[…] Μέσα σὲ αὐτὰ
τὰ πλαίσια τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου συνεχίστηκε ἀδιάσπαστη ἡ παράδοση τῆς ἑλληνικῆς
φιλοσοφίας, παράδοση ἡ ὁποία στὴν Δύση εἶχε διακοπεῖ ἀπὸ νωρίς. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ
Δύση, στὸ Βυζάντιο διατηρήθηκε μιὰ κουλτούρα κοσμική, δηλαδὴ μιὰ κουλτούρα ποὺ
προερχόταν ἀπὸ καὶ στηριζόταν καθαρὰ σὲ κοσμικοὺς φορεῖς. Στὸ Βυζάντιο ἤδη ἀπὸ τὸν
6ο αἰώνα ἀνθοῦσε μιὰ ποίηση ἐμποτισμένη ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους εἰδωλολατρικοὺς
μύθους. Ἡ ἐνασχόληση μὲ τὴν φιλοσοφία, τὰ μαθηματικά, τὴν φυσική, τὴν ἀστρονομία
καὶ τὴν γεωγραφία κατεῖχε σημαντικὴ θέση σ’ αὐτὴν τὴν κουλτούρα. Σ’ αὐτὴν στράφηκαν
οἱ διανοούμενοι τοῦ Ἰσλάμ, ἀλλὰ καὶ ἀργότερα στὴν Δύση οἱ οὐμανιστὲς τῆς Ἀναγέννησης.
Τὸ τελευταῖο σημαντικὸ μέλος τῆς φιλοσοφικῆς σχολῆς τῆς Ἀλεξάνδρειας, ὁ Στέφανος
Ἀλεξανδρεύς, κλήθηκε νὰ ἑρμηνεύσει Πλάτωνα καὶ Ἀριστοτέλη, καὶ νὰ διδάξει ἀριθμητική,
γεωμετρία, μουσικὴ καὶ ἀστρονομία στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἕναν
αἰώνα μετὰ τὸ κλείσιμο τῶν ἀθηναϊκῶν σχολῶν, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ
Ἡρακλείου (610-641). […]
Ὅσον ἀφορᾶ τὴν
ἑλληνικὴ φιλοσοφία, πρέπει νὰ διαπιστώσουμε ὅτι ἡ καθιερωμένη ἀντίληψη ποὺ τὴν
θέλει νὰ βρίσκει τραγικὸ τέλος κατὰ τὸ μοιραῖο ἔτος 529 δὲν εἶναι παρὰ ἕνας
συμβατικὸς μύθος χωρὶς κανένα πραγματικὸ ἔρεισμα.
[…] βυζαντινοὶ
θεολόγοι ὅπως ὁ ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνὸς ἐξέφρασαν διὰ πολλῶν καὶ ἐμφατικὰ τὴν ἀρνητική
τους στάση ἀπέναντι στὴν (πλατωνικῆς, στωικῆς καὶ μανιχαϊκῆς προελεύσεως) ἀπαξίωση
τοῦ σωματικοῦ στοιχείου ἔναντι τοῦ πνευματικοῦ. Πρόκειται γιὰ ἕνα ἀξιοπρόσεκτο
συμπέρασμα ἑνὸς συνεποῦς στοχασμοῦ, τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ ἐκτιμηθεῖ εἰδικὰ σήμερα ἐν
ὄψει τῆς διαπίστωσης τῶν καταστροφικῶν συνεπειῶν ποὺ εἶχε ἡ ἐχθρικὴ ἀντιμετώπιση
τοῦ σώματος ἀπὸ τὸν Χριστιανισμὸ τῆς Δύσης. […]
Ἀπὸ τὴν
πλατωνικὴ μέθεξη τῶν αἰσθητῶν στὶς ἰδέες,
μὲ ἀποκορύφωμα τὴν μετοχὴ στὴν ἰδέα
τοῦ ἀγαθοῦ, περνοῦμε στὴν κοινωνία
Θεοῦ καὶ κτίσης. Οἱ ἑταῖροι αὐτῆς τῆς κοινωνίας παραμένουν βέβαια ριζικὰ
διαφορετικοί∙ ὅμως ἡ πλούσια σὲ παραλλαγὲς διαλεκτική τους σχέση εἶναι ἀκριβῶς τὸ
φορτισμένο μὲ ἔνταση ἀντικείμενο τῆς βυζαντινῆς θεολογίας, τὸ ὁποῖο ἀντιστέκεται
ἐπιτυχῶς στὸν μεγάλο πειρασμὸ τῆς δυτικῆς θεολογίας, δηλαδὴ στὴν ἐξαφάνιση εἴτε
τοῦ Θεοῦ μέσα στὴν φύση εἴτε τῆς φύσης μέσα στὸν Θεό. […]
Klaus Oehler, Ἡ συνέχεια στὴν Ἑλληνικὴ Φιλοσοφία ἀπὸ τὸ τέλος τῆς Ἀρχαιότητας ὣς τὴν
πτώση τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, μτφρ. Πολυτίμη-Μαρία Παλαιολόγου, στὸ Μεσαιωνικὴ
Φιλοσοφία- Σύγχρονη ἔρευνα καὶ προβληματισμοί, ἐκδ. Παρουσία, Ἀθήνα 2000