Σάββατο 27 Ιουνίου 2015

ἡ ἀνελευθερία τοῦ Φιλελευθερισμοῦ

Edvard Munch

Μὲ τὸ φιλελευθερισμὸ ἀπολυτρώθηκε ἡ Εὐρώπη ἀπὸ τὴ φεουδαρχία καὶ τὸν ὁλοκληρωτισμὸ τοῦ Μεσαίωνα, ἀλλὰ ὁδηγήθηκε στὴν κεφαλαιοκρατία καὶ στὸν ἀτομικισμό. Αὐτὸ συνέβη ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ἡ ἐλευθερία βασίστηκε στὴν ἰδιοκτησία καὶ ἡ οὐσία τοῦ ἀνθρώπου συνδέθηκε μὲ τὴν περιουσία τοῦ ἀτόμου.
Ἀπὸ τὴν κτητικὴ τροπὴ τοῦ φιλελευθερισμοῦ προέκυψαν πολλά, κρίσιμα καὶ ἀναπάντητα ἐρωτήματα, μερικὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα εἶναι τὰ ἑξῆς: Μπορεῖ ἡ ἰδιοκτησία νὰ ἐγγυηθεῖ τὴν ἐλευθερία; Πόσο κατοχυρωμένη εἶναι ἡ ἰσότητα τῶν ἀνθρώπων, ὅταν ἡ ἐλευθερία εἶναι συνάρτηση τῆς περιουσίας;
Οἱ ἄνθρωποι κατὰ τὸν φιλελευθερισμὸ γεννιοῦνται ἴσοι καὶ ἐλεύθεροι. Ὅμως μένουν ἴσοι καὶ ἐλεύθεροι σὲ συνθῆκες οἰκονομικῆς ἀνισότητας καὶ ἀνελευθερίας; Ποιὸς εἶναι πιὸ ἐλεύθερος: ὁ ἄνεργος ἢ ὁ ἐργαζόμενος; […]
Ὁ φιλελευθερισμὸς εἶναι ἡ πολιτικὴ ἰδεολογία τοῦ δυτικοευρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. Κύριο χαρακτηριστικό του εἶναι ὁ κτητικὸς ἀτομικισμός.
(α) Ἡ ἐλευθερία εἶναι τὸ ὕψιστο πολιτικὸ ἰδεῶδες, ποὺ ἀντικαθιστᾶ τὴν παραδοσιακὴ ἱεραρχία.
(β) Τὸ ἄτομο εἶναι ὁ ἀποκλειστικὸς φορέας τῆς ἐλευθερίας. Δὲν γίνεται λόγος γιὰ κοινωνικὰ δικαιώματα. Τὸ ἄτομο προηγεῖται τοῦ κράτους καὶ τῆς κοινωνίας. Ἡ κοινωνία εἶναι ἕνα μηχανικὸ ἄθροισμα ἀτομικῶν ὀντοτήτων, ποὺ γειτνιάζουν καὶ συμπίπτουν στὰ συμφέροντά τους. Τὸ κράτος διασφαλίζει τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀτόμου πρωταρχικὰ καὶ μόλις κατὰ δεύτερο λόγο μεριμνᾶ γιὰ τὸ κοινωνικὸ σύνολο.
(γ) Ἡ ἰδιοκτησία εἶναι ἡ ἐγγύηση τῆς ἀτομικῆς ἐλευθερίας. Ὁ φιλελευθερισμὸς ἀποδίδει ἰδιαίτερη σημασία στὴν ἰδιοκτησία. Ὅσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ ἀτομικὴ ἰδιοκτησία, τόσο μεγαλύτερη γίνεται ἡ ἀτομικὴ ἐλευθερία. Τὸ «εἶναι» τοῦ ἀνθρώπου ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ «ἔχειν» του. Ἔτσι πιὰ τὸ «ἔχειν» προηγεῖται τοῦ «εἶναι». Ἡ περιουσία τοῦ ἀτόμου ἀποβαίνει οὐσία τοῦ ἀνθρώπου. […]
Θεωρητικὰ στὴ Διακήρυξη τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου τονίζεται ὅτι ὅλοι γεννιοῦνται ἴσοι καὶ ἐλεύθεροι. Ὡστόσο στὴν πράξη ἐπιβεβαιώνεται τὸ ἀντίθετο: οἱ ἄνθρωποι γίνονται ἐλεύθεροι στὸ βαθμὸ ποὺ ἔχουν πόρους. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο παύει πιὰ ἡ ἐλευθερία νὰ θεωρεῖται ποιοτικὸ μέγεθος ποὺ προσδιορίζεται ἀπὸ τὴν ἀνθρωπιὰ τοῦ ἀνθρώπου. Καταντᾶ ποσοτικὸ μέγεθος προσμετρούμενο ἀπὸ τὴν ἰδιοκτησία τοῦ ἀτόμου.
Ἡ περιουσία εἶναι ἐξουσία. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἀρχικὰ τὸ δικαίωμα ψήφου ἦταν συνάρτηση τῆς περιουσίας.[…]


