάγει τὴν βαθειά τους ἀλήθεια, εἶναι, δίχως ἀμφιβολία, νὰ ἀπαιτεῖς ἀπὸ αὐτὸν μιὰ προσπάθεια πολὺ μεγαλύτερη ἀπὸ αὐτὴ τῆς ἀναγκαστικῆς εἰσφορᾶς ἢ ἀπὸ τὸ νὰ ἀκούσει ἕνα ρήτορα, ἢ νὰ προσβάλει ἕναν ἀντίπαλο, ἢ νὰ φορέσει ἕνα σύμβολο ἢ νὰ ἀψηφήσει μιὰ ἐξουσία. Μὲ αὐτὴ τὴν ἐσωτερικὴ ἐπανάσταση, ἂς ξεκινήσουμε τὴ μεταμόρφωση τῆς κοινωνίας. Ἡ ἠθικὴ ἐπανάσταση θὰ δημιουργήσει πολὺ περισσότερα ὀφέλη ἀπὸ μιὰ αἱματοβαμμένη ἐπανάσταση τῆς ὁποίας ἡ δικτατορία εἶναι ὁ δηλητηριώδης καρπός. […]

Gérard de Lacaze-Duthiers, “The True Revolutionaries” (1935)


πηγή: https://www.libertarian-labyrinth.org/working-translations/gerard-de-lacaze-duthiers-the-true-revolutionaries-1935/

Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 2020

αὐθεντικότητα σὰν διάνοιξη

Μαρία Πασσαλῆ, Φῶς στὸ ἀμπάρι

[…] Εἶμαι-στὸν-κόσμο σημαίνει ὑπάρχω ὡς ὑπέρβαση: συνίσταμαι χρονικὰ ὡς μέριμνα καὶ συνιστῶ χρονικὰ τὸν κόσμο ὡς νοηματικὴ παραπεμπτικότητα. Ἀφοῦ ὅμως αὐτὴ ἡ ὑπερβατικὴ συμπεριφορὰ -δεδομένη ἐξαρχῆς- ὑπόκειται στὸ δυισμὸ τῆς αὐθεντικότητας-ἀναυθεντικότητας δὲν μποροῦμε νὰ ποῦμε πότε αὐτὴ ἡ ὑπέρβαση πραγματώνεται αὐθεντικὰ καὶ πότε ἐκπίπτει στὴν ἀπορρόφηση ἀπὸ τὸν περίκοσμο. Κάθε ἀλήθεια σὰν διάνοιξη ἀπαιτεῖ μιὰ συνθήκη ποὺ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν ἐλευθερία. Μόνο ὅταν ἐλευθερώνομαι (ἀπὸ τὴν κατάπτωση τῆς ἀναυθεντικότητας) καθίσταμαι ἱκανὸς νὰ ὑψωθῶ στὴν ἀνώτερη δυνατότητά μου: τὴ μεταφυσικὴ ἐμπειρία τῆς ἀγωνίας. Νὰ γιατὶ ὁ Χάιντεγγερ δὲ θὰ διστάσει νὰ γράψει: οὐσία τῆς ἀλήθειας δὲν εἶναι ἡ κρίση, ἀλλὰ ἡ ἐλευθερία (De lessence de la verité, Gallimard, σ. 173). Μὲ τὴν ἐλευθερία γίνομαι αὐτὸ τὸ «ἀνάμεσα» στὸ ὂν καὶ στὸ Εἶναι ποὺ διανοίγει τὸ χάσμα τους καὶ φέρνει στὸ προσκήνιο τὸ ἀθεμελίωτο καὶ τὸ ἀβυσσαλέο. Ἡ ἀλήθεια, μὲ ἄλλα λόγια, ἀπαιτεῖ μιὰ θεμελίωση ποὺ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν ὕπαρξη∙ θεμελίωση αὐτὴ ποὺ ὁδηγεῖ στὸ ἑξῆς παράδοξο: θεμέλιο τῆς ἀλήθειας εἶναι ἕνα ὂν ποὺ δὲν ἔχει θεμέλιο.
Ἡ οὐσία τῆς ὕπαρξης, ἡ οὐσία τῆς ἐλευθερίας καὶ ἡ οὐσία τῆς ἀλήθειας τελικὰ θὰ ἀποδειχθοῦν συναφεῖς. Ἂν ἡ ἀναυθεντικότητα εἶναι ἕνα πέπλο ποὺ ἐπικαλύπτει τὰ πράγματα μὲ τὴ φλυαρία, τὴν περιέργεια, τὴν ἀμφισημαντότητα καὶ τὴν ἀπροσωπία, ἡ ἐλευθερία (ποὺ χωρὶς κίνδυνο μποροῦμε νὰ τὴ θεωρήσουμε ἄλλη ὀνομασία τῆς αὐθεντικότητας) εἶναι αὐτὴ τούτη ἡ διάνοιξη. […]

