Κυριακή 29 Μαρτίου 2020

γεύση Κλίμακος



Μὴν ξεθαρρεύεις ποὺ δὲν πέφτεις ἐπειδὴ ἀσκεῖς ἐγκράτεια· γιατὶ κάποιος ποὺ δὲν ἔτρωγε ἔπεσε ἀπὸ τὸν οὐρανό. (15, 14)


Κάποιος μοῦ διηγήθηκε κάτι παράδοξο καὶ ὑπερβολικῆς ἁγνότητας. «Κάποιος», εἶπε, «βλέποντας ἐξαιρετικὴ ὀμορφιά, δοξολόγησε ἐξαιτίας της τὸν Δημιουργό· καὶ μόνο ἀπὸ αὐτὴ τὴ θέα παρακινήθηκε σὲ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ ἀκατάπαυστα δάκρυα». (15, 58)

Ὅταν νηστεύω, κυριεύομαι ἀπὸ κενοδοξία· καὶ ὅταν καταλύω τὴ νηστεία γιὰ νὰ μὴν φανερωθῶ, νομίζοντας ὅτι ἔτσι εἶμαι συνετός, πάλι γίνομαι κενόδοξος. (21, 5)

Ὁ δικός μου ἐραστής, εἶπε ἡ ἁγία ταπείνωση, δὲν θὰ ἐπιπλήξει, δὲν θὰ δικάσει, δὲν θὰ ἐξουσιάσει, δὲν θὰ χρησιμοποιήσει σοφιστεῖες, μέχρι νὰ ἑνωθεῖ μαζί μου· γιατὶ μετὰ τὴν ἕνωση μαζί μου, ὁ νόμος γι’ αὐτὸν δὲν ἔχει πιὰ ἰσχύ. (25, 22)

Ἂς φροντίσουμε νὰ μάθουμε τὰ θεῖα περισσότερο μὲ ἱδρώτα, παρὰ μὲ κούφια λόγια. (26, 26)

[…] τοῦ πόθου σου γιὰ τὸν Θεὸ ἂς γίνει παράδειγμα ὁ σωματικὸς ἔρωτας· (26, 31)

[…] ὁ Θεὸς δὲν ἐμφανίζεται στοὺς κόπους ἀλλὰ στὴν ἁπλότητα καὶ τὴν ταπείνωση. (26, 32)

[…] Ἀγάπη εἶναι ὁ Θεὸς καὶ αὐτὸς ποὺ θέλει νὰ Τὸν ὁρίσει, μετρᾶ σὰν τυφλὸς τὴ ἄμμο στὴν ἄβυσσο. (30, 2)

[…] Μακάριος ὅποιος ἀπέκτησε τέτοιον πόθο γιὰ τὸν Θεό, ὅμοιο μὲ τὸν πόθο τοῦ μανιακοῦ ἐραστῆ γιὰ τὴν ἐρωμένη του. (30, 5)

Αὐτὸς ποὺ ἀγαπᾶ πραγματικά, πάντοτε φαντάζεται τὸ ἀγαπημένο πρόσωπο καὶ τὸ ἀγκαλιάζει ἐσωτερικὰ μὲ ἡδονή. Αὐτὸς δὲν μπορεῖ νὰ ἡρεμήσει ἀπὸ τὸν πόθο του οὔτε ὅταν κοιμᾶται ἀλλὰ καὶ τότε διαρκῶς συνομιλεῖ μὲ τὸ πρόσωπο ποὺ ποθεῖ. (30, 6)