Μάριος Μπέγζος, Νεοελληνικὴ Φιλοσοφία τῆς Θρησκείας, Θεολογία, Τεχνολογία καὶ Ἰδεολογία, ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμματα , Ἀθήνα 21998

Κυριακή 21 Ιουνίου 2015

τὸ βίαιο τέρας τοῦ τόκου

«Δὲν φρίττεις, ἄνθρωπε, δὲν κοκκινίζεις ἀπὸ ντροπή, ὀνομάζοντας ἐπιτιθέμενο αὐτὸν ποὺ ἐπιτίθεται γιὰ τὸ ψωμί του; Αὐτὸς ἂν καὶ ἐπιτίθεται, γι’ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν λόγο δικαίως ἀξίζει τὴ συμπόνια μας, ἐπειδὴ καταπιέζεται ἀπὸ τὴν πεῖνα του, ἡ ὁποία τὸν ἀναγκάζει νὰ φορᾶ τὸ προσωπεῖο τῆς βίας. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἔγκλημα τῆς δικῆς μας ὠμότητας.»


Ἁγίου Ἰωάννη Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς Ρωμαίους



Ἱερώνυμος Μπὸς


Ὅλοι σχεδὸν οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν εἰδικὲς ἀναφορὲς στὸν τόκο, ἐπισημαίνοντας ὄχι μόνο τὸν ἀντιευαγγελικό, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀφύσικο χαρακτήρα του. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης χαρακτηρίζει τὴ ζωὴ τοῦ τοκιστῆ ὡς ἀργὴ καὶ πλεονεκτική, γιατὶ ἐπιδιώκει καρποφορία χωρὶς σπορά. Κατὰ παρόμοιο τρόπο καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος παραβάλλει τὴν τοκοληψία μὲ θερισμὸ χωρὶς γῆ, ἄροτρο καὶ βροχή, ἐνῶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος παρομοιάζει τὸν τοκιστὴ μὲ αὐτὸν ποὺ δὲν γεωργεῖ τὴ γῆ ἀλλὰ τὶς ἀνάγκες τῶν ἐνδεῶν. Ὑπογραμμίζοντας ἐντονότερα ὁ Μ. Βασίλειος τὸν ἀφύσικο χαρακτήρα τοῦ τόκου παρατηρεῖ ὅτι, ὅλα ὅσα αὐξάνονται, σταματοῦν νὰ αὐξάνονται, ὅταν φθάσουν στὸ κανονικό τους μέγεθος, ἐνῶ τὰ χρήματα τῶν πλεονεκτῶν ἐξακολουθοῦν νὰ ἀυξάνονται ἀπεριόριστα μέσα στὸ χρόνο.
Ἡ τελευταία αὐτὴ παρατήρηση τοῦ Μ. Βασιλείου, ποὺ ὣς πρὶν μερικὲς δεκαετίες μποροῦσε νὰ παραμείνει ἀσχολίαστη ἀπὸ τὴν οἰκονομική της πλευρά, σήμερα γίνεται ἀκρως ἐπίκαιρη, γιατὶ ἀγγίζει τὸ ἐπίκεντρο τῆς οἰκονομικῆς, ὅπως καὶ τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως. Ἡ ἀκατάπαυστη αὔξηση τοῦ οἰκονομικοῦ κεφαλαίου, δηλαδὴ ἡ διαρκῶς κλιμακούμενη συσσώρευση τοῦ κέρδους, ποὺ τίθεται ὡς αὐτοσκοπός, δὲν μπορεῖ νὰ μὴν ὁδηγήσει στὴν ἔκρηξη.    

Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη, Κοινωνιολογία τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 1999



Τρίτη 16 Ιουνίου 2015

«ὁ Ἄρης εἶν’ τριαντάφυλλο…»


σκηνὴ ἀπὸ τὸν Θίασο τοῦ Θόδωρου Ἀγγελόπουλου

[…] ἀνάμεσα στὰ χωριὰ Ἀργύρια καὶ Κυριακοχῶρι, βρήκαμε μία πηγὴ μέσα στὰ ἔλατα καὶ καθίσαμε νὰ φᾶμε ὅ,τι πρόχειρο εἶχε ὁ καθένας. Ἔβγαλα κι ἐγὼ τὶς λειτουργιὲς καὶ τὸ τυρὶ ποὺ μοῦ εἶχε δώσει ὁ παπα-Ἀλέκος καὶ προσέφερα στὸν Ἄρη. Ἐκεῖνος, παίρνοντας μιὰ λειτουργιὰ στὰ χέρια του τὴ φίλησε μ’ ἕνα σκαστὸ φιλί, λέγοντας: «Βλέπετε, συναγωνιστές; Γιὰ νά ’χουμε τὸν παπούλη μαζί μας, τρῶμε καὶ λειτουργιά, ποὺ χρόνια πολλὰ μᾶς ἔχει λείψει!...».
[…] σὲ ἐρώτησή μου πρὸς τὸν Ἄρη, γιατὶ δὲν ἦλθε νὰ ἐκκλησιαστεῖ, αὐτὸς κάτι μουρμούρισε ἀποδοκιμαστικά, ποὺ μὲ στενοχώρησε. Ὅταν ἀργότερα τὸν ρώτησα κατ’ ἰδίαν, τὶ σήμαινε τὸ μουρμούρισμά του, μοῦ ἀπήντησε μὲ πικρία: «Ἄχ, παπούλη μου. Ἔχω κι αὐτὰ τὰ χαζοκούταβα, ποὺ μὲ στραβοβλέπουν καὶ σχολιάζουν ἄσχημα τὴν εὐλάβειά μου. Δὲν χάνουν εὐκαιρία νὰ μὲ ἀναφέρουν…».

Ἀρχιμ. Γερμανὸς Κ. Δημᾶκος – Πάτερ Ἀνυπόμονος, Στὸ βουνό, μὲ τὸν Σταυρό, κοντὰ στὸν Ἄρη, Πρότυπες Θεσσαλικὲς Ἐκδόσεις, Τρίκαλα-Ἀθήνα 2005



ὁ τίτλος τῆς ἀνάρτησης προέρχεται ἀπὸ ἠπειρώτικο δημοτικὸ τραγούδι γιὰ τὸν Ἄρη


Παρασκευή 12 Ιουνίου 2015

κοινωνικὴ ἀπελευθέρωση καὶ παιδεία

Paul Klee

[…] Ἂν οἱ πολῖτες εἶναι ἱκανοὶ νὰ ἀντικαταστήσουν τὸ Κράτος, τότε ἡ πολιτικὴ διαπαιδαγώγηση, ἢ ἀλλιῶς ἡ παιδεία, θὰ πρέπει νὰ εἶναι αὐστηρὴ καὶ νὰ συμπεριλαμβάνει τόσο τὴν οἰκοδόμηση τοῦ χαρακτήρα καὶ τῆς ἠθικῆς ἀκεραιότητας ὅσο καὶ τὴν ἀπόκτηση γνώσεων. Αὐτὸ ἰσχύει ἀκόμη περισσότερο σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὴν ἐξάλειψη τῆς ἱεραρχίας. Ἡ αὐστηρὴ διαπαιδαγώγηση καὶ ἐκπαίδευση, μὲ τὴ σειρὰ τους, συμπεριλαμβάνουν μιὰ συστηματική, προσεκτικὰ σχεδιασμένη καὶ ὀργανωμένη διαδικασία ἐκμάθησης. Δὲν μπορεῖ κάποιος νὰ γίνει πολίτης ἂν ἡ διαπαιδαγώγηση καὶ ἡ ἐκπαίδευση τῶν νέων πραγματοποιεῖται μέσα στὰ πλαίσια ὅπου ὁ μαθητής –ἕνα ἄτομο συνήθως στὰ σπάργανα ποὺ ὁ ἑαυτός του δὲν ἔχει διαμορφωθεῖ ἀκόμα– καλεῖται νὰ «κάνει ὅ,τι γουστάρει» στὸ ὄνομα τῆς «αὐτο-ἔκφρασης». Εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ μέριμνα γιὰ παιδεία ποὺ ἔκανε τὴν ἀρχαιοελληνικὴ πολιτικὴ φιλοσοφία τόσο σπουδαία: περιεῖχε παιδαγωγικὲς ἰδέες γιὰ τὴ δημιουργία ἱκανῶν πολιτῶν ποὺ δὲν θὰ σκέφτονταν ἁπλῶς μὲ συστηματικὸ τρόπο ἀλλὰ θὰ μάθαιναν ἐπίσης νὰ χρησιμοποιοῦν ὅπλα γιὰ νὰ ὑπερασπιστοῦν τοὺς ἑαυτούς τους καὶ τὴ δημοκρατία. Ἐπιτρέψτε μου νὰ ὑπενθυμίσω πὼς ἡ ἀθηναϊκὴ δημοκρατία ἐγκαθιδρύθηκε ὅταν τὸ ἱππικὸ τῆς ἀριστοκρατίας ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τοὺς ὁπλῖτες – τὴν πολιτοφυλακὴ τοῦ 5ου αἰώνα π.Χ., ἡ ὁποία ἐγγυόταν τὴν ὑπεροχὴ τοῦ λαοῦ ἔναντι τῆς πρότερης ὑπεροχῆς τῆς ἀριστοκρατίας. […]