Κωστὴς Παπαγιώργης, Ἡ ὀντολογία τοῦ Μάρτιν Χάιντεγγερ, ἐκδ. Νεφέλη, Ἀθήνα, 1983

Σάββατο 29 Αυγούστου 2020

ἡ κοινοκτημοσύνη στὴν πρώτη Ἐκκλησία




[…] (οἱ χριστιανοὶ) οἱ ὁποῖοι ἐνῶ μὲ λαχτάρα περίμεναν τὸν νέο κόσμο, συγχρόνως πίστευαν πὼς ἡ καινὴ κτίση ἤδη ἄρχισε τὴν πορεία της μέσα στὴν ἱστορία μὲ τὸν ἐρχομὸ τοῦ Ἰησοῦ. Ἡ μορφὴ αὐτοῦ τοῦ κόσμου παρέρχεται, καὶ μαζὶ παρέρχονται ὅλες οἱ ἁμαρτωλὲς δομές του. Τὸ χαρακτηριστικὸ τοῦ Νέου Κόσμου, ποὺ ἤδη σὲ κάποια μορφὴ εἶναι παρών, θὰ εἶναι ἡ πλήρης «κοινωνία» τῶν ἀνθρώπων. Αὐτὴ βέβαια ἡ «κοινωνία» θὰ πραγματοποιηθεῖ μετὰ τὴν Κρίση καὶ τὴν ἐπάνοδο τοῦ Ἰησοῦ γιὰ νὰ κρίνει ζῶντες καὶ νεκρούς. Ἡ πραγματικότητα ὅμως καὶ ὁ χαρακτήρας αὐτῆς τῆς κοινωνίας ἐντὸς τοῦ νέου κόσμου προτυπώνεται κιόλας στὶς ἀπαρχές του, δηλαδὴ στὸ «κοινὸ» τῆς ζωῆς τοῦ Ἰησοῦ μὲ τοὺς μαθητές του, στὸ «κοινὸ» τῆς ἀρχικῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων. Ἡ ἐσχατολογία δημιουργεῖ ἱστορία, καὶ ἡ ἱστορία μὲ τὴ σειρά της ἐπιβεβαιώνει τὴ μελλοντικὴ ἐλπίδα. Ὑπῆρχαν πολλοὶ ἄνθρωποι στὴν Παλαιστίνη, ἰδιαίτερα στὰ Ἱεροσόλυμα, ποὺ ζοῦσαν τὴ μεγάλη οἰκονομικὴ κρίση στὴν πόλη αὐτή, καὶ ὅλοι αὐτοὶ ἦσαν ἄνθρωποι ποὺ γνώριζαν τὸ πρότυπο τῆς ὀργάνωσης τῶν Ἐσσαίων δὲν ξεκίνησαν ὅμως νὰ κάμουν αὐτὸ ποὺ ἐπιτέλεσαν οἱ χριστιανοί. Κι αὐτὸ γιατὶ τοὺς χριστιανούς, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν οἰκονομικὴ πίεση καὶ τὸ πρότυπο τῶν Ἐσσαίων, ὠθοῦσε καὶ τὸ παράδειγμα τῆς ἀπὸ κοινοῦ ζωῆς τοῦ Ἰησοῦ μὲ τοὺς Μαθητές του, τὰ δεῖπνα ποὺ παρακάθονταν, μετατρέποντάς τα ἔτσι σὲ «κοινὰ» δεῖπνα ἀγάπης. Οἱ πράξεις αὐτὲς «κοινωνίας» τοῦ Ἰησοῦ ἢ τῆς ἀρχικῆς Ἐκκλησίας δὲν ἦσαν παρὰ ἀποκρυσταλλώσεις, ἐκφάνσεις τῆς μεγάλης ἐλπίδας γιὰ τὸ κοινὸ τραπέζι τῆς ἀνθρωπότητας στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι καταλάβαινε τὸν ἑαυτό της ἡ ἀρχικὴ κοινότητα στὰ Ἱεροσόλυμα, σὰν μιὰ πρόγευση τῆς ἀπὸ κοινοῦ ζωῆς μέσα στὸν Νέο Κόσμο. Ὁ Λουκᾶς, λοιπόν, μὲ ὅσα γράφει γιὰ τὴν ἀπὸ «κοινοῦ» ζωὴ τῶν πρώτων χριστιανῶν στὰ Ἱεροσόλυμα δὲν ἐξιδανικεύει, ἁπλῶς περιγράφει. Αὐτὴ ἡ «κοινοκτημοσύνη», μὲ κέντρο τουλάχιστο τὸ κοινὸ δεῖπνο, διατηρήθηκε σὲ ὅλες τὶς χριστιανικὲς κοινότητες, γιατὶ παντοῦ παρουσιαζόταν τὸ ἴδιο σύμπλεγμα κινήτρων: ἡ οἰκονομικὴ δυσπραγία καὶ ἡ ἀπὸ κοινοῦ ζωὴ σὰν πρόγευση τῆς ἐρχόμενης «κοινωνίας» ὅλων τῶν ἀγαθῶν, ὑλικῶν καί πνευματικῶν. Τὰ στοιχεῖα «κοινοκτημοσύνης» ὑποχώρησαν ἐντελῶς καὶ μετατράπηκαν σὲ φιλανθρωπία, ἀρχικὰ ἐκτεταμένη καὶ ἀξιόλογη, ὅταν ἀπὸ τὸν 2ο αἱ. μ.Χ. καὶ ἑξῆς οἱ οἰκονομικὰ ἀσθενέστερες τάξεις δὲν ἀποτελοῦσαν τὴ μεγαλύτερη μερίδα μέσα στὶς κοινότητες. Συγχρόνως, ὑποχώρησε καὶ ὁ ἐνθουσιασμὸς καὶ ἡ ἀγωνιώδης ἀναμονὴ τῆς Β' Παρουσίας, καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὴν ἄποψη πὼς βέβαια θὰ ἔλθει ὁ Κύριος ξανά, ἀλλὰ δὲν ξέρει κανεὶς πότε ἀκριβῶς. Ἡ ἐσχατολογία ἔπαψε νά προσδιορίζει τήν ἱστορία.
Αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ τονιστεῖ, τελικά, εἶναι πὼς τὴν «κοινωνία» μεταξὺ τῶν μελῶν τῆς ἀρχικῆς Ἐκκλησίας δὲν δημιουργοῦσε μόνο ἡ οἰκονομική κρίση· τὴν ἔτρεφε ἐπίσης ἡ οὐσία τῆς χριστιανικῆς πίστης γιὰ τὸν ἐπερχόμενο Νέο Κόσμο, τὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Διερωτᾶται κανεὶς ποιὸ ρόλο οἱ δύο αὐτοὶ παράγοντες θά ’πρεπε νὰ παίζουν πάντοτε στὴ σκέψη καὶ τὴν τοποθέτηση τῶν χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν μπροστὰ στὰ μεγάλα οἰκονομικοκοινωνικὰ προβλήματα.

      Σάββα Ἀγουρίδη, Ὁ χαρακτήρας τῆς κοινοκτημοσύνης στὴν ἀρχικὴ Ἐκκλησία καὶ ἡ μαρτυρία τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, Ἐπιθεώρηση Κοινωνικῶν Ἐρευνῶν 1983

Κυριακή 23 Αυγούστου 2020

γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ σχολαστικισμὸς


[…] Ἡ ὤριμη σχολαστικὴ φιλοσοφία ὡστόσο διαχώρισε αὐστηρὰ τὸ ἄδυτο τῆς πίστης ἀπὸ τὴ σφαίρα τῆς λογικῆς γνώσης, ἀλλὰ ἐπέμεινε τὸ περιεχόμενο αὐτοῦ τοῦ ἀδύτου νὰ παραμείνει σαφῶς εὐδιάκριτο. Παρομοίως καὶ ἡ ὤριμη γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ διαχώρισε τὸν ἐσωτερικὸ ἀπὸ τὸν ἐξωτερικὸ χῶρο, ἀλλὰ ἐπέμεινε νὰ προβάλλεται αὐτός, κατὰ κάποιον τρόπο, μέσῳ τῆς περιβάλλουσας κατασκευῆς∙ ἔτσι ὥστε, γιὰ παράδειγμα, ἡ ἐγκάρσια τομὴ τῶν κλιτῶν νὰ μπορεῖ νὰ διαβαστεῖ στὴν πρόσοψη.
Ὅπως καὶ ἡ Summa τοῦ ὤριμου σχολαστικισμοῦ, ὁ καθεδρικὸς ναὸς τῆς ὤριμης γοτθικῆς ἀρχιτεκτονικῆς ἀπέβλεπε, πρὶν ἀπ’ ὅλα, στὴν «ὁλότητα» καὶ ὡς ἐκ τούτου ἔτεινε νὰ προσεγγίσει, μὲ τὴ σύνθεση, ἀλλὰ καὶ καὶ τὴν ἀπάλειψη, μιὰ τέλεια καὶ τελικὴ λύση∙ γι’ αὐτὸ μποροῦμε νὰ μιλᾶμε γιὰ τὴν ὤριμη γοτθικὴ κάτοψη ἢ τὸ ὤριμο γοτθικὸ σύστημα μὲ πολὺ μεγαλύτερη βεβαιότητα ἀπ’ ὅσο θὰ ἦταν δυνατὸ γιὰ κάθε ἄλλη περίοδο.
[…] Ἕνας ἄνθρωπος διαποτισμένος μὲ τὴ σχολαστικὴ ἕξη θὰ ἔβλεπε τὸν τρόπο ἀρχιτεκτονικῆς παρουσίασης ὅπως ἀκριβῶς ἔβλεπε τὸν τρόπο λογοτεχνικῆς παρουσίασης, ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τῆς manifestatio. Θὰ ἔπερνε ὡς δεδομένο ὅτι πρωταρχικὸς σκοπὸς τῶν πολλῶν στοιχείων ποὺ ἀπαρτίζουν ἕναν καθεδρικὸ ναὸ εἶναι ἡ ἐξασφάλιση σταθερότητας, ὅπως ἀκριβῶς ἔπαιρνε ὡς δεδομένο ὅτι πρωταρχικὸς σκοπὸς τῶν πολλῶν στοιχείων ποὺ ἀπαρτίζουν μιὰ Summa εἶναι ἡ ἐξασφάλιση ἐγκυρότητας.
Δὲν θὰ μποροῦσε ὅμως νὰ μείνει ἱκανοποιημένος ἂν ἡ διαίρεση τοῦ οἰκοδομήματος σὲ διακριτὰ μέλη δὲν τοῦ εἶχε ἐπιτρέψει νὰ ξαναβιώσει τὶς ἴδιες τὶς διαδικασίες τῆς ἀρχιτεκτονικῆς σύνθεσης, ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἡ διαίρεση τῆς Summa σὲ διακριτὰ μέρη τοῦ ἐπέτρεπε νὰ ξαναβιώσει τὶς ἴδιες τὶς διαδικασίες τοῦ διαλογισμοῦ. Γι’ αὐτόν, ἡ ἁρματωσιὰ ἀπὸ κορμούς, νευρώσεις, ἀντηρίδες, λίθινα πλέγματα, κορυφώματα καὶ φυτομορφικὰ ἄγκιστρα ἀποτελοῦσε αὐτοανάλυση καὶ αὐτοερμηνεία τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, ὅπως καὶ τὸ σύνηθες σύστημα ἀπὸ μέρη, διακρίσεις, ἐρωτήσεις καὶ ἄρθρα ἀποτελοῦσε, γι’ αὐτόν, αὐτοανάλυση καὶ αὐτοερμηνεία τῆς λογικῆς. […]

Erwin PanofskyΓοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ Σχολαστικισμός, Σάββας Κονταρᾶτος, ἐκδ. ΜΙΕΤ, Ἀθήνα, 2018

Σάββατο 8 Αυγούστου 2020

ἐθνικισμός-ἀντιεθνικισμός, μιὰ κριτικὴ

Χρῆστος Μποκόρος

[…] ἀπὸ τὴ μιὰ μεριὰ ἀποφεύγουμε τὸ Κίνημα τῶν Πλατειῶν ὡς μίασμα, ὑπὸ τὸ σκεπτικὸ πὼς ὅποιος καὶ ὅποια κρατᾶ ἑλληνική σημαία εἶναι ἐθνικιστὴς καὶ ἐθνικίστρια –δηλαδὴ «φασίστες» (παρ’ ὅλο ποὺ ἡ ΧΑ εἶχε βγάλει ἀνακοίνωση, ἤδη ἀπὸ τὶς πρῶτες μέρες τῶν κινητοποιήσεων, προτρέποντας τὸν κόσμο της νὰ μείνει «μακριὰ ἀπὸ τὸ Σύνταγμα» καὶ νὰ πάει γιὰ «ἀντίσταση» στὸν Ἅγιο Παντελεήμονα) - ἐνῶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ δὲν ἐνοχλούμαστε καθόλου (πολὺ σωστά, ἄλλωστε!) ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ στὴν ἐξέγερση τοῦ 2001 στὴν Ἀργεντινή, ὁ κόσμος κράταγε σημαῖες τῆς Ἀργεντινῆς, φοροῦσε φανέλες τῆς ἐθνικῆς ὁμάδας ποδοσφαίρου τῆς χώρας κ.λπ. -πράγμα, φυσικά, ποὺ συνέβη καὶ στοὺς ξεσηκωμοὺς τῆς λεγόμενης Ἀραβικῆς Ἄνοιξης, πρὶν ἀπὸ ἕνα χρόνο∙ ἀρνούμαστε νὰ ἀποκαλέσουμε τὴ χώρα στὴν ὁποία ζοῦμε μὲ τὸ καθιερωμένο της ὄνομα, δηλαδὴ «Ἑλλάδα» -ὅπως, ἀντίθετα, κάνουμε γιὰ τὸ σύνολο τῶν ὑπόλοιπων χωρῶν τοῦ πλανήτη!- ἀλλὰ προτιμᾶμε νὰ χρησιμοποιοῦμε ἀστεῖες ἐκφράσεις τοῦ τύπου «ἑλλαδικός χῶρος» κ.λπ.∙ ἔχουμε μετατρέψει τὸν ἀντιεθνικισμὸ καὶ τὸν «ἀντιφασισμό» στὸ Α καί τό Ω τῆς πολιτικῆς μας κρίσης, ἐνῶ τὴν ἴδια στιγμὴ κλείνουμε τὰ μάτια ἀπέναντι στὸν ἐθνικισμὸ τῶν μεταναστῶν καὶ στὶς ἀντιδραστικὲς ἀπόψεις (θρησκευτικὸς φανατισμός, σεξισμός κ.λπ.) τῶν ὁποίων εἶναι, γενικότερα, φορεῖς οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτούς, λόγω τῶν πολιτιστικῶν τους καταβολῶν. Τὰ παραδείγματα θὰ μποροῦσαν νὰ συνεχίσουν νὰ παρατίθενται ἐπ’ ἄπειρον. Αὐτὸ ποὺ ἔχει σημασία εἶναι νὰ προσπαθήσουμε νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸ φαινόμενο. […]