Σάββατο 14 Μαρτίου 2020

ψηφίδες ἐπιστημολογίας

Joseph Wright

[…] Μὲ βάση τὴν ἀνάλυση τοῦ ἐργου τοῦ Kuhn, συνοψίζουμε τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τοῦ νέου ρεύματος (ὅλα ἀποτελοῦν σημεῖα ἀντίθεσης μὲ τὸ Λογικὸ Θετικισμό). […]
4. ἡ ἐπιστήμη εἶναι ἕνα ἀνθρώπινο δημιούργημα, ἕνα πολιτιστικὸ φαινόμενο ὅπως ὅλα τὰ ἄλλα (τέχνη, θρησκεία, πολιτική κτλ.), καὶ ἔχει πολὺ περισσότερα κοινὰ σημεῖα μ’ αὐτά, ἀπ’ ὅσο ἀφήνεται νὰ ἐννοηθεῖ· βρίσκεται σὲ ἀλληλεπίδραση μ’ ὅλους τοὺς τομεῖς τῆς κοινωνικῆς ζωῆς καὶ ἡ ἐξέλιξή της ἐπηρεάζεται σημαντικὰ ἀπὸ παράγοντες, θεωρητικά, ξένους πρὸς αὐτὴ (μεταφυσικὲς πεποιθήσεις, κοινὸς νοῦς, πολιτικὲς καὶ κοινωνικὲς συνθῆκες). […]
7. Στὰ πλαίσια τοῦ νέου ρεύματος ἡ ἔννοια τῆς ἀντικειμενικῆς ἀλήθειας παύει νὰ εἶναι λειτουργική. […]

Thomas Kuhn, Ἡ δομὴ τῶν ἐπιστημονικῶν ἐπαναστάσεων, εἰσαγωγή, ἐπιμέλεια Β. Κάλφας, μτφρ. Γ. Γεωργακόπουλος, Β. Κάλφας, ἐκδ. Σύγχρονα Θέματα


[…] Ἡ ἐπιστήμη μπορεῖ νὰ περιγράψει, λόγου χάρη, γενικοὺς τύπους φυσικῶν τοπίων, ἢ γενικοὺς τύπους ἀνθρώπου, δὲν μπορεῖ ὅμως ποτὲ νὰ ἀποδώσει ἐξαντλητικὰ ἕνα καὶ μοναδικὸ ἐξατομικευμένο τοπίο ἢ ἕνα καὶ μοναδικὸ ἀνθρώπινο ἄτομο. […] Αὐτὸ ποὺ κάνει σημαντικὲς τὶς ἀνθρώπινες σχέσεις εἶναι ἀκριβῶς αὐτὸς ὁ ἀνορθόλογος χῶρος τῆς μοναδικῆς ἀτομικότητας. […]
Ὅποιος υἱοθετεῖ τὴν ὀρθολογιστικὴ στάση, τὸ κάνει ἐπειδὴ ἔχει υἱοθετήσει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, κάποια πρόταση ἢ ἀπόφαση ἢ πίστη ἢ τρόπο συμπεριφορᾶς – υἱοθέτηση ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ὀνομαστεῖ «ἀνορθόλογη»… μιὰ ἀνορθόλογη πίστη στὸ λόγο […].

Κὰρλ Πόππερ, Ἡ ἀνοιχτὴ κοινωνία καὶ οἱ ἐχθροί της, μτφρ. Παπαδάκη Εἰρήνη, ἐκδ. Παπαζήση, Ἀθήνα 2003