Murray Bookchin, ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν κεντρικὴ ὁμιλία στὸ συνέδριο “Ἡ πολιτικὴ τῆς κοινωνικῆς οἰκολογίας: ὁ ἐλευθεριακὸς δημοτισμός”, τὸ ὁποῖο πραγματοποιήθηκε στὸ Plainfield τοῦ Βέρμοντ (Η.Π.Α.) στὶς 26-29 Αὐγούστου τοῦ 1999.

Σάββατο 6 Ιουνίου 2015

ἡ ἐξέγερση κατὰ τοῦ κρατικοῦ χριστιανισμοῦ

Ζιζὴ Μακρῆ


Τείνουν νὰ χαρακτηρίσουν τινὲς τὴν ἐποχὴν ἡμῶν ὡς μεταχριστιανικήν. Ἐγὼ δὲ προσωπικῶς, ἐν τοῖς ὁρίοις τῶν γνώσεών μου περὶ τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου καὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ, εἶμαι πεπεισμένος ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς εἰς τὰς αὐθεντικὰς αὐτοῦ διαστάσεις οὐδέποτε μέχρι τοῦδε ἐγένετο δεκτὸς ὑπὸ τῆς μεγάλης μάζης, ὣς ὤφειλε. Κράτη εἶχον τὴν ἀξίωσιν νὰ ὀνομάζωνται «χριστιανικά», καὶ οἱ λαοὶ αὐτῶν ἔφερον προσωπεῖον εὐσεβείας, ὅμως «τὴν δύναμιν αὐτῆς ἠρνοῦντο» (Β´ Τιμ. 3, 5): Ἔζησαν καὶ ζοῦν ἐθνικῶς (Γαλ. 2, 14). Ὅσον καὶ ἂν φαίνηται παράδοξον, ἀκριβῶς αἱ χριστιανικαὶ αὗται χῶραι κρατοῦν ἐπὶ αἰῶνας τὸ μέγιστον μέρος τῆς οἰκουμένης εἰς τὰ σιδηρὰ δεσμὰ τῆς δουλείας· κατὰ τοὺς τελευταίους δὲ χρόνους περιεκάλυψαν τὸν κόσμον διὰ σκοτεινοῦ νέφους ἀναμονῆς τοῦ ἀποκαλυπτικοῦ πυρός: «Οἱ δὲ νῦν οὐρανοὶ καὶ ἡ γῆ… τεθησαυρισμένοι εἰσὶ πυρὶ τηρούμενοι εἰς ἡμέραν κρίσεως καὶ ἀπωλείας τῶν ἀσεβῶν ἀνθρώπων» (Β´ Πέτρ. 3, 7 · Λουκ. 21, 34-35).
Ἐν τῇ παρούσῃ κρίσει τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀνὰ μέσον τῶν λαϊκῶν μαζῶν εἶναι τελείως δεδικαιολογημένον νὰ διακρίνουν αὗται τὴν ἐξέγερσιν τῆς φυσικῆς συνειδήσεως ἐναντίον ἐκείνων τῶν διαστροφῶν, εἰς τὰς ὁποίας ὑπεβλήθη ἡ Εὐαγγελικὴ διδαχὴ κατὰ τὴν ἱστορικὴν αὐτῆς πορείαν.


ἀρχιμ. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Περὶ προσευχῆς, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ 1994

Τετάρτη 3 Ιουνίου 2015

σύναξη

Ὄλγα Σταυρίδου


[…] Μαζευόμαστε σὰν μιὰ προσκομιδή, ἀνθρώπινη καὶ ἀτελής, κωμικὴ καὶ τραγική, πονεμένη καὶ ἀνήμπορη στὰ ἐρωτήματα. Ἀλλὰ σύναξη. Ποὺ μαρτυρᾶ συνέχεια καὶ δίψα ζωῆς. […]


γράφει ὁ «Ἔμφρων» στὰ Χρονικὰ τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας