ἡ ὕλη τῆς πνευματικότητας

 

Ὡς «πνευματικότητα» ἐννοῶ πρῶτα ἀπ’ ὅλα πὼς τὸ ἄτομο πρέπει νὰ ἀπορεῖ σχετικὰ μὲ αὐτὸ ποὺ ἀποκαλοῦμε «τὸ νόημα τῆς ζωῆς». (Σινεμὰ σὰν προσευχή)

Ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα, ποὺ γιὰ μοναδικό της σκοπὸ ἔχει νὰ γεμίζει τὸ στομάχι της, εἶναι καταδικασμένη νὰ παρακμάσει, νὰ διαλυθεῖ, νὰ ἀλληλομισηθεῖ.

Οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνον…

[…] Ἔχουμε φτύσει πάνω σὲ ὅλες τὶς ἠθικὲς καὶ πνευματικὲς ἀξίες. Πῶς λοιπὸν μποροῦμε νὰ σωθοῦμε; Φυσικά, ὄχι πιστεύοντας καὶ ἀκολουθώντας κάποιους ἀρχηγούς!

[…] Αὐτὴ ἡ ἀποξένωση ἀπὸ κάθε τι πνευματικὸ μόνο τέρατα μπορεῖ νὰ γεννήσει.

Σήμερα, ὅσο ποτὲ πρίν, πρέπει νὰ ὑπερασπιστοῦμε ὁ,τιδήποτε ἔχει σχέση μὲ τὴν πνευματικότητα.

Ἀντρέι Ταρκόφσκι, Μαρτυρολόγιο, μτφρ. Ἀλέξανδρος Ἴσαρης,Ἴνδικτος 2006

Δημιουργήσαμε ἕναν πολιτισμὸ ποὺ ἀπειλεῖ νὰ καταστρέψει τὴν ἀνθρωπότητα.

Ἀπέναντι σὲ καταστροφὴ τέτοιας κλίμακας τὸ μόνο ποὺ πρέπει νὰ τεθεῖ, κατὰ τὴ γνώμη μου, εἶναι ἡ προσωπικὴ εὐθύνη τοῦ ἀτόμου καὶ ἡ προθυμία του γιὰ θυσία, χωρὶς τὴν ὁποία παύει νὰ λογίζεται ὡς πνευματικὸ ὄν.

 Ἀντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας τὸν χρόνο, μτφρ. Σ.Βελέντζας, ἐκδ. Νεφέλη 1987

«…θὰ εἶναι χριστιανός»

 

Miguel Hernandez

    Ὁ πρωταρχικὸς χριστιανισμὸς εἶναι κατάργηση τοῦ κράτους: ἀπαγορεύει τοὺς ὅρκους, τὴ στρατιωτικὴ θητεία, τὴν αὐτοάμυνα, καὶ τὴν ὑπεράσπιση ὁποιουδήποτε εἴδους κοινότητας, τὴ διάκριση μεταξὺ συμπατριωτῶν καὶ ξένων, καὶ ἐπίσης τὴ διαφοροποίηση τῶν τάξεων. […]

Ὅποιος θὰ ἔλεγε σήμερα: «Δὲν θέλω νὰ εἶμαι στρατιώτης», «δὲν δίνω φράγκο γιὰ τὰ δικαστήρια», «δὲν θὰ ἀξιώσω τὶς ὑπηρεσίες τῆς ἀστυνομίας», «δὲν θὰ κάνω τίποτε ποὺ νὰ διαταράξει τὴν εἰρήνη μέσα μου: καὶ ἂν πρέπει νὰ ὑποφέρω γι’ αὐτὸ τὸν λόγο, τίποτε δὲν θὰ μὲ βοηθήσει καλύτερα νὰ διατηρήσω τὴν εἰρήνη μέσα μου ἀπὸ τὸν πόνο» - θὰ εἶναι χριστιανός.

