Γιῶργος Μαυρομανωλάκης - Inner

Τὸ κοινωνιοκεντρικὸ Βυζάντιο

Γιάννης Μητράκας, βυζαντινὸς αὐτοκράτορας

[…] Ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορικὴ ἐξουσία χρησιμοποίησε δύο ἀποτελεσματικὰ μέσα γιὰ τὸν ἔλεγχο τῆς μεγαλογαιοκτησίας καὶ τῆς συντεχνίας: τὸν κρατικὸ παρεμβατισμὸ καὶ τὴν κοινωνικὴ νομοθεσία. Τὸ κράτος παρενέβαινε στὴν οἰκονομία. Ἡ πολιτικὴ ἐξουσία εἶχε ὑπὸ τὸν ἄμεσο ἔλεγχό της τὶς συντεχνίες, ἀκολουθοῦσε μονοπωλιακὴ πολιτικὴ στὰ εἴδη πρώτης ἀνάγκης, ὅπως π.χ. στὸν ἐπισιτισμὸ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, διατηροῦσε τὶς τιμὲς σὲ μόνιμο καὶ σταθερὸ ἐπίπεδο ἀποτρέποντας τὴν αὐθαιρεσία τῆς ἐλεύθερης ἀγορᾶς. Ἡ ἰδιωτικὴ πρωτοβουλία λογοδοτοῦσε στὴν πολιτικὴ ἐξουσία.

Ἡ κοινωνικὴ νομοθεσία στρεφόταν κατὰ τῆς μεγάλης ἰδιοκτησίας καὶ εὐνοοῦσε συνειδητὰ τοὺς μικροκαλλιεργητές. […]

Στὸ Βυζάντιο ἐπικρατοῦσε κράτος προνοίας. Ἡ οἰκονομία σχεδιαζόταν ἀπὸ τὴν κεντρικὴ αὐτοκρατορικὴ ἐξουσία καὶ λειτουργοῦσε μὲ κρατικὸ παρεμβατισμὸ πρὸς ὄφελος τῶν ἀσθενέστερων τάξεων (μικροκαλλιεργητὲς) καὶ σὲ βάρος τῶν ἰσχυροτέρων παραγόντων (μεγαλοϊδιοκτῆτες γῆς καὶ συντεχνίες). Ἔτσι ἐμποδίσθηκε νὰ ἀναπτυχθεῖ ἡ μεσαιωνικὴ φεουδαρχία καὶ ἡ νεότερη ἀστικοποίηση. Ἡ κοινωνικὴ νομοθεσία ἐξασφάλιζε τὴ λειτουργία τοῦ κράτους δικαίου, ἀλλὰ ὡς γνώμονα εἶχε τὴ διασφάλιση τοῦ κράτους προνοίας, ἀφοῦ τὸ δίκαιο ὑπαγόταν στὴν πρόνοια, δηλαδὴ στὴν κατοχύρωση τῆς ἰσότητας καὶ στὴν ἀποτροπὴ τῆς καταδυνάστευσης. Ἐπιπλέον ἡ κοινωνικὴ φιλανθρωπία μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ πρωτοβουλία γιὰ τὴ λειτουργία πολυαρίθμων εὐαγῶν ἱδρυμάτων, ποὺ ἀνακούφιζαν τὰ ἀναξιοπαθοῦντα μέλη τοῦ κοινωνικοῦ σώματος, τόνιζε τὸν προνοιακὸ χαρακτήρα τῆς βυζαντινῆς πολιτείας.

Ἐπιχειρώντας συγκριτικὴ θεώρηση τῆς κοινωνικοπολιτικῆς θέσμισης Ἀνατολῆς καὶ Δύσης στὸ Μεσαίωνα μποροῦμε νὰ προβοῦμε στὶς παρακάτω διαπιστώσεις.

Στὴ μεσαιωνικὴ Δύση ἐπικρατοῦσε κρατισμός, ἐνῶ στὴ βυζαντινὴ Ἀνατολὴ ἴσχυε ὁ κοινωνισμός. Ὑπέρτατη ἀξία γιὰ τὸ δυτικὸ ἄνθρωπο ἦταν τὸ δίκαιο καὶ τὸ κράτος. Γιὰ τὸ βυζαντινὸ ἄνθρωπο ὅμως ὕψιστες πολιτικὲς ἀξίες ἦταν ἡ πρόνοια καὶ ἡ κοινωνία. Τὸ δίκαιο ἦταν μέσο στὴν ὑπηρεσία τῆς φιλανθρωπίας. Τὸ κράτος δὲν ἦταν ἄλλο παρὰ ἡ θωράκιση τῆς κοινωνίας ἔναντι τῶν διασπαστικῶν, κεντρόφυγων δυνάμεων, εἴτε ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς γαιοκτησίας εἴτε ἀπὸ τὴν μεριὰ τῆς συντεχνίας. […]