[…] ἐνῶ, δηλαδή, οἱ ἀφελεῖς ἐθνολαϊκιστὲς θεωροῦν ὅτι εἴμαστε ἔθνος ἀνάδελφον, ἐπειδὴ κανεὶς δὲ μπορεῖ νὰ φτάσει τὰ ἐπιτεύγματά μας, οἱ ὑποστηρικτὲς τοῦ ἐστὲτ «ἀνθελληνισμοῦ» ρέπουν πρὸς μιὰ ἀνάλογη τάση νὰ θεωροῦν τὴν Ἑλλάδα ἀνάδελφο ἔθνος, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἀνάποδη, ἐξαιτίας, ὑποτίθεται, τῆς ἀρνητικῆς της μοναδικότητας ὡς ἔθνους φασιστῶν, λωποδυτῶν, φοροφυγάδων κ.λπ. Αὐτὸ τὸ «ἀνθελληνικό» σύμπλεγμα συνιστᾶ τὴν πίσω ὄψη τῆς ναρκισσιστικῆς αὐτοθυματοποίησης, εἴτε ἐκφράζεται ἀπὸ ψευτο-ἐστὲτ φιλελεύθερους σὲ στὺλ Νίκου Δήμου, εἴτε ἀπὸ τὴν ἀναρχοπὰνκ κουλτούρα τῶν ἀναρχικῶν καὶ «ἀντιφασιστικῶν» ὁμάδων. Πράγμα ποὺ σημαίνει ὅτι εἶναι ἰδεολογικὸ μὲ τὴν ἀρνητικὴ ἔννοια τοῦ ὄρου καὶ ὡς ἐκ τούτου πολιτικὰ ἀποπροσανατολιστικό. Σὲ ἀμφότερες τὶς περιπτώσεις ἐκφράζει μιὰ ἀμηχανία ἀπέναντι στὸ γεγονὸς ὅτι γεννηθήκαμε σὲ αὐτὸ τὸ κομμάτι τῆς γῆς καὶ ὅτι ἀνήκουμε, ἐκ τῶν πραγμάτων, στὴν συγκεκριμένη κοινωνία, μὲ τὰ καλά της ἀλλὰ καὶ τά -τόσα- κακά της. Ὁ ἀποτελῶν σύμπτωμα Ν. Δήμου, ἐκφράζει μὲ τὸν καλύτερο τρόπο αὐτὴν τὴν ταυτοτικὴ δυσθυμία: «Ὅταν μπήκαμε στήν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση αἰσθάνθηκα ὁλοκληρωμένος. Καὶ τώρα μὲ πετᾶνε ἔξω ὡς ἀνεπιθύμητο, ἀποτυχημένο. Γεννήθηκα Εὐρωπαῖος καί, ὅπως φαίνεται, θὰ πεθάνω τριτοκοσμικός. Αὐτὸ μοῦ ἐπεφύλαξε ἡ μοίρα». Αὐτὴ ἡ τάση συνολικῆς καὶ ἰδεολογικοῦ τύπου ἀπόρριψης μιᾶς ὁλόκληρης κοινωνίας δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ δεῖγμα μιᾶς ὑπαρξιακῆς, κατὰ κάποιον τρόπο, ἀμηχανίας ἀπέναντι στὴν ἀνικανότητά μας νὰ ἀποδεχτοῦμε ἐλεύθερα καὶ δίχως ἐνοχὲς καὶ κόμπλεξ τὴν καταγωγή μας καὶ τὴν κοινωνική μας ἔνταξη. Καὶ καλά, στήν περίπτωση τῶν διάφορων φιλελεύθερων κάτι τέτοιο δὲν δημιουργεῖ ἰδιαίτερα προβλήματα καὶ πολιτικὲς ἀντιφάσεις, ἐφόσον δὲν πρόκειται γιὰ ἄτομα ποὺ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὸν δημοκρατικὸ αὐτομετασχηματισμὸ τῆς κοινωνίας. Ὡστόσο, σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στοὺς ἀναρχικούς, αὐτὴ ἡ «ἀνθελληνική» στάση συνιστᾶ προσπάθεια ἐκλογίκευσης μιᾶς θεμελιώδους πολιτικῆς ἀνικανότητας: τῆς ἀδυναμίας τους νὰ ἀναλύσουν γιὰ ποιὸν λόγο οἱ ἰδέες τους δὲν βρίσκουν ἀπήχηση στὴν κοινωνία. […]

 

Πρόταγμα, περιοδικὸ γιὰ τὴν αὐτονομία καὶ τὴν ἄμεση δημοκρατία, τεῦχος 4, Ἰούνιος 2012, editorial, ἐκδίδεται ἀπὸ τὴν Πολιτικὴ ὁμάδα γιὰ τὴν Αὐτονομία