 

Φρίντριχ Νίτσε, Ἡ θέληση γιὰ δύναμη, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, ἐκδ. Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη 2014

πειραματικὸς κομμουνισμὸς καὶ βασιλεία τοῦ Θεοῦ

 

Λέει ὁ Λαντάουερ τὸ 1915: «Ὁ σοσιαλισμὸς εἶναι ἡ ἀπόπειρα νὰ ὁδηγήσουμε τὴν κοινὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου σ’ ἕναν δεσμὸ κοινοῦ πνεύματος σὲ ἐλευθερία, δηλαδὴ σὲ θρησκεία». […]

Γιατὶ τὸ πνεύμα τῆς ἀλληλεγγύης μπορεῖ ἀληθινὰ νὰ παραμείνει ζωντανὸ μόνον ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει ζωντανὴ σχέση μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων.  […]

Σφάλλει, συνεπῶς, ὁ Κροπότκιν, ὅταν ἀποδίδει τὴν κατάρρευση τῶν πειραματικῶν κομμουνιστικῶν ἀποικιῶν στὸ γεγονὸς ὅτι «θεμελιώθηκαν σ’ ἕνα ἀνάβρυσμα θρησκευτικότητας, ἀντὶ νὰ θεωρήσουν τὴν κοινότητα ἁπλῶς ἕναν τρόπο κατανάλωσης καὶ παραγωγῆς τὸν ὁποῖο ἐπέβαλε ἡ οἰκονομία». Γιατὶ ἀκριβῶς ὅπου μιὰ ἀποικία γεννιέται ὡς ἔκφραση πραγματικῆς θρησκευτικῆς ἔξαρσης καὶ ὄχι ἁπλῶς ὡς ἐπισφαλὲς ὑποκατάστατο τῆς θρησκείας, καὶ ὅπου βλέπει τὴν ὕπαρξή της ὡς ἀπαρχὴ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ - αὐτὸ συνήθως ἐνισχύει τὴν ἀνθεκτικότητά της.

 

Μάρτιν Μπούμπερ, Μονοπάτια στὴν οὐτοπία, μτφρ. Βασίλης Τομανᾶς, ἐκδ. Νησίδες

Εὐχαριστία καὶ κοινωνία

 

[…] Ἡ ἀληθινὴ καὶ θετικὴ ἰσότητα, ὅπως ἄλλωστε καὶ ἡ ἀληθινὴ καὶ πραγματικὴ ἐλευθερία, φανερώνεται καὶ πραγματοποιεῖται μὲ τὴν ἀλληλεγγύη, τὴν ἀλληλοσυμπλήρωση καὶ τὴν ἀδελφωσύνη ποὺ κάνουν ὥστε οἱ πολλοὶ νὰ ζοῦν σὰν ἕνα σῶμα, ὡς εἷς ἄνθρωπος. Τὸ βάπτισμα τῆς ἐλευθερίας καὶ τὸ χρίσμα τῆς ἰσότητας βρίσκουν τὸ ἐπιστέγασμα καὶ τὴν κορωνίδα τους στὸ μέγα μυστήριον τῆς Εὐχαριστίας ἢ Κοινωνίας, τὸ μυστήριο τῆς ἀδελφωσύνης, ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ποὺ άποτελεῖ ἐκπλήρωση τῆς προσευχῆς τοῦ Χριστοῦ: 'Ίνα πάντες ἓν ὦσι, καθὼς σύ, Πάτερ, ἐν ἐμοὶ κἀγὼ έν σοί (’Ιωάν. 17, 21). Ἐπισυνάγοντας ὅλους τοὺς μαθητάς του σὲ μιὰ κοινωνία, συγκεντρώνοντάς τους γύρω ἀπὸ τὸ αὐτὸ τραπέζι ὁ Ἱησοῦς Χριστὸς ἔσπασε ὅλες τὶς διακρίσεις, κοινωνικές, πολιτικές, ἐθνικές· αὐτὸς ποὺ θέλησε νὰ γίνει ὁ Ἀδελφὸς ὅλων περιέλαβε μέσα στήν ἀδελφωσύνη του ὅλες τὶς τάξεις, ὅλες τὶς κρατικὲς διαρθρώσεις, ὅλες τὶς ἐθνικὲς παραδόσεις. Καὶ ἐφ’ ὅσον αὐτὴ ἡ μυστηριώδης κοινωνία τοῦ Σώματος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀληθινὴ καὶ πραγματική, τότε μὲ τὴ συμμετοχή μας αὐτὴ γινόμαστε ὅλοι ἀδελφοί, χωρὶς καμιὰ διάκριση τάξεως, φυλῆς ἢ γλώσσας. Γι’ αυτὸ ἐὰν ἐξακολουθοῦμε νὰ μισοῦμε οἱ μὲν τοὺς δέ, νὰ πολεμοῦμε μεταξύ μας καὶ νὰ ἀλληλοφονευόμαστε, τότε ὄχι μόνο μεταφορικὰ ἀλλὰ πραγματικὰ εἴμαστε ἀδελφοκτόνοι, ὄχι μόνον ἁμαρτάνουμε, ἀλλὰ κυριολεκτικὰ σταυρώνουμε τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀποδεικνύουμε ἄδεια ἀπὸ κάθε περιεχόμενο τὴν χριστολογικὴ πίστη καὶ ὁμολογία τῆς Ὀρθοδοξίας.

