ἡ σώτειρα ἐλευθερία

 

Σήμερα συλλογιέμαι πόσο πιότερο

Πλησίασα στὸ μηδὲν τῆς λαίμαργης πληρότητας 

(Ἡ ἐπωνυμία τοῦ πένθους)

Ὑπάρχει μιὰ παλιὰ ὡραία ἱστορία… Κάποτε, λέει, ὁ διάβολος εἶχε βγεῖ περίπατο μ’ ἕνα γκαρδιακό του φίλο κ’ ἐκεῖ ποὺ πήγαιναν ἕνας ἀμέριμνος διαβάτης ἔσκυψε νὰ πάρει κάτι ἀπ’ τὸ δρόμο. Μήπως εἶδες τὶ βρῆκε; - ρωτᾶ τὸ διάβολο ὁ φίλος του. Τίποτα, λέει ὁ διάβολος, τίποτα τὸ σπουδαῖο, μιὰ μικρὴ ἀλήθεια βρῆκε. Μὰ αὐτό, τοῦ λέει ὁ φίλος, εἶν’ ἄσχημο γιὰ σένα. Μπὰ καθόλου, λέει ὁ διάβολος, θὰ τὸν βάλω νὰ τὴν ὀργανώσει…

Δίχως ὀργάνωση δὲν ἔχουμε τοὺς κοινωνικούς, πολιτικοὺς καὶ μύριους ἄλλους λαβύρινθους ποὺ κατὰ κύριο ἀποτέλεσμα δυναστεύουν τὴ ζωή μας. Τὸ γεγονὸς εἶν’ ὁλοφάνερο. Μὰ ὅμως ἡ σώτειρα ἐλευθερία, ὅσο κι ἂν δὲν εἶναι μπορετὸ νὰ βλαστήσει στὴν ὑπερφαλάγγιση τῆς Ἱστορίας, ποὺ δίδαξε δείχνοντας τὰ πουλιὰ καὶ τ’ ἀγριολούλουδα ὁ Ἱησοῦς, ἡ ἐλευθερία ἐκείνη ποὺ φανερώνεται στις ἐπιταγές του Πνεύματος, εἶν’ ἡ μόνη ὑποστασιακὴ δύναμη ἡ ἱκανὴ νὰ περιορίσει τ’ ἀναρίθμητα δεινά, τὰ συνεχῶς αὐξανόμενα, τῆς ἀνθρωπότητας, ποὺ ὁλοένα ἐπισωρεύει ἡ ὀργάνωση, ἡ διαβολικὴ αὐτὴ πραγματικότητα.

   Νίκος Καροῦζος, Πεζὰ κείμενα, ἐκδ. Ἴκαρος

ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ...

 

[…] ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ διὰ τὰ πλάσματά του δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ἀρετήν, τὴν καλωσύνην ἢ τὴν ἀξίαν των. Αὐτὸς εἶναι σαρκικὸς τρόπος ἀγάπης, ἀνάξιος τοῦ ζῶντος καὶ ἀληθινοῦ Θεοῦ. […] Ὁ πονηρός, ἀπὸ τῆς πρώτης στιγμῆς τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου -ὅπως ἀποδεικνύουν ὅλαι αἱ πρὸ Χριστοῦ θρησκεῖαι- ἐνέβαλεν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ ἀνθρώπου τὴν πλάνην ὅτι ὁ Θεὸς διὰ νὰ μᾶς ἀγαπήση ἀπαιτεῖ ἀπὸ ἡμᾶς νὰ εἴμεθα ἀγαθοί, ἐνάρετοι, εὐσεβεῖς.

 

Δ. Γ. Κουτρουμπῆς, Ἡ χάρις τῆς Θεολογίας, ἐκδ.  Δόμος 1995

Ὀρθοδοξία καὶ ἐθνικισμὸς

 

    Ὅταν ἡ Ἐκκλησία μεταβάλλεται σὲ ἱστορικὸ θεσμὸ τοῦ ἔθνους ἢ σὲ ὄργανο πολιτικῆς σκοπιμότητας, εἶναι ἡ θεολογική της αὐτοσυνειδησία ποὺ ἔχει ἐξασθενίσει ἢ καὶ τέλεια ἐκλείψει. Τὸ πρόβλημα τοῦ ἐθνικισμοῦ εἶναι, πρὶν ἀπ’ ὅλα, πρόβλημα τῆς θεολογικῆς αὐτοσυνειδησίας τῶν Ἐκκλησιῶν.

