Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2018

Ἄρης...!




Τὸ τελετουργικὸ εἶναι σταθερό.
Ἡ σημαία προηγεῖται, ὁ Ἄρης φιλάει τὸ χέρι τοῦ παπᾶ καὶ ζητάει τὴν ἄδεια τοῦ προέδρου γιὰ νὰ μιλήσει στοὺς κατοίκους τῶν χωριῶν. Δὲν θίγει ποτὲ τὶς παραδόσεις καὶ τὸ θρησκευτικὸ αἴσθημα τῶν χωρικῶν […]
Ἐκπληκτικὴ ἀδυναμία δείχνει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὁ Ἄρης στοὺς γέρους καὶ στοὺς παπάδες· «τοὺς παπάδες τῆς Ρούμελης, ποὺ ὁ Βελουχιώτης ἔδειχνε μιὰ παθολογικὴ ἀδυναμία ἀπέναντί τους, ποὺ γινόταν σὰν ἄτακτο παιδὶ μπροστά τους» (Φ. Γρηγοριάδης: Ἀντάρτικο).
Ἂν δεῖ κάποιον ρακένδυτο ἢ σκελετωμένο παπά, θυμώνει· μαλώνει τοὺς χωρικούς:
˗ Νὰ πληρώνετε τὸν παπά σας. Πῶς θέλετε νά ’χετε παπὰ χωρὶς πληρωμή; Δὲν εἶναι διακονιάρης ὁ παπάς… Εἶναι παπάς! […]

⃰⃰⃰   

Εἶναι 24 Δεκεμβρίου, παραμονὴ Χριστουγέννων.
Τὰ Τοπόλιανα δὲν διαθέτουν παπὰ καὶ ὁ Παπακουμπούρας προσφέρεται νὰ τελέσει λειτουργία. Γέμισε ἡ ἐκκλησία χωρικοὺς καὶ ἀντάρτες. Ἀλλὰ οὔτε ἀριστερὸς ψάλτης ὑπῆρχε καὶ ἐπιστρατεύτηκε ὁ Περικλής, ποὺ ἤξερε νὰ διαβάζει καὶ νὰ κρατάει στοιχειωδῶς τὸ ἴσο. Πότε ὁ Παπακουμπούρας, πότε ὁ δεξιὸς ψάλτης τοῦ ψιθύριζαν τὴ σελίδα ποὺ ἔπρεπε νὰ γυρίσει· σὲ λίγο στάθηκε δίπλα στὸν Περικλὴ καὶ ὁ Ἄρης καὶ ἔψαλαν σεγόντο. Ἔγινε μιὰ ἐξαίσια λειτουργία, ποὺ θὰ ἔκανε τοὺς ζηλωτὲς τοῦ Κόμματος νὰ κόψουν τὶς φλέβες τους. […]


Διονύσης Χαριτόπουλος, Ἄρης, ὁ ἀρχηγὸς τῶν ἀτάκτων, ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμματα, Ἀθήνα 2003

Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2018

τὸ βυζαντινὸ κατόρθωμα

Δημήτρης Μηλιώνης

[…] Ξένο βέβαια τελείως τὸ βυζαντινὸ ἐπίτευγμα ἀπὸ τὴν κυρίαρχη πεποίθηση ὅτι τὸ Βυζάντιο ἀποτέλεσε ἕνα χιλιόχρονο θεοκρατικὸ σκοταδιστικὸ σχῆμα, πλῆρες ἀπὸ ἀνατολικὸ δεσποτισμό. […]
Σχολαστικισμός, λογιοτατισμὸς καὶ σκοταδισμὸς ταυτίζονται σχεδὸν σήμερα μὲ τὸν βυζαντινισμὸ γιὰ νὰ περιγράψουν μιὰ περίπλοκη σκέψη, ποὺ ἀποστασιοποιήθηκε ἀπὸ τὸ ἀρχαῖο ὀρθολογιστικὸ πνεῦμα, καὶ ἀπὸ τὴν ἀνθρωπιστικὴ ἐνατένιση τῆς κλασικῆς παιδείας· θέσεις ἀκραῖες αὐτὲς δηλώνουν πασιφανῶς τὴν ἄγνοια τοῦ βυζαντινοῦ κατορθώματος. Λίγοι ἄλλωστε γνωρίζουν (ἀκόμη καὶ στὴν Ἑλλάδα) τὴν βαθιὰ προσήλωση τῶν Βυζαντινῶν στὶς ἀνθρωπιστικὲς ἀρχές. Ἐνδείκνυται νομίζω νὰ θυμίσω ἐδῶ, ἔστω καὶ ἐξωθεματικὰ καὶ παρενθετικά, μερικὰ χαρακτηριστικὰ στοιχεῖα ποὺ βεβαιώνουν τὴν ἀλήθεια τῶν λεγομένων μου.
Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρω ὅτι ἡ βυζαντινὴ νομοθεσία ἀπαγορεύει τὸ «μετὰ βασάνων ἐξετάζεσθαι» (εἴμαστε παρασάγγες μακριὰ ἀπὸ τὶς συνήθειες τῆς Ἱερᾶς Ἐξέτασης τῶν Δυτικῶν) καὶ ὅτι ἡ περιώνυμη βυζαντινὴ διπλωματία εἶχε ὡς ἀρχὴ τὴν ἐξυπηρέτηση τῆς παγκόσμιας εἰρήνης, σύμφωνα μὲ τὸν τίτλο τοῦ «Εἰρηνοποιοῦ», τὸν ὁποῖο ἔφερε ὁ αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου, ἀλλὰ καὶ τὴ διατήρηση τοῦ «status quo» ποὺ ἐγγυόταν τὴν Pax Romana. «Μολονότι εἴμαστε βέβαιοι γιὰ τὴ νίκη τῶν ὄπλων μας, προτιμᾶμε νὰ συνάψομε εἰρήνη, γιατὶ πιστεύουμε ὅτι ὁ νικητὴς ζεῖ κάκιστα ἐξαιτίας τῶν δακρύων ποὺ χύνουν οἱ ἡττημένοι» (οἶμαι τὸν νενικηκότα κάκιστα ζεῖν ἐξ’ ὧν δακρύουσιν ἕτεροι). Αὐτὸ ὑποστήριξε ὁ πρέσβης τοῦ τροπαιούχου Ἰουστινιανοῦ, Ἰωάννης Πατρίκιος, ἐμπρὸς στὸν Πέρση βασιλέα Χοσρόη. Αὐτὴ η περὶ εἰρήνης θεωρία καὶ μέριμνα τῶν Βυζαντνῶν καταγράφεται καὶ στὴν ἐσωτερικὴ πολιτική, μὲ τὴν ἄσκηση τῆς «φιλανθρωπίας» ὡς τῆς ἀνωτάτης αὐτοκρατορικῆς ἀρετῆς. Αὐτὴ ἄλλωστε ὁδήγησε τοὺς Βυζαντινοὺς στὴν κατάργηση τῆς ἔννομης δουλείας ἤδη τὸν 12ο αἰώνα. «Ὁ Θεὸς μᾶς ἀποκαλεῖ υἱοὺς ὅλους ἐμᾶς καὶ ἐμεῖς τολμᾶμε νὰ ὑποβιβάζουμε τοὺς ἀδελφούς μας σὲ τάξη δούλων» θὰ γράψει ὁ Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης στὸν Μανουὴλ Κομνηνό, τὸν αὐτοκράτορα πού, καταργώντας τὴ δουλεία, ἐγγυήθηκε τὶς προσωπικὲς ἐλευθερίες τῶν Βυζαντινῶν. Αὐτὸς ὁ ἀνθρωπισμὸς τραυματίστηκε ἀπὸ χριστιανοὺς τὸ 1204 καὶ πλήγηκε θανάσιμα ἀπὸ μουσουλμάνους τὸ 1453. […]

Ἑλένη Γλύκατζη-Ἀρβελέρ, Γιατὶ τὸ Βυζάντιο, ἐκδ. Ἑλληνικὰ Γράμμματα, Ἀθήνα 172009

Σάββατο 13 Οκτωβρίου 2018

γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση... ποὺ ἄργησε



[…] Ποῦ εἶναι τὰ «πατροπαράδοτα ἑλληνικὰ ἤθη καὶ ἔθιμα»; Σὲ πολιτεῖες καὶ χωριὰ τριγυρνᾶν οἱ ξένοι στρατιῶτες ἀγκαλιασμένοι μὲ τὶς γυναῖκες μας, τὶς κόρες μας, τὶς ἀδερφάδες μας… […]


Δημήτρης Γληνός, Τὶ εἶναι καὶ τὶ θέλει τὸ ΕΑΜ, στὸ: Δημήτρης Γληνός, «Ἐκλεκτὲς Σελίδες», τ. 4, ἐκδ. Ἐπικαιρότητα, Ἀθήνα 1975