 

 

Βλαντιμὶρ Σολοβιώφ, Ἡ Ὀρθόδοξη χριστολογία γιὰ τὰ κοινωνικὰ προβλήματα, μτφρ. Δημήτρης Γεωργίου, περ. Σύνορο ν. 40, Χειμώνας 1966-1967

 

Ὁ Πάμπλο γιὰ τὸν Ἄρη

 

ἐνάντια στὴ φύση ἡ ἀνισότητα

 

Βίνσεντ Βὰν Γκὸγκ

    (οἱ ἄνθρωποι) προσπαθοῦν νὰ ἀσφαλίσουν καὶ νὰ ἐνισχύσουν τὴν εὔθραυστη ζωή τους στὴν ὁδὸ τῆς κατοχῆς ὑλικῶν ἀγαθῶν καὶ σὲ αὐτὴ τὴν ἐπιδίωξη γιὰ τὴν «ὕλη» διεξάγουν πάλη μὲ τοὺς ὅμοιους μὲ αὐτοὺς ἀδελφοὺς γιὰ κάθε «θέση» καὶ γιὰ κάθε «πράγμα». Απὸ αὐτὸ ἀπορρέει ἡ βία τῶν μὲν ἐπὶ τῶν δέ, ἀπὸ αὐτὸ προέρχονται οἱ κάθε εἴδους ὀριζόντιες διαιρέσεις τοῦ ἑνὸς σώματος τῆς ἀνθρωπότητας καὶ ἡ ἐγκαθίδρυση τέτοιων σχέσεων, ποὺ εἶναι ἐνάντιες στὴν ἀνθρώπινη φύση, ὅπως αὐτὴ δημιουργήθηκε κατ’ ἀρχάς. Αὐτὸ εἶναι ἡ αἰτία ὑπάρξεως «κυρίων» καὶ «δούλων», «ἀνωτέρων» καὶ «κατωτέρων» καὶ κάθε ἄλλης ἀνισότητας στὸ ὑλικὸ καὶ κοινωνικὸ ἐπίπεδο, τοῦ ἄδικου καταμερισμοῦ τοῦ κόπου, τῆς καταπάτησης τῆς ἀνθρώπινης ἀξίας τῶν ἀσθενέστερων καὶ φτωχώτερων καὶ μυρίων ἄλλων μορφῶν βίας καὶ ἐγκλημάτων.