Τὸ παράδειγμα τῆς ἑλλαδικῆς Ὀρθοδοξίας μᾶς εἶναι ἄμεσα προσιτό. Ἡ θεολογικὴ ἀφασία ὑποχρεώνει τὴν ἑλλαδικὴν Ἐκκλησία νὰ ἐμφανίζεται σήμερα μόνο ὡς ἐγκύστωμα τοῦ ἐθνικοῦ παρελθόντος στὸ ἱστορικὸ παρόν - ἕνα δεκανίκι ποὺ στηρίζει τὸν ἐθνισμό μας. Δὲν ἐνδιαφέρεται ἡ ἑλλαδικὴ Ὀρθοδοξία οὔτε καὶ ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ διαλεχθῆ μὲ τὸν σημερινὸ ἄνθρωπο στὸ θέμα τῆς σωτηρίας καὶ τοῦ ἁγιασμοῦ. […]

Ἡ Ὀρθοδοξία κηρύσσεται ὡς «ἡ θρησκεία τῶν προγόνων μας», «ἀδιαρρήκτως μετὰ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν ἱστορίας συνδεδεμένη», (ἐγκύκλιος ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν- Πάσχα 1965) «Ἑλλὰς και Ὀρθοδοξία εἶναι αἱ δύο ὄψεις ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ πράγματος» (περιοδικὸ Εκκλησία) […].

Δὲν μᾶς ζητάει κανεὶς νὰ ἀπαρνηθοῦμε τὴν ἑλληνικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλὰ μόνον νὰ καταλάβουμε κάποτε ὅτι ἡ ἑλληνικότητα εἶναι ἀκριβῶς ἡ συνείδηση τῆς οἰκουμενικότητας καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὸν φυλετικό μας ἐθνικισμό.

 

Χρ. Γιανναρᾶ, Ἡ ἀπόφαση De Oecumenismo καὶ ὁ ἐθνικισμὸς τῆς Ὀρθοδοξίας περ. Σύνορο, Ν. 38, 1966

τὸ ἄλλο μηδὲν

 

Στέλιος Φαϊτάκης

    Ὅταν ταυτιστεῖ μέσα σου τὸ εἶναι μὲ τὸ μὴ εἶναι, ἐλευθερώνεσαι ἀπὸ τὴ φυλακὴ τῆς ὑπάρξεως καὶ ὁδεύεις στὴν ἐλευθερία τοῦ ὑπὲρ εἶναι. […] Κινεῖσαι ἐλεύθερα στὴν εὐρυχωρία τῆς ἀνυπαρξίας, ἀναπτυσσόμενος μέσα στὴν καινὴ πολιτεία τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. […] Τελικὰ σὲ ἐνθουσιάζουν οἱ ἀνύπαρκτοι, ὡς πανελεύθεροι καὶ μεγάλοι ποὺ δὲν ἔχουν καμμιὰ ἰδέα γιὰ τὸν ἑαυτό τους. […] Αὐτοὶ εἶναι οἱ μηδὲν ἔχοντες καὶ πάντα κατέχοντες (Β´ Κορ. 6, 10). Εἶναι οἱ μὴ ὄντες. […] Θεώρησαν τὸν ἑαυτό τους καὶ θεωρήθηκαν ἀπὸ τοὺς ἄλλους ὡς μὴ ὄντες. Καὶ στὴν ἡσυχία τῆς ἀνυπαρξίας (δηλαδὴ στὴν εὐρυχωρία τῆς ὄντως ὑπάρξεως) ἦλθε ὁ ὑπὲρ Ὢν καὶ τοὺς γέμισε τὴν ψυχὴ μὲ τὴν εὐλογία τῆς παρουσίας Του.

[…] Τὸ ξεπέρασμα πάντων ποὺ φέρνει στὸ φῶς τῆς ἐλευθερίας εἶναι δῶρο ποὺ ἀπολαμβάνουν κάποιοι ταπεινοὶ καὶ μὴ ὄντες, γιατὶ ἀπέκτησαν διὰ τῆς χάριτος τὴ δυνατότητα νὰ περνοῦν ἀπαρατήρητοι ὡς ἄνθρωποι μὴ ἐλθόντες εἰς τὸ εἶναι.

 

 

Ἀρχιμ. Βασιλείου [Γοντικάκη], Ἀποτυπώματα, Ἱ. Μ. Ἰβήρων, 2024

ρῆγμα καὶ διάλογος

 

    Μόνο στὴν περίπτωση ποὺ τὸ μεμονωμένο ἄτομο ἀναγνωρίσει τὸν ἄλλον σ’ ὅλη τὴν ἑτερότητά του, ὡς τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του, ὡς τὸν ἄνθρωπο, καὶ ἐφ’ ὅσον μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ βρεῖ τὴν πρόσβαση πρὸς τὸν ἄλλο, θὰ ἔχει διασπάσει καὶ τὴν δική του μοναξιὰ σὲ μιὰ συνάντηση ποὺ δὲν εἶναι εὔκολη καὶ ποὺ μεταμορφώνει.