Παρασκευή 24 Ιουλίου 2020

ἡ καταξίωση τῆς προσωπικῆς ἰδιοτυπίας στὴ βυζαντινὴ τέχνη

Gabrielle Reeves

[…] Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε, οὔτε νὰ ὑποτιμᾶμε τὸ γεγονὸς ὅτι τὰ ἔργα τῆς χριστιανικῆς τέχνης ἔχουν χαρακτήρα γραφικὸ καὶ ὄχι τεκτονικὸ ἢ πλαστικόν, ὅπως θὰ ἔλεγε ὁ Βέλφλιν. Ἡ μορφὴ δηλαδὴ στὸ ἔργο χριστιανικῆς τέχνης θυμίζει τὴν ἑνότητα ποὺ ἔχει ἕνα δέντρο, ὅπου πρωτεύοντα ρόλο δὲν παίζουν οἱ ἀναλογίες, ἀλλὰ ὁ χαρακτήρας τῆς μορφῆς τοῦ δέντρου, καὶ ὄχι τὴν ἑνότητα ποὺ ἔχει ἕνας καλλίγραμμος ὄγκος πλαστικός, ἁπλός, γεωμετρικὰ σαφὴς καὶ ἀρθρωμένος ἀπὸ διαφοροποιημένα μέλη, ποὺ ὑπακούουν σ’ ἕναν τύπο καὶ τὸν ἀναδημιουργοῦν. Ὁ τύπος προϋποθέτει ἕναν κανόνα «ἀναλογικό», ποὺ ἰσχύει ἀμετάβλητος γιὰ κάθε ἔργο ποὺ ἀνήκει σ’ αὐτόν, ὅπως ὁ «κανών» τῶν ἀναλογιῶν τοῦ ἀνθρώπινου σώματος τοῦ Πολυκλείτου. Ὁ χαρακτήρας ὅμως, ὅσο και ἂν κρύβει μέσα του ἕναν κανόνα γενικόν, προϋποθέτει κυρίως μιὰν ἀτομικὴ ἔκφραση, μιὰ πρωτοτυπία στὸ κάθε του ἔργο, τόση ποὺ τὸ καθένα νὰ μὴ θυμίζει σχεδὸν κανένα ἄλλο. Καὶ μιὰ τέτοια στροφὴ τῆς χριστιανικῆς τέχνης ἤταν φυσικὴ συνέπεια τῆς κοσμοθεωρίας της, ἀφοῦ αὐτὴ διαμόρφωσε τὴν ἔννοια τῆς προσωπικῆς ἰδιοτυπίας, πράγμα ποὺ ἐπέδρασε κυρίως στὴ ζωγραφική. […]
Ἑπόμενο λοιπὸν εἶναι στὴ βυζαντινὴ ἀρχιτεκτονικὴ νὰ μὴν παίζει ρόλο σημαντικὸ ἡ ἀκρίβεια τῆς ἐφαρμογῆς καὶ ἡ  κανονικότητα τῆς χάραξης. Οἱ τοῖχοι δὲν εἶναι πάντα ὀρθογωνισμένοι, οἱ στέγες ἔχουν κλίσεις συχνὰ διαφορετικὲς (Καπνικαρέα). Βέβαια οἱ ἐκτροχιασμοὶ αὐτοὶ ἀπὸ τὴν κανονικότητα γίνονται ἀνεκτοὶ ἀπὸ τὸ ὀπτικὸ ὄργανο, γιατὶ ὁ νοῦς διαβλέπει ὅτι κάτω ἀπὸ τὸ φαινόμενο ὑπάρχει ἕνας συνθετικὸς νόμος, ποὺ κυριαρχεῖ. Ἀλλὰ τοὺς ἀνέχεται καὶ τὸ αἴσθημα, γιατὶ μὲ τὶς ἀνακρίβειες αὐτὲς τῆς χάραξης καὶ τὶς ἀτέλειες τῆς ἐφαρμογῆς «ποιητικῇ ἀδείᾳ» κερδίζει ἡ γραφικότητα τῆς σύνθεσης. «Ἡ ἐπιστήμη τῶν ἀσύμμετρων ταλαντεύσεων εἶναι ἀκόμη τὸ μυστικὸ τῶν βυζαντινῶν ἐκκλησιῶν», λέει ὁ Μπαγιέ, καὶ πάρα κάτω: «ἀπὸ τὴν ἄποψη τῶν πολὺ αὐστηρῶν μας ἀπαιτήσεων, ἕνα βυζαντινὸ σχέδιο εἶναι πάντα ἕνα λάθος (erreur). Ἀλλὰ ἕνα λάθος παραδεχτό, ποὺ πετυχαίνει». Πραγματικὰ οἱ κατόψεις εἶναι παράγωνες (Ὅσιος Λουκᾶς), οἱ τροῦλλοι δὲν εἶναι πάντα ἀπολύτως κυκλικοὶ στὴ βάση τους (Ἁγία Σοφία Θεσσαλονίκης), οἱ ὄψεις εἶναι ἀκανόνιστες καὶ ἡ ἐφαρμογὴ τῶν λίθων τυχαία. Τὸ ὅλο εἶναι μιὰ μουσική, ποὺ ἡ δεξιοτεχνία τοῦ πρωτομάστορα τὴν τραγούδησε κάθε φορὰ μὲ αἰσθημα, ἀλλὰ μὲ τρόπο ἰδιαίτερο καὶ μ’ ἐπιτυχία τέτοια, ὥστε νὰ ἀποκλείεται ἡ ἐπανάληψη. Καὶ γι’ αὐτὸ κανένα ἔργο τῆς βυζαντινῆς ἀρχιτεκτονικῆς δὲν εἶναι τύπος ἀμιγής, πρότυπο ἱκανὸ νὰ ἐπαναληφθεῖ, ὅπως στὸ δωρικὸ ναὸ συμβαίνει. Κάθε βυζαντινὸς ναὸς εἶναι μιὰ ἀτομικότητα, μιὰ ἀνυπακοὴ στὸ τύπο, εἶναι ἔκδηλα πρωτότυπος σὲ βαθμὸ ποὺ δὲν τὸν γνώρισε ἡ κλασσικὴ τέχνη. Εἶναι λοιπὸν τὰ βυζαντινὰ ἀρχιτεκτονήματα περισσότερο ὑποκειμενικοῦ αἰσθήματος δυναμικὲς συνθέσεις, παρὰ ἀντικειμενικῆς θεώρησης στατικοὶ ὀργανισμοί. […]