[…] Αὐτὸς εἶναι ἀκριβῶς καὶ ὁ σκοπὸς τῆς σημερινῆς ἐπιστημονικῆς ἐκπαίδευσης: Ἁπλοποιεῖ τὴν «ἐπιστήμη» ἁπλοποιῶντας ὅσους συμμετέχουν σὲ αὐτήν. Πρώτα ὁρίζεται ἡ ἐρευνητικὴ περιοχή. Ἡ περιοχὴ διαχωρίζεται ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη ἱστορία (π.χ. ἡ φυσικὴ ἀπὸ τὴ μεταφυσικὴ καὶ τὴ θεολογία), καὶ τῆς ἀποδίδεται μιὰ δική της «λογική». […] Γιὰ παράδειγμα, ἡ θρησκευτικὴ πίστη ἑνὸς ἀτόμου, ἡ μεταφυσική του, ἢ ἀκόμα ἡ αἴσθηση χιοῦμορ (ἡ φυσική του αἴσθηση καὶ ὄχι αὐτὴ ἡ συγγενὴς καὶ σχεδὸν πάντα δυσάρεστη μορφὴ ἀστειότητας ποὺ βρίσκει κανεὶς στὰ ἐξειδικευμένα ἐπαγγέλματα) δὲν πρέπει νὰ ἔχουν τὴν παραμικρὴ σχέση μὲ τὴν ἐπιστημονική του δραστηριότητα. Ἡ φαντασία του περιορίζεται καὶ ἡ ἴδια ἡ γλώσσα του ἀκόμη χάνει κάθε προσωπικὸ στοιχεῖο. Αὐτὸ ἀντανακλᾶται καὶ στὴ φύση τῶν ἐπιστημονικῶν «γεγονότων» ποὺ βιώνονται σὰ νὰ εἶναι ἀνεξάρτητα ἀπὸ γνῶμες, πεποιθήσεις καὶ πολιτιστικὸ ὑπόβαθρο. […]
Ἡ ἐπιστήμη εἶναι πολὺ περισσότερο «ἀκατάστατη» καὶ «ἀνορθολογικὴ» ἀπ’ ὅ,τι ἡ μεθοδολογικὴ εἰκόνα της, καὶ ἡ προσπάθεια νὰ γίνει περισσότερο «ὀρθολογικὴ» καὶ ἀκριβὴς θὰ ὁδηγήσει στὴν ἐξαφάνισή της. […] Χωρὶς «χάος» δὲν ὑπάρχει γνώση, χωρὶς συχνὴ ἀπόρριψη τῆς λογικῆς δὲν ὑπάρχει πρόοδος […]. Ἀκόμα καὶ μέσα στὴν ἐπιστήμη δὲν μπορεῖ καὶ δὲν πρέπει νὰ ἐπιτρέπεται στὴ λογικὴ νὰ καλύπτει τὰ πάντα· πρέπει συχνὰ νὰ παραβιάζεται γιὰ χάρη ἄλλων παραγόντων. […] Ὑπάρχουν οἱ μύθοι, τὰ θεολογικὰ δόγματα, ἡ μεταφυσικὴ καὶ πολλοὶ ἄλλοι τρόποι γιὰ νὰ συγκροτηθεῖ μία κοσμοθεωρία. […]

Paul Feyerabend, Ἐνάντια στὴ μέθοδο, γιὰ μιὰ ἀναρχικὴ θεωρία τῆς γνώσης, μτφρ. Καυκαλᾶς Γρηγόρης, ἐκδ. Σύγχρονα Θέματα, Ἀθήνα 2006