Εἶναι προφανές, ὅτι κάτι τέτοιο μπορεῖ νὰ προκύψει μόνο ἀπὸ ἕνα συγκλονισμὸ τοῦ προσώπου ὡς προσώπου. Στὸν ἀτομικισμὸ τὸ πρόσωπο, ἐξαιτίας τοῦ ἀποκλειστικὰ φανταστικοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖο ὑπερνικᾶ τὴν βασική του κατάσταση, ἔχει πληγεῖ ἀπὸ τὴν καίρια βλάβη τῆς πλασματικότητας, ὅσο κι ἂν νομίζει ἢ πασχίζει νὰ νομίζει ὅτι διασώζει τὴν παρουσία του ως πρόσωπο μέσα στο Εἶναι· στὸν κολλεκτιβισμὸ ἐγκαταλείπει τὸν ἴδιο του τὸν ἑαυτό, ἐφ’ ὅσον παραιτεῖται ἀπὸ τὴν ἀμεσότητα τῆς προσωπικῆς ἀπόφασης καὶ υπευθυνότητας. Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις εἶναι τὸ πρόσωπο ἀνίκανο νὰ πραγματοποιήσει τὸ ρῆγμα πρὸς τὸν ἄλλο: μόνο μεταξὺ γνησίων προσώπων ὑφίσταται γνήσια σκέψη.

[…] Θὰ μπορέσουμε ἴσως νὰ δώσουμε ἀπάντηση στὴν ἐρώτηση «τὶ εἶναι ὁ ἄνθρωπος», ἂν μάθουμε νὰ τὸν ἀντιλαμβανόμαστε ὡς ὄν, τοῦ ὁποίου ἡ διαλογικὴ διάσταση, ἡ ἀμοιβαία παρουσία μέσα στὴν ἑνότητα τῶν δύο προσώπων, συνιστᾶ τὴν περιοχὴ ὅπου ἑκάστοτε πραγματώνεται καὶ γίνεται συνειδητὴ «ἡ συνάντηση τοῦ Ἑνὸς μὲ τὸν Ἄλλο.

 

Martin Buber, Τὸ πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου, μτφρ. Χαράλαμπος Ἀποστολόπουλος, ἐκδ. Γνώση, Ἀθήνα 1987

 

 

 

αὐτονομία!

 

    Μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ὅλοι μας ὀφείλουμε νὰ περάσουμε ἐκεῖνο τὸ κατώφλι, πέρα ἀπὸ τὸ ὁποῖο βρίσκεται ἡ νέα ἀρχὴ τῆς ζωῆς μας, ποὺ συνίσταται στὸ ὅτι ἀρχίσαμε νὰ δημιουργοῦμε τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό μας, νὰ γίνουμε οἱ ἴδιοι πατέρες τοῦ ἑαυτοῦ μας, σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο. […]

Ὅπως στὴ γήινη ὕπαρξη ἡ ἀνθρώπινη προσωπικότητα αὐξάνει καὶ ἀναπτύσσεται μὲ τὴ συνάντηση ἄλλων ἀνθρωπίνων προσώπων, ἔτσι καὶ στὸ ἐπίπεδο τοῦ αἰωνίου Εἶναι ὀφείλει ἀπαραίτητα νὰ εἰσέλθει σὲ κοινωνία μὲ τὸ Ἀπόλυτο Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Ἡ δυνατότητα γιὰ τὴν κοινωνία αὐτὴ μᾶς δόθηκε στὶς ἐντολὲς τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ. Ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν αὐτῶν […] φθάνει ὣς τὰ ὅρια ἀνάμεσα στὸ κτιστὸ καὶ στὸ ἄναρχο· καλεῖ στὸ πιὸ σημαντικὸ γεγονὸς κάθε ζωντανοῦ προσώπου – τὸν ἐλεύθερο αὐτοκαθορισμό του γιὰ τὴν Αἰωνιότητα.

 

ἁγίου Σωφρονίου τοῦ Ἀθωνίτου, Τὸ μυστήριο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς

«ἔσχατον οὗ χάριν γεγόναμεν»

 