Π. Ἀ. Μιχελῆς, Αἰσθητικὴ θεώρηση τῆς βυζαντινῆς τέχνης, Ἵδρυμα Παναγιώτη καὶ Ἔφης Μιχελῆ, Ἀθήνα 82015

Παρασκευή 17 Ιουλίου 2020

ἡ μαρτυρία τοῦ Τζ. Ὄργουελ ἀπὸ τὴν Ἰσπανία τῶν ἀναρχικῶν


[…] Ἐδῶ στὴν Ἀραγονία βρισκόταν κανεὶς ἀνάμεσα σὲ δεκάδες χιλιάδες ἀνθρώπους, ποὺ προέρχονταν κυρίως, ἂν ὄχι ἀποκλειστικά, ἀπὸ τὴν ἐργατικὴ τάξη, ποὺ ζοῦσαν ὅλοι στὸ ἴδιο ἐπίπεδο καὶ ποὺ οἱ σχέσεις τους εἶχαν γιὰ βάση τὴν ἰσότητα. Στὴ θεωρία ἦταν τέλεια ἰσότητα κι ἀκόμα στὴν πράξη δὲν ἀπεῖχε πολὺ ἀπ’ αὐτήν. Κατὰ κάποιο τρόπο θὰ ἦταν ἀλήθεια νὰ ποῦμε ὅτι δοκιμάζαμε μιὰ προκαταβολικὴ γεύση Σοσιαλισμοῦ, ἐννοώντας ὅτι ἡ δεσπόζουσα νοοτροπία ἦταν σοσιαλιστική. Πολλὰ ἀπὸ τὰ συνηθισμένα κίνητρα τῆς πολιτισμένης ζωῆς -σνομπισμός, ἀπληστία, ὁ φόβος τοῦ ἀφεντικοῦ κλπ.- εἶχαν ἁπλῶς πάψει νὰ ὑπάρχουν. Ἡ συνηθισμένη διαίρεση σὲ τάξεις τῆς κοινωνίας εἶχε ἐξαφανστεῖ σὲ τέτοιο βαθό, ποὺ θὰ ἦταν ἀδιανόητο στὸ μολυσμένο ἀπὸ τὸ χρῆμα περιβάλλον τῆς Ἀγγλίας. Δὲν ὑπῆρχε κανεὶς ἄλλος ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς χωρικοὺς κι ἐμᾶς (πολιτιφυλακὴ) καὶ κανεὶς δὲν ἀνῆκε σὲ κανένα ἀφεντικό. Φυσικὰ τέτοια κατάσταση πραγμάτων δὲν μποροῦσε νὰ διαρκέσει. Ἦταν ἁπλῶς μιὰ προσωρινὴ καὶ τοπικὴ φάση σ’ ἕνα τεράστιο παιγνίδι, ποὺ παίζεται σ’ ὅλα τὰ πλάτη τῆς γῆς. Ἀλλὰ κράτησε ἀρκετὰ γιὰ ν’ ἀφήσει τὶς ἐπιδράσεις του σ’ ὅποιον τὴν ἔζησε. Ὅσο καὶ νὰ ἔβριζε κανεὶς τότε, ἀντιλαμβανόταν ἀργότερα ὅτι εἶχε ἔρθει σ’ ἐπαφὴ μὲ κάτι τὸ πρωτοφανέρωτο καὶ πολύτιμο. Εἶχε ζήσει σὲ μιὰ κοινότητα ὅπου ἡ ἐλπίδα ἦταν πιὸ φυσιολογικὴ κατάσταση ἀπὸ τὴν ἀπάθεια καὶ τὸν κυνισμό, ὅπου η λέξη «σύντροφε» σήμαινε συντροφικότητα κι ὄχι προσποίηση κι ἀπάτη, ὅπως γίνεται στὶς περισσότερες χῶρες. Ἀνάσαινε κανεὶς τὸν ἀέρα τῆς ἰσότητας. Σὲ κάθε χώρα μιὰ σημαντικὴ μερίδα ἀπὸ καλοντυμένους καθηγητάκηδες καὶ γραφειάδες τῶν κομμάτων ἀσχολοῦνται πυρετωδῶς νὰ «ἀποδείχνουν» ὅτι ὁ Σοσιαλισμὸς δὲν σημείνει τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕναν προγραμματισμένο κρατικὸ καπιταλισμό, μὲ ἀνέπαφο τὸ κίνητρο τοῦ κέρδους. Ἀλλὰ εὐτυχῶς ὑπάρχει ἐπίσης ἕνα ὅραμα τοῦ Σοσιαλισμοῦ τελείως διαφορετικό. Αὐτὸ, ποὺ τραβάει τοὺς ἁπλοὺς ἀνθρώπους στὸ Σοσιαλισμὸ καὶ τοὺς κάνει πρόθυμους νὰ ριψοκινδυνεύσουν καὶ τὴ ζωή τους γι’ αὐτόν, ἡ μυστικιστικὴ ἰδέα τοῦ Σοσιαλισμοῦ γιὰ ἰσότητα. Γιὰ τὴ μεγάλη πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων Σοσιαλισμὸς σημαίνει ἀταξικὴ κοινωνία ἢ δὲν σημαίνει τίποτα. Καὶ ἐδῶ εἶναι ποὺ μοῦ ἦταν πολύτιμοι ἐκεῖνοι οἱ λίγοι μῆνες στὴν πολιτοφυλακή. Γιατὶ οἱ ἰσπανικὲς ὁμάδες τῆς πολιτοφυλακῆς ὅσο διάρκεσαν ἦταν κάτι σὰν μικρογραφία ἀταξικῆς κοινωνίας. Σ’ ἐκείνη τὴν κοινότητα ὅπου κανένας δὲν εἶχε τὴν ἀγωνία τοῦ κέρδους, ὅπου ὑπῆρχε ἔλλειψη τῶν πάντων ἀλλὰ κανένα προνόμιο καὶ καμιὰ δουλοπρέπεια, ἔβλεπε κανεὶς ἕνα προμήνυμα γιὰ τὸ πῶς θὰ ἦταν τὰ ἀρχικὰ στάδια τοῦ Σοσιαλισμοῦ. Καὶ ἀντὶ νὰ μὲ ἀπογοητεύσει μὲ προσέλκυσε πιὸ γερά. Ἔκανε τὴν ἐπιθυμία μου νὰ δῶ τὸν Σοσιαλισμὸ νὰ θριαμβεύει, πιὸ βαθιὰ ἀπ’ ὅ,τι ἦταν πρίν. Αὐτὸ ἴσως νὰ ὀφείλεται καὶ στὴν καλή μου τύχη, ποὺ βρέθηκα ἀνάμεσα σὲ Ἰσπανούς, Μὲ τὴν ἔμφυτη καλωσύνη τους καὶ τὴν πάντα παροῦσα ἐπίδραση τοῦ Ἀναρχισμοῦ, θὰ ἔκαναν ἀκόμη καὶ τὰ ἀρχικὰ στάδια τοῦ Σοσιαλισμοῦ ἀνεκτὰ ἂν τοὺς δινόταν ἡ εὐκαιρία. […]       