Κυριακή 8 Μαρτίου 2020

εἰκαστικὴ φιλοσοφία Δύσης καὶ Ἀνατολῆς

Γιῶργος Κόρδης-Μυστικὸς Δεῖπνος

[…] Ἡ Δύση ἀπὸ τὴν Ἀναγέννηση καὶ μετά, καὶ κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ σχολαστικισμοῦ πιστεύει ὅτι ἔχει τὴν δυνατότητα καὶ τὸ δικαίωμα νὰ γνωρίσει τὴν ἀλήθεια τῶν ὄντων, νὰ φτάσει μὲ τὴν ἐπιστήμη καὶ τὴν λογικὴ στὴν ἀντικειμενικὴ γνώση. Ἔτσι μὲ τὴν ἀνάπτυξη ἑνὸς εἴδους νατουραλισμοῦ ἐπιχειρεῖ τὴν δημιουργία τῆς ἀντικειμενικῆς εἰκόνας, τοῦ τέλειου εἰδώλου, τὸ ὁποῖο θὰ δημιουργεῖ τὴν ψευδαίσθηση στὸν θεατὴ ὅτι ἔχει ἀπέναντί του τὴν ἴδια τὴν πραγματικότητα. Ἔτσι φτάνει στὴν ἀνάπτυξη τοῦ προοπτικοῦ συστήματος μὲ τὶς δυνάμεις φυγῆς νὰ ἀναφέρονται στὸν νοητὸ ὁρίζοντα πίσω ἀπὸ τὴν ζωγραφικὴ ἐπιφάνεια.Ἔτσι τὰ εἰκονιζόμενα ἀναφέρονται στὸ βάθος, ζοῦν καὶ κινοῦνται στὸν δικό τους αὐτόνομο χωρόχρονο. Ἡ φιλοσοφία αὐτή, ποὺ θέλει τὸ ἔργο τέχνης ἀποστασιοποιημένο ἀπὸ τὸν θεατή, δὲν ἀλλάζει οὔτε μὲ τὸν ἐρχομὸ τῆς ἐπαναστατικῆς περιόδου τῆς μοντέρνας ζωγραφικῆς. Τὸ ἔργο τέχνης ὀφείλει νὰ εἶναι ἀντικείμενο στὸν θεατή, ὁ ὁποῖος ὀφείλει νὰ ἐκταθεῖ, νὰ εἰσπηδήσει ἐκεῖνος στὸν ἀλλότριο κόσμο τοῦ ἔργου τέχνης καὶ νὰ συναντηθεῖ μαζί του. Ἀποκορύφωμα τῆς εἰκαστικῆς αὐτῆς φιλοσοφίας εἶναι τὸ τεχνολογικὸ ἐπίτευγμα τῆς εἰκονικῆς πραγματικότητας τοῦ ἀπόλυτου εἰδώλου, τῆς τέλειας ψευδαισθησιακῆς ἐμπειρίας.
Στὸν κόσμο τῆς βυζαντινῆς ζωγραφικῆς τὰ πράγματα εἶναι ἀπολύτως διαφορετικά. Στηριζόμενοι οἱ Βυζαντινοὶ στὴν πραγματικότητα τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων στὴν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας, διαμόρφωσαν ἕνα εἰκαστικὸ σύστημα πού, ἀντὶ νὰ ζητᾶ τὴν ἀποστασιοποίηση τῶν εἰκονιζομένων, ἐπιδιώκει τὴν παροντοποίησή τους. Ἀποζητᾶ ὄχι τὴν ἔκσταση τοῦ θεατῆ στὸν «ἄλλο» εἰκονικὸ κόσμο, ἀλλὰ τὴν ἔκσταση καὶ προβολὴ τῆς εἰκόνας στὸν κόσμο τοῦ θεατῆ. Ἔτσι ἀναζητᾶ ὁ Βυζαντινὸς καὶ βρίσκει λύσεις εἰκαστικὲς ποὺ τοῦ ἐπιτρέπουν νὰ φέρει στὶς χωροχρονικὲς διαστάσεις τῶν ζώντων τὰ εἰκονιζόμενα κι ἀκόμα περισσότερο νὰ συνάψει σχέση κοινωνίας μεταξύ τους.
Στὴν εἰκαστικὴ φιλοσοφία τοῦ Βυζαντίου εἶναι ἡ εἰκόνα καὶ ὁ θεατὴς ποὺ ἐνεργοῦν καὶ στὴν συνάντηση τῶν ἐνεργειῶν τους ἀναπτύσσεται μιὰ ἀγαπητικὴ σχέση κοινωνίας. Ἡ εἰκόνα ὑπάρχει χάριν τοῦ θεατῆ, ὑπάρχει ἐξαιτίας αὐτοῦ καὶ δι’ αὐτοῦ. […]

Γιῶργος Κόρδης, Ἡ παραμυθία τῆς καθ’ ἡμᾶς ζωγραφικῆς, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 2001

Πέμπτη 5 Μαρτίου 2020

τοῦ μετανάστη...



Ἄκουσες, ψυχή μου,
ὅτι ὁ Ἀβραὰμ παλιὰ ἐγκατέλειψε
τὰ χώματα τὰ πατρικὰ
κι ἔγινε μετανάστης.
Τούτου νὰ μιμηθεῖς τὴν προαίρεση.

(Μ. Κανὼν Ἁγίου Ἀνδρέα Κρήτης, ὠδὴ γˊ)


Ἡ γυναίκα ἀπὸ τὴν πόλη Σουνὰμ κάποτε φιλοξένησε
τὸν δίκαιο Ἐλισσαῖο, ψυχή μου,
μ’ ἀγαθὴ διάθεση.
Σὺ ὅμως δὲν ἔμπασες στὸ σπίτι σου
οὔτε ξένο, οὔτε ὁδοιπόρο.
Γι’ αὐτὸ θὰ ἐκβληθεῖς ἔξω ἀπ’ τὸν νυμφώνα
Θρηνώντας γοερά.

(Μ. Κανὼν Ἁγίου Ἀνδρέα Κρήτης, ὠδὴ ηˊ)