Χάριν ποίου, λοιπόν, σκοποῦ, μᾶς δημιούργησε ἡ φύση καὶ ὁ θεός; Ὅταν ρώτησαν τὸν Πυθαγόρα ποιὸς εἶναι ὁ σκοπός, αὐτὸς ἀπάντησε «γιὰ νὰ βλέπουμε τὸν οὐρανό» καὶ ἔλεγε ὅτι εἶναι παρατηρητὴς τῆς φύσης, πρᾶγμα ποὺ ἐξηγοῦσε καὶ τὸν λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο βρισκόταν στὴ ζωή. Ἐπίσης, λένε ὅτι ὁ Ἀναξαγόρας, ὅταν κάποτε ρωτήθηκε γιατὶ κάποιος γεννιέται καὶ ἐπιθυμεῖ νὰ ζεῖ, ἀπάντησε στὴν ἐρώτηση ὡς ἑξῆς: «Γιὰ νὰ βλέπει τὰ σχετικὰ μὲ τὸν οὐρανὸ κι αὐτὰ ποὺ περιέχει, δηλαδὴ τὰ ἀστέρια, τὴ σελήνη καὶ τὸν ἥλιο, διότι κανένα ἄλλο απὸ αὐτὰ ποὺ ὑπάρχουν δὲν ἀξίζει». Ἄρα, τὸ σημαντικότερο σὲ ὅλα τὰ πράγματα εἶναι ὁ σκοπὸς […]. Ἡ φρόνηση λοιπόν, σύμφωνα μὲ τὴ φύση, εἶναι ὁ σκοπός μας καὶ ὁ ἔσχατος σκοπὸς χάριν τοῦ ὁποίου γεννηθήκαμε. Ἄρα, ἂν γεννηθήκαμε, εἶναι φανερὸ ὅτι γεννηθήκαμε γιὰ νὰ κερδίσουμε τὴ φρόνηση καὶ τὴ γνώση. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ὀρθῶς ὁ Πυθαγόρας εἶπε ὅτι κάθε ἄνθρωπος φτιάχτηκε ἀπὸ τὸν θεὸ γιὰ νὰ γνωρίζει καὶ νὰ θεωρεῖ.

 

Ἰάμβλιχος, Προτρεπτικὸς ἐπὶ φιλοσοφίαν    

ἁμαρτία - τρόπος ἀνυπαρξίας

 

Φώτης Μαστιχιάδης

[…] ὁ χρυσοῦς τὴν γλῶτταν καὶ τὴν ψυχὴν Ἰωάννης λέγων, ὅτι ὁ Χριστὸς δὲν ἔδωκε σημάδι τῶν μαθητῶν του τὰ θαύματα ὅπου ἔμελλον νὰ κάμνουν, ἀλλὰ τὴν ἐντολὴν τῆς ἀγάπης. […] Ἐσύ, ἀδελφέ, ὅταν παραβαίνῃς τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ, φθάνεις εἰς ἕνα τοιοῦτον βαθμόν, ὅπου ὄχι μόνον χάνεις τὰ φυσικὰ καὶ ὑπερφυσικὰ χαρίσματα, ὅπου προείπομεν, ἀλλὰ ἀκόμη χάνεις καὶ αὐτὸ τὸ εἶναι. […] Τὸ λοιπὸν καὶ ὅποιος παραβαίνει τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ καὶ κάμνει τὴν ἁμαρτίαν καὶ στέρησιν τοῦ ὄντος, γίνεται κατὰ τοῦτο καὶ ἐκεῖνος μὴ ὄν.

ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Χρηστοήθεια τῶν χριστιανῶν

θεοειδὴς κυριότητα

 

Στὴν ἀσκητικὴ ἔρημο ὑπάρχει καὶ μιὰ ἄλλη ἀρχή, ἕνα ἄλλο γνώρισμα: «Οὔτε ἐσὺ ἐξουσιάζεις κανέναν, οὔτε κάποιος ἄλλος ἐξουσιάζει ἐσένα». Αὐτὸ λοιπὸν θεωρῶ ἀληθινὰ ὡς τὸ πιὸ μεγάλο «προνόμιο». Χωρὶς αὐτό, εἶναι ἀδύνατο νὰ ἔχει κανεὶς τὴν ἐμπειρία τῆς ἀληθινῆς ἐλευθερίας. Πράγματι, κάθε ἄνθρωπος χάνει ἀναπόφευκτα τὴν ἐλευθερία του, μόλις ἐμφανισθεῖ σὲ αὐτὸν ἡ ἐπιθυμία ἐξουσίας πάνω σὲ ὁποιονδήποτε ὅμοιό του. Δὲν μπορῶ νὰ βλέπω ἀνθρώπους ὑπόδουλους χωρὶς νὰ νιώσω βαθύτατο πόνο, ἀλλὰ μοῦ φαίνεται μεγαλύτερη συμφορὰ νὰ εἶμαι ἐγὼ ἐκεῖνος ποὺ τοὺς ὑποδουλώνει. Ἀδυνατῶ ἐντελῶς νὰ ἐννοήσω πῶς, σὲ ἀνθρώπους ποὺ δημιουργήθηκαν κατ’ εἰκόνα Θεοῦ, ἐμφανίστηκε ἡ ἐπιθυμία νὰ ἐξουσιάζουν καὶ νὰ κατακυριεύουν ὁμοίους τους. Μοῦ φαίνεται πὼς ἡ τάση αὐτὴ ἀποτελεῖ συνέπεια τῆς ἐσωτερικῆς δουλείας. Ἡ ἀληθινὴ αἴσθηση τῆς θεοειδοῦς κυριότητος ἀποκλείει τὴ δυνατότητα τῆς δουλοκτησίας, γιατὶ στὴν ὑποδούλωση δὲν ὑπάρχει ἀγάπη.