Ἔτσι ἑρμηνεύεται ἡ ἐμφάνιση καὶ ἀνάπτυξη τοῦ μοναχισμοῦ κατὰ τὸν 4^ο αἰ., ὅταν ἀκριβῶς μορφοποιεῖται ἕνα εἶδος «χριστιανικοῦ κράτους», ἡ ἐκχριστιανισμένη ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία. Στὸν πειρασμὸ τοῦ «κράτους» ἀπαντᾶ ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν «ἔρημο», στὴν ἱστορία ἀποκρίνεται ἡ ἐσχατολογία, στὴ θεσμοποίηση τοῦ χριστιανισμοῦ ἀντιδρᾶ ὁ μοναχισμὸς καὶ στὴ θρησκειοποίηση τῆς ἐκκλησίας ἀνθίσταται ὁ ἀναχωρητισμός. […]

Μάριος Π. Μπέγζος, Ἐλευθερία ἢ θρησκεία; Οἱ ἀπαρχὲς τῆς ἐκκοσμίκευσης στὴ φιλοσοφία τοῦ δυτικοῦ μεσαίωνα, ἐκδ. Γρηγόρης, Ἀθήνα 1991

προσπερνῶ ἄρα φονεύω

Ἀντώνης Στάβερης

[…]  Προστάζει ὁ νόμος «δὲν θὰ φονεύσεις». Ὅποιος λοιπὸν θέλει νὰ μετάσχει στὴν ἐντολὴ αὐτὴ ὄντως, δὲν ἀποφεύγει μόνο τὸν φόνο μὲ τὸ χέρι ἀλλὰ κι ἂν δεῖ πεινασμένο τὸν τρέφει κι ἂν δεῖ διψασμένο τὸν ξεδιψᾶ κι ἂν δεῖ γυμνὸ τὸν ντύνει κι ἂν δεῖ ξένο τὸν φιλοξενεῖ κι ἂν δεῖ νοσοῦντα δὲν τὸν προσπερνᾶ κι ἂν δεῖ κάποιον στὴ φυλακὴ τρέχει πρὸς αὐτόν· καὶ γενικὰ ὅποιος ἀδιαφορήσει γιὰ ἕναν ἀπὸ αὐτούς, διαπράττει φόνο ἐναντίον του. Γιατὶ τὸν ἄφησε ὅσο ἦταν στὸ χέρι του νὰ πεθάνει, ἐνῶ μποροῦσε νὰ σώσει αὐτὸν ποὺ τὸν παρακαλοῦσε. […]  

Ἁγίου Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Ἐρωταποκρίσεις, ἐρώτησις 148

Μ. Μπακούνιν - τὸ δικαίωμα τῆς πατρίδας

[…] Ἡ Πατρίδα ἀντιπροσωπεύει τὸ ἱερὸ καὶ ἀδιαφιλονίκητο δικαίωμα κάθε ἀνθρώπου, κάθε ὁμάδας ἀνθρώπων, ἑνώσεων, κοινοτήτων, περιοχῶν, ἐθνῶν νὰ αἰσθάνονται, νὰ σκέπτονται, νὰ θέλουν καὶ νὰ δροῦν μὲ τὸν δικό τους τρόπο, καὶ ὁ τρόπος αὐτὸς εἶναι πάντα τὸ ἀναμφισβήτητο ἀποτέλεσμα μιᾶς μακροχρόνιας ἱστορικῆς ἐξέλιξης.
 Ὑποκλινόμαστε, λοιπόν, στὴν παράδοση, στὴν ἱστορία. Ἤ, καλύτερα, τὶς ἀναγνωρίζουμε ὄχι γιατὶ μᾶς παρουσιάζονται σὰν ἀφηρημένα ἐμπόδια ποὺ σχηματίστηκαν μεταφυσικά, νομικὰ καὶ πολιτικὰ ἀπὸ τοὺς σοφοὺς δασκάλους καὶ ἑρμηνευτὲς τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ μόνο γιατὶ ἔχουν περάσει πραγματικὰ στὸ αἷμα καὶ στὴ σάρκα, στὶς ἀληθινὲς σκέψεις καὶ τὴ θέληση τῶν σημερινῶν λαῶν. […]

γαλλική ἔκδοση τῶν ἁπάντων Μ. Μπακούνιν, τόμος I, σελ. 225, μτφρ. Πόλυ Γκέκα, εκδ. Πλέθρον