Τζὼρτζ Ὄργουελ, Πεθαίνοντας στὴν Καταλωνία, ἐκδ. Κάκτος, Ἀθήνα 1983

Παρασκευή 3 Ιουλίου 2020

τὸ κοινωνικὸ ἀντίκρισμα τῆς θεωρίας τῶν ὄντων

Μαρία Πασσαλῆ- Πορεία πλεύσης

[…] «Σ’ ὅλη τὴ γῆ ἔφτασε ὁ λόγος γιὰ τὰ κατορθώματά σου καὶ ἁπλώθηκε στὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης ἡ εὐωδία τῶν ἀρετῶν σου». Γιατὶ δὲν ἔφαγες μόνος τὸ ψωμί σου, ἀλλὰ μετέδωσες ἀπ’ αὐτὸ πλούσια στὰ ὀρφανὰ καὶ τὰ ἀνέθρεψες ἀπὸ μικρὰ σὰν πατέρας τους κι ἀπὸ τὴν κοιλιὰ τῆς μητέρας τους τὰ ὁδήγησες στὴ δικαιοσύνη. Δὲν εἶδες γυμνοὺς νὰ πεθαίνουν καὶ δὲν τοὺς ἔντυσες. Ὅλοι οἱ ἀδύναμοι σ’ εὐλόγησαν∙ γιατὶ ζέστανες τοὺς ὤμους τους ἀπὸ τὴν κουρὰ τῶν ἀρνιῶν σου. Δὲν ἔκρυψες τὸ χρυσάφι σου στὴ γῆ σου, ὥστε νὰ ἀπολαμβάνει ἡ σάρκα σου, ἀλλὰ ἔστειλες ὅλο σου τὸν πλοῦτο στὸν οὐρανό, γιὰ νὰ ἑτοιμάσει τὰ ἀγαθὰ τῆς ψυχῆς. […] Περιόρισες τὰ χέρια σου ἀπὸ ἄδικα δῶρα, ἔσωσες τὸν φτωχὸ ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ δυνάστη καὶ ἔκλαψες γιὰ κάθε ἀδύναμο καὶ ἀναστέναξες βλέποντας ὄποιον βρέθηκε σὲ ἀνάγκη. Βοήθησες ὀρφανὰ ποὺ δὲν εἶχαν προστάτη, σ’ εὐλόγησαν τὰ στόματα τῶν χηρῶν. Γιατὶ ἐνδύθηκες τὴ δικαιοσύνη καὶ ντύθηκες τὴ δίκαιη κρίση. Ἔγινες ὁ ὀφθαλμὸς τῶν τυφλῶν, τὸ πόδι τῶν κουτσῶν καὶ ὁ πατέρας τῶν ἀδυνάτων. Συνέτριψες τὶς μυλόπετρες τῶν ἀδίκων καὶ ἀπέσπασες ἀνάμεσα ἀπὸ τὰ δόντια τους ὅ,τι εἶχαν ἁρπάξει. […] Δηλαδὴ μὲ τὴ γνώση τῆς εὐσεβοῦς θεωρίας τῶν ὄντων πορεύεσαι ἀβλαβῶς ἀπὸ τὴν ἀπάτη καὶ τὴν ἄγνοια τούτου τοῦ αἰῶνος σπεύδοντας πρὸς τὸ ἀνίσκιωτο φῶς. […]

Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Λόγος παραινετικὸς ἐν εἰδει ἐπιστολῆς πρὸς τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ κύριον Γεώργιον, τὸν πανεύφημον Ἔπαρχον Ἀφρικῆς

Κυριακή 28 Ιουνίου 2020

Γάλλοι μαρξιστὲς γιὰ τὸν Χριστιανισμὸ


Ἡ γαλλικὴ μαρξιστικὴ Ἐπιθεώρηση La Pensée τῶν ἐκδόσεων “Espaces Marx”, τεῦχος 322 (Ἀπρίλιος -Ἰούνιος 2000) ἦταν ἀφιερωμένη στὸ μέγα θέμα τοῦ Χριστιανισμοῦ (Christianismes).
[…] Στὴν Εἰσαγωγή, Διευθυντὴς τῆς Ἐπιθεωρήσεωςκυκλοφορεῖ ἤδη ἀπὸ τὸ 1939- Antoine Cazanova, ἐπισημαίνει ὅτι στὸ σταυροδρόμι τῶν τεραστίων μεταβολῶν ποὺ βρίσκεται σήμερα ἀνθρωπότης, πίστις στὸν Ἰησοῦ Χριστὸ ὡς ἐνανθρωπήσαντα καὶ σταυρωθέντα, ἀπὸ τὶς δυνάμεις τῆς Ἐξουσίας, Θεό, οἱ Μακαρισμοὶ καὶ ἐπὶ τοῦ Ὄρους Ὁμιλία ἀποτελοῦν πηγὲς ἀπὸ τὶς ὁποῖες οἱ ἄνθρωποι ἀντλοῦν ἐλπίδα καὶ δύναμη στοὺς ἀγῶνες τους γιὰ εἰρήνη, ἐλευθερία καὶ δικαιοσύνη.
[…] Ὁ Michael Löwy, φιλόσοφος, ἐρευνητὴς καὶ πολιτειολόγος, ἀναφερόμενος στὸ θέμα «Μαρξισμὸς καὶ Θρησκεία», ἀρχίζει μὲ τὴ γνωστὴ φράση ὅτι «ἡ θρησκεία εἶναι τὸ ὄπιο τοῦ λαοῦ». Φράση ποὺ ἔχει ἀποτελέσει τὴν πεμπτουσία τῆς μαρξιστικῆς ἀντιλήψεως γιὰ τὸ θρησκευτικὸ φαινόμενο. Ἡ φράση αὐτὴ ὅμως, ὅπως δέχεται ὁ συγγραφεύς, εἶναι προμαρξιστικὴ καὶ δὲν ἐκφράζει κάτι τὸ ἰδιαίτερα μαρξιστικὸ (na rien de spécifiquement marxiste). […]
Ἀπὸ τὸ 1843 ὁ Moses Hess, στὰ δοκίμιά του, δέχεται ὅτι ἡ «Ἡ θρησκεία μπορεῖ νὰ καταστήσει ὑποφερτὴ τὴ δυστυχισμένη συνείδηση τῆς σκλαβιᾶς, ὅπως τὸ ὄπιο εἶναι μεγάλη βοήθεια στοὺς πόνους τῆς ἀρρώστιας». Τέλος ὁ Μὰρξ στὸ ἔργο του  «Συμβολὴ στὴν Κριτικὴ τῆς Φιλοσοφίας τοῦ Χέγκελ» (1844), ὅπως γράφει ὁ Löwy, δέχεται ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι ὁ ἀναστεναγμός, ἡ ἀνάσα τῆς καταπιεσμένης ὑπάρξεως, ἡ καρδιὰ ἑνὸς κόσμου χωρὶς καρδιά, εἶναι τὸ πνεῦμα σὲ μιὰ κατάσταση πραγματικότητας χωρὶς πνευματικότητα. «Βλέπουμε λοιπόν, γράφει ὁ Löwy, ὅτι ἡ φράση αὐτὴ τοῦ Μὰρξ δὲν ἑρμηνεύεται ἀπὸ τοὺς σοβαροὺς ἑρμηνευτὲς ὅτι ἡ θρησκεία συμβάλλει στὴν ἀποβλάκωση τῶν Λαῶν». […]
Ἀντιθέτως, ὁ Φρήντριχ Ἔνγκελς, ἂν καὶ ἀπεδέχετο τὶς ὑλιστικὲς καὶ ἀθεϊστικὲς ἀντιλήψεις τοῦ Μάρξ, ἴσως λόγῳ τῆς «εὐσεβιστικῆς» ἀγωγῆς του, ἐπέδειξε μεγαλύτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὰ θρησκευτικὰ φαινόμενα καὶ τὸν ἱστορικό τους ρόλο καὶ γι’ αὐτὸ ἀσχολήθηκε μὲ τὶς κοινωνικὲς ἀπαρχὲς τοῦ Χριστιανισμοῦ, τῆς πρώτης θρησκείας ποὺ κατέστη, κατὰ τὸ δυνατόν, παγκόσμιος.
Οἱ πρώτοι Χριστιανοὶ εἶναι παρόντες καὶ ἐμπνέουν ὅλα τὰ λαϊκὰ ἐπαναστατικὰ κινήματα ἀπὸ τὸν μεσαίωνα μέχρι τὴν ἐπανάσταση τῶν Γερμανῶν ἀγροτῶν καὶ ἐργατῶν καὶ τῶν κομμουνιστικῶν ἐπαναστάσεων στὴ Γαλλία. Ἐξ ἄλλου διαπιστώνει ἕναν δομικὸ παραλληλισμὸ μεταξὺ τῶν πρώτων Χριστιανῶν καὶ τοῦ σοσιαλισμοῦ. Ὁ Θωμᾶς Μύντσερ, θεολόγος καὶ ἡγέτης τῶν ἐπαναστημένων ἀγροτῶν τοῦ XVI ἐπεδίωκε τὴν ἄμεση ἐγκαθίδρυση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία κατὰ τὸν Ἔνγκελς, θὰ ἦταν μιὰ κοινωνία ἀταξικῆ, χωρὶς περιουσία καὶ χωρὶς κρατικὴ ἐξουσία.
Ὁ Κὰρλ Κάουτσκυ, ὁ θεωρητικὸς τῆς γερμανικῆς σοσιαλδημοκρατίας καὶ τῆς Β' Διεθνοῦς, ὑπῆρξε ἴσως ὁ πρῶτος μαρξιστής, ὁ ὁποῖος στὸ βιβλίο του Der ursprung des christianismus (Ἡ Ἀπαρχὴ τοῦ Χριστιανισμοῦ) τὸ 1908, ἀσχολήθηκε μὲ τὸ χριστιανικὸ μήνυμα καὶ τὴν προσωπικότητα τοῦ Ἰησοῦ ἐμμένοντας στὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον (10, 34) «οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην, ἀλλὰ μάχαιραν».
Ἀνεξαρτήτως τῶν στερεοτύπων θέσεων τῶν μαρξιστῶν ἔναντι τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου, ἀπόψεις ὅπως ἐκτίθενται στὸ ἀφιέρωμα πείθουν ὅτι εἶναι ἀποτέλεσμα σοβαρῆς καὶ προσεγμένης προσεγγίσεως τῶν θεμάτων μὲ συναίσθηση πνευματικῆς εὐθύνης.
Μπορεῖ νὰ μὴν χρησιμοποιοῦν ὅρους ὅπως «ὁ Κύριος» ἢ ὁ «Σωτήρας», ἢ νὰ μὴν θεωροῦν τὸν Χριστὸ ὡς Θεό, δὲν ἀσκοῦν ὅμως κριτικὴ μὲ φανατισμὸ καὶ ευτελῆ συνθηματολογικὰ ἀποφθέγματα, οὔτε ἐκφράζουν τὴν ἀπιστία τους μὲ αὐτάρεσκη αὐτοπεποίθηση καὶ εἰρωνικὴ κριτική. […]

Ἄκις Λαμπρόπουλος, Γάλλοι μαρξιστὲς γιὰ τὸν Χριστιανισμό, περ. Ἄρδην, τ. 36, Ἰούλιος 2002