Ἁγίου Σωφρονίου τοῦ Ἔσσεξ, Γράμματα στὴ Ρωσία

ἐλευθερία καὶ αὐθαιρεσία

 

 Ὁ ἐλεύθερος ἄνθρωπος εἶναι αὐτὸς ποὺ θέλει χωρὶς αὐθαιρεσία. Πιστεύει στὴν πραγματικότητα· αὐτὸ σημαίνει: πιστεύει στὸν πραγματικὸ δεσμὸ τῆς πραγματικῆς δυάδας Ἐγὼ καὶ Ἐσύ. […]

Ὁ ἄνθρωπος τῆς αὐθαιρεσίας δὲν πιστεύει καὶ δὲν συναντᾶ. Δὲν γνωρίζει τὸν δεσμό, γνωρίζει μόνο τὸν πυρετώδη κόσμο ἐκεῖ ἔξω καὶ τὴν πυρετώδη ἐπιθυμία του νὰ τὸν χρησιμοποιεῖ· πρέπει νὰ δώσει κανεὶς στὴ χρήση μόνο ἕνα ἀρχαῖο ὄνομα, καὶ περιπατεῖ κάτω ἀπὸ τοὺς θεούς. Ὅταν λέει Ἐσύ, ἐννοεῖ: «Ἐσὺ δικό μου δύνασθαι χρησιμοποιεῖν». […] Εἶναι ἐντελῶς ἀνίκανος γιὰ τὴ θυσία, ἀκόμα καὶ νὰ μιλάει γι’ αὐτό. […]

Χωρὶς θυσία καὶ χωρὶς χάρη, χωρὶς συνάντηση καὶ χωρὶς παρόν, ἕνας σκόπιμος κόσμος τῆς μεσολάβησης εἶναι ὁ κόσμος του· κανένας ἄλλος δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι· καὶ αὐτὸ σημαίνει πεπρωμένο. Ἔτσι εἶναι μὲ ὅλη τὴν αὐταρχικότητά του ἀνίατα περιπεπλεγμένος στὸ μὴ πραγματικό.

Martin Buber, Ἐγὼ καὶ Ἐσύ, μτφρ. Παρασκευὴ Σιδερᾶ - Λύτρα, Ἄγις Σιδερᾶς, ἐκδ. ΕΝΕΚΕΝ

ἡ ἐφηβεία τοῦ ἑλληνικοῦ σοσιαλισμοῦ

Βάσω Κατράκη

     […] στὶς ποικίλες γραμμὲς τῶν Ἑλλήνων «αὐτόνομων» σοσιαλιστῶν, ποὺ διαμορφώνουν βέβαια τὴν ἰδεολογική τους ταυτότητας σὲ συσχετισμὸ μὲ τὶς ὁμότροπες κινήσεις τῶν λατινικῶν χωρῶν τῆς Δύσης, ἡ ἀνατρεπτικὴ πρόταση (ἀπὸ τὸν Ἀμπελικόπουλο ὣς τὸν Ἀντύπα) γιὰ τὴ νέα κοινωνία διαπλέκεται μὲ τὴν ἐγχώρια παράδοση τῶν αὐτοδιοικούμενων κοινοτήτων, στοὺς κόλπους μιᾶς ἀποκεντρωμένης κρατικῆς ἐξουσίας ποὺ ἐνισχύει τοὺς θεσμοὺς τῆς συνεταιριστικῆς παραγωγῆς· […]

Οἱ θεωρητικὲς ἐπεξεργασίες τῶν Ἑλλήνων σοσιαλιστῶν (1875-1907) προκύπτουν ὡς συνθέματα ἰδεῶν, ὅπως βέβαια συνέβαινε καὶ στὶς περισσότερες εὐρωπαϊκὲς χῶρες, μὲ πολύπλευρη καταγωγὴ ποὺ ἐνδεικτικὰ κατανέμεται ὡς ἑξῆς:

Ι. ἡ κοινωνικὴ προσέγγιση τοῦ τρίπτυχου τῆς γαλλικῆς Ἐπανάστασης («ἐλευθερία», «ἰσότητα», «ἀδελφότητα») ὅπως τὴν ἐπιχειροῦσε ὁ νεογιακωβινισμὸς τῆς λατινικῆς Εὐρώπης·

ΙΙ. ἡ σύζευξη κοινωνικοῦ καὶ ἐθνικοῦ ζητήματος κατὰ τὴν ὑπόδειξη τοῦ Mazzini·

ΙΙΙ. ὁ ἐμβολιασμὸς τοῦ σοσιαλισμοῦ ἀπὸ τὴ χριστιανικὴ διδασκαλία μὲ ἀποτέλεσμα ἡ ἐπαγγελία του νὰ ἀποκτᾶ σωτηριολογικὴ καὶ «ἀνθρωπιστικὴ» χροιά·