Σάββατο 6 Οκτωβρίου 2018

ἐλευθερία καὶ δύο ἀκόμα




[…] Πῶς ἀπειλεῖται ἡ ἐλευθερία; Ἔτσι ὅπως μπορεῖ νὰ ἀπειληθεῖ καὶ τὸ ψωμί, καὶ κάθε περιουσία, καὶ ἡ ἀξιοπρέπεια ἑνὸς ἀνθρώπου ἢ ἑνὸς λαοῦ ἀπὸ ἄλλους ἀνθρώπους ἢ λαούς. Ἕνας ἄνθρωπος ἀπειλεῖ τὸ ψωμὶ τοῦ γείτονά του ὅταν, ἁρπάζοντας τὸ ψωμὶ τοῦ γείτονά του, αὐξάνει τὸ δικό του· ἔτσι αὐτὸς εἶναι χορτάτος, ἐνῶ ὁ γείτονάς του πεινάει. Τὸ ἴδιο καὶ μὲ τὴν περιουσία. Ἕνας ἰδιοποιεῖται περισσότερα, ἐνῶ ὁ ἄλλος μένει χωρὶς στέγη καὶ ἐστία. Τὸ ἴδιο καὶ μὲ τὴν ἀξιοπρέπεια, τὴν ἐξουσία καὶ τὴν τιμή. Ἔτσι, λοιπόν, καὶ μὲ τὴν ἐλευθερία. Ἡ ἀπώλεια τῆς ἐλευθερίας σημαίνει πέρασμα τῆς ἐλευθερίας ἀπὸ τοὺς πολλοὺς στὸν ἕναν. Καὶ ὅσο αὐτὸς ὁ ἕνας εἶναι τύραννος, πιὸ ἀπεριόριστος, τόσο διαθέτει προσωπικὰ περισσότερη ἐλευθερία ἀπὸ ὅ,τι ὁ ὑπόλοιπος λαός. Καὶ ὅταν εἶναι πλήρως ἀπεριόριστος, τότε αὐτὸς διαθέτει ὅλη τὴν ἐλευθερία, ἐνῶ ὁ λαὸς καμία. Ὅπως ὁ Φαραὼ ποὺ εἶχε ὁλόκληρη τὴ χώρα τῆς Αἰγύπτου ὡς προσωπική του ἰδιοκτησία καὶ ὁ λαὸς τίποτα. Καὶ ὅποιος ἔχει ὅλη τὴν ἰδιοκτησία, ἔχει κι ὅλη τὴν ἐλευθερία, καὶ ἀντιστρόφως. Τέτοια κατάσταση -εἴτε κατασκευασμένη νόμιμα εἴτε αὐθαίρετα- οἱ λαοὶ δὲν μποροῦσαν νὰ τὴν ἀνεχτοῦν γιὰ πολὺ καιρό. Ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινοῦν οἱ δολοφονίες τῶν σουλτάνων καὶ τῶν βασιλιάδων, τῶν παπῶν καὶ τῶν δικτατόρων κάθε τύπου. Ἀπὸ ἐκεῖ προέρχονται οἱ ἀμέτρητοι ξεσηκωμοί, οἱ ἐπαναστάσεις καὶ οἱ αἱματηρὲς συγκρούσεις κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἱστορίας τοῦ ἀνθρώπινου γένους.
Οἱ δημοκρατίες, οἱ παλαιὲς καὶ οἱ νέες, ἦρθαν ὡς φάρμακο ἀπὸ τὶς τυραννίες. Ἤθελαν νὰ ἀντικαταστήσουν τὴν ἐξουσία τοῦ ἑνὸς μὲ τὴν ἐξουσία τῶν πολλῶν ἢ καὶ ὅλων. Ἡ διεύρυνση τῆς ἐλευθερίας σὲ πολλοὺς ἢ σὲ ὅλους ἦταν ἡ ἀρχὴ τῆς δημοκρατίας. Ἀλλὰ οὔτε στὶς δημοκρατίες ἡ ἐλευθερία ὅλων δὲν εἶναι ἐξασφαλισμένη. Ὅπως ἡ καρέκλα δὲ στέκεται στὸ ἕνα πόδι, ἔτσι κι ἡ ἐλευθερία δὲ μπορεῖ νὰ σταθεῖ στὸ ἕνα πόδι. Ὑπάρχει ἀνάγκη τουλάχιστον γιὰ δύο ἀκόμα.  Καὶ αὐτὰ τὰ δύο εἶναι ἡ ἀλήθεια καὶ τὸ ἔλεος (γιὰ τὴν ἀκρίβεια ἡ ἀγάπη, ἂν ἐπιτρέπεται νὰ χρησιμοποιήσουμε αὐτὴ τὴ λέξη στὴν ἐποχὴ ποὺ βρισκόμαστε). […]

Ἁγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Στὴ χώρα τῆς ἀνέφικτης εὐτυχίας- Τὸ ἀπάνθρωπο πρόσωπο τοῦ ναζισμοῦ, μτφρ. Ἠλίας Σαραγούδας, ἐκδ. Παρρησία, Ἀθήνα 2017