ΙV. ἡ κυριαρχικὴ παρουσία τῆς σκέψης τῶν ἀναρχικῶν (Μπακούνιν, Costa, Κροπότκιν, Grave κλπ.)·

Παναγιώτης Νοῦτσος, Ἡ σοσιαλιστικὴ σκέψη στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τὸ 1875 ὣς τὸ 1974, τ. Α´, ἐκδόσεις «Γνώση», Ἀθήνα, 1990

ἀστικὸς κόσμος καὶ ὕπαρξη

 

Οἱ μᾶζες διαφέρουν ἀπὸ τὶς ἱστορικὲς ὁμάδες ριζικά. Οἱ μᾶζες δὲν ἔχουν συγκροτημένη θεωρία· μιὰ κοσμοαντίληψη, βάσει τῆς ὁποίας νὰ ὀργανώσουν τὰ ἄτομά τους σὲ προσωπικότητες. Ποὺ νὰ διαπερνᾶ τὴ συμπεριφορά τους ἕνα βαθὺ νόημα. Οἱ μᾶζες εἶναι κελύφη ἀνθρώπινα προσκολλημένα σ’ ἕνα τεράστιο μηχανισμό, ποὺ δὲν τὸν κατανοοῦν κι οὔτε ἐνδιαφέρονται νὰ τὸν κατανοήσουν· ἀρκεῖ ποὺ τοὺς ταΐζει. Ἂν πάψη νὰ τοὺς ταΐζη, τὸ πολὺ ποὺ μποροῦν νὰ κάμουν εἶναι νὰ τὸν σπάσουν. Διότι μόνον νὰ ζητοῦν ξέρουν· ὁλοένα προβάλλουν δικαιώματα. […]

Ἐπιτέλους, (ἡ ἐμπειρικὴ ὕπαρξη) ὕστερα ἀπὸ μεγάλη προπαρασκευή, κατώρθωσε νὰ χτίση τὸν ἀστικὸ κόσμο. Ἕνα κόσμο ποὺ τὴν ἀπομακρύνει ἀπὸ τὶς φρικώδεις περιοχὲς τῶν ὁρίων της. Καὶ διαβιοῖ εὐάρεστα στὸ κέντρο τοῦ ἀσφαλοῦς ἀστικοῦ χώρου. Γι’ αὐτὸ ὁ ἀστικὸς χῶρος ἀσκεῖ μιὰ τόσο ἀκαταμάχητη ἕλξη. […]

Βεβαίως ὁ ἀστικὸς κόσμος δὲν μπορεῖ νὰ καταργήση τὰ ὅρια τῆς ὑπάρξεως. Κατήργησε ὅμως μιὰ μεγάλη σειρὰ ἀπὸ διαδοχικὲς προσεγγίσεις πρὸς τὰ ὅρια αὐτά· 

Χρήστου Μαλεβίτση, Προοπτικές

ἔρωτας-πίστη

 

    

Κι ὅμως ἕνας ἱερέας θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι πιστός. Καὶ τὶ πιστός! Ἕνας ἐραστής. Μάλιστα, ὁ πιὸ περιπαθὴς τῶν ἐραστῶν, ἂν συγκριθεῖ μὲ τὸν πιστό, ἔχει ἕναν νεανικὸ ἐνθουσιασμό. Φανταστεῖτε ἕναν ἐραστή. Θὰ ἦταν ἱκανός, ἀσφαλῶς, νὰ μιλάει ὅλη μέρα γιὰ τὸν ἔρωτά του, ἀκόμα καὶ τὴ νύχτα, καὶ μάλιστα ἐπὶ σειρὰ ἡμερῶν. Ἀλλὰ πιστεύει κανεὶς ὅτι θὰ εἶχε τὴν ἰδέα, ὅτι θὰ μποροῦσε, ὅτι δὲ θά ’βρισκε ἀπεχθὴ τὴν προσπάθεια, νὰ ἀποδείξει προβάλλοντας τρεῖς λόγους ὅτι ὁ ἔρωτας δὲν εἶναι χίμαιρα - ὅπως περίπου ὁ ἱερέας ἀποδεικνύει ὅτι γιὰ τρεῖς λόγους εἶναι σωτήριο νὰ προσεύχεται κανείς, δείχνοντας ἔτσι ὅτι ἡ προσευχὴ ἀπώλεσε τόση ἀπὸ τὴν ἀξία της ὥστε χρειάζονται τρία ἐπιχειρηματα γιὰ νὰ ἀνυψωθεῖ τὸ γόητρό της; 

Γιὰ ὅ,τι ὑπερβαίνει τὴ νόηση καὶ γιὰ ὅποιον πιστεύει, τρεῖς λόγοι δὲν ἔχουν περισσότερη σημασία ἀπὸ τρεῖς μποτίλιες ἢ τρία ἐλάφια σ’ ἕνα ἔμβλημα! - […] Τάχα δὲν εἶναι σαφὲς ὅτι ἕνας αὐθεντικὸς ἐραστὴς δὲν θὰ ἤθελε ποτὲ νὰ ἀποδείξει ἢ νὰ ὑπερασπιστεῖ τὸν ἔρωτά του προβάλλοντας τρεῖς λόγους; Γιατὶ ἀγαπάει, καὶ ὁ ἔρωτας ὑπερβαίνει κάθε λόγο καὶ κάθε ἀπολογία. Ὅποιος ἐπιδίδεται σὲ ἀποδείξεις δὲν εἶναι ἐραστής.

 

Σαῖρεν Κίρκεγκωρ, Ἀσθένεια πρὸς θάνατον, Ἡ ἔννοια τῆς ἀπελπισίας, μτφρ. Κωστῆς Παπαγιώργης, ἐκδ. Καστανιώτη

 

Τό... δραστικότερο ὄπιο τοῦ λαοῦ

 

    Δὲν ξέρω ποιὸς μὲ ἔβαλε σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο, οὔτε τὶ εἶναι αὐτὸς ὁ κόσμος οὔτε τὶ εἶμαι ἐγὼ ὁ ἴδιος· βρίσκομαι σὲ μιὰ φριχτὴ ἄγνοια γιὰ ὅλα τὰ πράγματα· δὲν ξέρω τὶ εἶναι τὸ σῶμα μου, οἱ αἰσθήσεις μου, ἡ ψυχή μου κι αὐτὸ τὸ μέρος τοῦ ἑαυτοῦ μου ποὺ στοχάζεται αὐτὰ ποὺ λέω, σκέφτεται γιὰ ὅλα καὶ γιὰ τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του, μὴν ξέροντας τίποτα περισσότερο ἀπ’ ὅ,τι γιὰ τὰ ὑπόλοιπα. Βλέπω αὐτὲς τὶς τρομαχτικὲς διαστάσεις τοῦ σύμπαντος ποὺ μὲ περιβάλλουν καὶ βρίσκομαι δεμένος σὲ μιὰ γωνιὰ αὐτοῦ τοῦ πελώριου χώρου, δίχως νὰ ξέρω γιατὶ εἶμαι ριγμένος σ’ αὐτὸν τὸν τόπο κι ὄχι σὲ κανέναν ἄλλο οὔτε γιατὶ καθορίστηκε νὰ μοῦ δοθεῖ νὰ ζήσω αὐτὸν τὸν λίγο χρόνο σ’ αὐτὴ τὴ στιγμὴ κι ὄχι σὲ μιὰ ἄλλη ἀπὸ ὁλόκληρη τὴν αἰωνιότητα ποὺ προηγήθηκε καὶ ἀπ’ αὐτὴ ποὺ θὰ ἀκολουθήσει. Αὐτὸ ποὺ ξέρω ὅλο κι ὅλο εἶναι ὅτι θὰ πεθάνω ἀμέσως, ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ ἀγνοῶ ἐξολοκλήρου εἶναι ὁ ἴδιος ὁ θάνατος ποὺ δὲν θὰ μποροῦσα νὰ τὸν ἀποφύγω. Ὅπως δὲν ξέρω ἀπὸ ποῦ ἔρχομαι, ἔτσι δὲν ξέρω ποῦ πηγαίνω· […]

Τίποτα δὲν εἶναι τόσο σπουδαῖο στὸν ἄνθρωπο ὅσο ἡ κατάστασή του, καὶ τίποτα δὲν τοῦ εἶναι τόσο φοβερο ὅσο ἡ αἰωνιότητα·[…] Ὁ ἴδιος λοιπὸν ἄνθρωπος ποὺ περνάει τόσες μέρες καὶ νύχτες μέσα στὴ λύσσα καὶ στὴν ἀπελπισία γιὰ τὸ χάσιμο ἑνὸς ἀξιώματος ἢ γιὰ μιὰ φανταστικὴ προσβολὴ ἐναντίον τῆς τιμῆς του, εἶναι αὐτὸς ποὺ ξέρει πὼς θὰ χάσει τὰ πάντα μὲ τὸν θάνατο, δίχως ἀνησυχία καὶ συγκίνηση. Εἶναι πράγμα τερατῶδες νὰ βλέπει κανεὶς στὴν ἴδια καρδιὰ καὶ τὸν ἴδιο χρόνο αὐτὴ τὴν αὐαισθησία γιὰ τὰ ασήμαντα πράγματα καὶ αὐτὴ τὴν παράξενη ἀναισθησία γιὰ τὰ τόσα μεγάλα. Πρόκειται γιὰ μὰ ἀκατανόητη μαγεία, καὶ γιὰ μιὰ ὑπερφυσικὴ νάρκωση, ἡ ὁποία μαρτυρᾶ μιὰ ἀκατανίκητη δύναμη ποὺ τὴν ξεπερνᾶ.

 

Blaise Pascal, Στοχασμοί, μτφρ. Νίκου Ματσούκα, Πουρναρᾶς, Θεσσαλονίκη 1986

τὸ ἐπάγγελμα τῆς θρησκείας καὶ τὸ τοῦ πατριωτισμοῦ

 

    Ἀνάμεσα σὲ τόσα νεοπλάσματα τῶν ποικιλωνύμων συλλόγων, κοντὰ εἰς τὰς διαφόρους Ἀναστάσεις, Ἀναμορφώσεις, Ἀναγεννήσεις, Ἀναζυμώσεις καὶ Ἀναπλάσεις, τὰς ἐπαγγελομένας τὴν διόρθωσιν - ἐπειδὴ μεταξὺ ὅλων τῶν ἐπαγγελμάτων, εἰς ὅλον τὸ Γένος, περνᾷ ἐξόχως τὸ ἐπάγγελμα τῆς θρησκείας, καθὼς καὶ τὸ τοῦ πατριωτισμοῦ - ἐδοκίμασε καὶ ὁ περὶ οὗ ὁ λόγος, ὁ Θεόδωρος Χρυσοβουλλίδης, νὰ συστήσῃ καὶ αὐτὸς ἕνα σύλλογον. Εἶναι ἀληθὲς ὅτι ἐχρημάτισε πρὸς καιρὸν μέλος εἰς ὅλους τοὺς ἄνω ρηθέντας συλλόγους καὶ εἰς πολλοὺς ἄλλους ἀκόμη, πλὴν δὲν εὐδοκίμησεν. Ἡ «μπογιά του δὲν περνοῦσε», καθὼς εἶπεν εἷς ἀδιάκριτος φίλος του. […]

Ἐντοσούτῳ ὁ Θεόδωρος δὲν ἀπογοητεύετο, κ’ ἐξηκολούθει νὰ περιφέρεται εἰς ἐκκλησίας καὶ εἰς ὁμηγύρεις, νὰ βγάζῃ λόγους καὶ νὰ κηρύττῃ. Ὁ «ἀδιάκριτος φίλος του» τοῦ εἶπε μιᾷ τῶν ἡμερῶν: Τὸ βῆμα τῆς ἐκκλησίας δὲν εἶναι, ὅπως τὸ βῆμα τὸ δικανικόν, τὸ βῆμα τὸ πολιτικόν, […] Ὄχι νὰ κάμετε "ποριμὸν τὴν εὐσέβειαν", ἄνθρωποι λαϊκοί, κοσμικοί, μὲ στριμμένους μύστακας, μὲ ὀρθὰ κολλάρα. Τὶ καινοτομίαι, τὶ ξενισμοί, τὶ λεσχηνεῖαι εἶναι αὐτά; Προτεστάνται εἴμαστε ἐμεῖς ἐδῶ;

 

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ὁ Διδάχος

 

πλησίον - ὁ σκοπός τῆς αὐτονομίας

 

  Ἐκεῖνος ὁ σπινθὴρ ὁ ἐνοικῶν ἐν τῷ βάθει τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, ἀλλ’ ἀνίσχυρος ὢν ν’ ἀκτινοβολήσῃ ἕνεκα τοῦ παχέους τείχους τῆς ἐκ τοῦ χρηματισμοῦ ὑλοφροσύνης, θὰ ἐκπέμψῃ ἄπλετον φῶς καὶ ἡ προσωπικότης θὰ ἀναλάμψῃ ἐν ἰσοθέῳ μεγαλειότητι. Τοιαύτη μεταμόρφωσις θὰ συντελεσθῇ διότι ἡ μεταβολὴ τοῦ συστήματος τῆς κυκλοφορίας τοῦ πλούτου, θὰ ἐξασφαλίσῃ ἐν πρώτοις εἰς τὸ ἄτομον τὴν εὐκαιρίαν νὰ οἰκοδομήσῃ χαρακτῆρα. […]

Ὁ χαρακτὴρ κατορθοῦται καὶ τελειοποιεῖται μόνον ὑπὸ τὸν ἥλιον τῆς αὐτονομίας ἑκάστου ἀτόμου. Ἀλλ’ ἡ αὐτονομία τοῦ ἀτόμου εἶνε ἀδύνατος ἐνόσῳ δὲν ἀναγνωρίζεται ἡ ἀρχὴ ὅτι λόγος ὑπάρξεως ἑκάστου εἶνε ἡ ὀλβιότης ὅλων. Μόνον ἐπιτυγχάνων τις τὴν αὐτονομίαν του, ἥτις ἀποτελεῖ τὰ πρωτοτόκια τοῦ ἀνθρώπου, θὰ δυνηθῃ νὰ βλέπῃ ἑαυτὸν ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ πλησίον.

 

Πλάτων Δρακούλης, Ἡ προσεχὴς ἐπανάστασις