 

ἅγιος Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ, Πνευματικὰ Κεφάλαια, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ, 2021

ἀγάπη ἀκόρεστος

 

• ἀλλὰ ἂς βασιλεύῃ μόνη ἡ ἀγάπη, καὶ δὲν θὰ ὑπάρχῃ ἀνάγκη στρατοῦ ἢ φυλακῶν
• ὁ Κύριος ἀγαπᾶ ἡμᾶς πλεῖον ἢ ἡμεῖς δυνάμεθα νὰ ἀγαπῶμεν ἑαυτοὺς
• ὁ Θεὸς εἶναι Ἀγάπη ἀκόρεστος
• ὅλαι αἱ ἁμαρτίαι εἶναι ὡς σταγὼν ἐνώπιον τοῦ πελάγους τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ
• ὅστις όμως δὲν ἀγαπᾶ τοὺς ἐχθρούς, οὗτος δὲν θὰ ἔχῃ εἰρήνην, ἔστω καὶ ἂν εἰσάγουν αὐτὸν εἰς τὸν παράδεισον

 ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης

«Μ’ αὐτό ’ναι κομμουνισμός!»

  

- […] ὅσοι εἶναι κοντὰ στὸ Χριστὸ λένε: «Πορεύου καὶ διαμοίρασε τὰ ὑπάρχοντά σου καὶ γίνου ὁ ὑπηρέτης ὅλων». Καὶ θά ’σαι πιὸ πλούσιος παρ’ ὅσο ἤσουν προτήτερα, ἄπειρες φορὲς πλουσιώτερος· γιατὶ δὲν εἶναι μόνο τὸ φαΐ, οὔτε τ’ ἀκριβὰ φορέματα, οὔτε ἡ περηφάνεια κι ὁ φθόνος ποὺ δίνουν τὴν εὐτυχία, μὰ ἡ ἄπειρα πολλαπλασιασμένη ἀγάπη. Δὲ θὰ κερδίσεις ἕναν μικρὸ πλοῦτο, οὔτε ἑκατὸ χιλιάδες, μήτε ἕνα ἑκατομμύριο, μὰ τὸ σύμπαν ὁλάκερο! Τώρα μαζεύουμε δίχως νὰ χορταίνουμε καὶ σπαταλοῦμε τρελλά: τότε, ὅμως, δὲ θὰ ὑπάρχουν οὔτε ὀρφανά, μήτε φτωχοί, γιατὶ εἶν’ ὅλοι δικοί μου, ὅλοι συγγενεῖς μου, τοὺς ἀπόχτησα ὅλους τοὺς ἀγόρασα ὅλους ὣς τὸν τελευταῖο! Σήμερα, δὲν εἶναι κάτι σπάνιο, ἀκόμη κι ὁ πλούσιος, κι ὁ μεγάλος ν’ ἀδιαφοροῦν γιὰ τὸν ἀριθμὸ τῶν ἡμερῶν τους, κι οὔτε ποὺ ξέρουν κ’ οἱ ἴδιοι πιά, τὶ εἴδους καινούργια διασκέδαση νὰ σκαρφιστοῦνε. Τότε, ὅμως, κ’ οἱ μέρες σου κ’ οἱ ὧρες σου θὰ πολλαπλασιατοῦν χίλιες φορές, γιατὶ δὲ θὰ θέλεια πιὰ νὰ χάσεις οὔτε ἕνα ἐλάχιστο δευτερόλεπτο, ποὺ κάθε ἕνα, καὶ τὸ πιὸ ἐλάχιστο, θὰ δίνει τὴ συνείδηση τῆς χαρᾶς στὴν καρδιά σου. Τότε θ’ ἀποχτήσεις τὴ σοφία, ὄχι μόνο ἀπὸ τὰ βιβλία, μὰ γιατὶ θα ’σαι μὲ τὸν ἴδιο τὸ Θεὸ πρόσωπο μὲ πρόσωπο· κ’ ἡ γῆ θ’ ἀπαστράψει περισσότερο ἀπὸ τὸν ἥλιο, καὶ δὲ θὰ ὑπάρχει οὔτε θλίψη, μήτε στεναγμός, μὰ μόνο ἕνας μοναδικός, ἀνεκτίμητος παράδεισος […].

- Μακὰρ Ἰβάνοβιτς! Τὸν διέκοψα, ξαφνικά, ζεσταμένος ἀνυπολόγιστα κι ὁ ἴδιος ἐγὼ (θυμοῦμαι καλὰ κεῖνο τὸ βράδυ), - Μακὰρ ἰβάνοβιτς!

Μ’ αὐτό ’ναι κομμουνισμός, κηρύσσετε, ἀληθινά, τὸν κομμουνισμό!

Φ. Ντοστογιέφσκυ, Ὁ ἔφηβος, μτφρ. Ἄρη Δικταίου

ἐξημέρωση καὶ ἔλεγχος

 

    […] Στὸ Ἒλ Σαλβαδὸρ οἱ Ἱησουΐτες ἔκαναν μιὰ σύσκεψη γιὰ νὰ ἀνακεφαλαιώσουν τὴν κατάσταση στὴν Κεντρικὴ Ἀμερική. Καὶ εἶπαν πὼς ὑπάρχουν δύο ὄψεις τῆς τρομοκρατίας: ἡ μία εἶναι τὸ χαμηλὸ ἐπίπεδο τῆς τρομοκρατίας ποὺ ὑπάρχει πάντα π.χ. μιὰ πολιτικὴ δολοφονία ποῦ καὶ ποῦ γιὰ νὰ ὑπενθυμίζει: «μὴν ξεχνᾶτε πὼς εἴμαστε ἐδῶ κι ἂς μὴ φαινόμαστε πολύ». Αὐτὴ εἶναι ἡ στενὴ ὄψη τῆς τρομοκρατίας.

Μετὰ ὑπάρχει ἡ βαθύτερή της ὄψη, ποὺ καλλιεργεῖται γιὰ καιρὸ καὶ ἐξημερώνει τοὺς ἀνθρώπους. Τοὺς κάνει νὰ ἐσωτερικεύουν τὴ γνώση ὅτι ὑπάρχουν στενὰ ὅρια σ’ αὐτὰ ποὺ ἐπιτρέπεται νὰ κάνουν κι ἂν ξεπεράσουν τὰ ὅρια, θὰ ἔχουν πολὺ σοβαρὰ προβλήματα […]. Ὅταν αὐτὴ ἡ γνώση μπεῖ μέσα στὸν ψυχισμὸ τῶν ἀνθρώπων, τότε, ὅπως λένε, ἔχουν ἐξημερωθεῖ καὶ οἱ ἰσχυροὶ μποροῦν νὰ κάνουν ἐκλογὲς χωρὶς καμιὰ ἀνησυχία. Γιατὶ ὁ κόσμος ἔχει καταλάβει πὼς δὲν ἔχει καμία ἐκλογή. Κι αὐτὸ συμβαίνει σὲ μεγάλο μέρος τοῦ Τρίτου Κόσμου.

Στὶς εὔπορες χῶρες συμβαίνουν ἄλλα παράλληλα πράγματα. Κι ὅλα εἶναι ἐναντίον τῆς παράδοσης τῆς ἐλεύθερης βούλησης. Στὶς δικές μας, τὶς πιὸ ἐλεύθερες κοινωνίες, ἰσχύει ὁ ἔλεγχος τῆς κοινῆς γνώμης πιὸ πολὺ ἀπὸ τὴ βία. Ἔτσι ἐλέγχεται ὁ λαός. […]

 

Νόαμ Τσόμσκι, ἀπὸ τὴν ἐκπομπὴ τῆς ΕΡΤ1 Στὰ μονοπάτια τῆς σκέψης

ἡ κρυφὴ γιὰ τὴ χυδαιότητα τραγωδία

 

Yves Klein

    Αὐτὸ ποὺ ἀποσιωπᾶται εἶναι καὶ τὸ πιὸ κρυφό, τὸ ἐγγύτερο καὶ τὸ πιὸ πραγματικό. Ἐκεῖ ποὺ ὁ χυδαῖος νοῦς δὲν βλέπει καὶ δὲν μπορεῖ νὰ ἰδεῖ ἄλλο πρᾶγμα ἀπὸ ἀθεϊσμό, ἐκεῖ πρόκειται, κατὰ βάθος, γιὰ τὸ ἀντίθετο: κάτω ἀπὸ τὶς λέξεις «μηδὲν» καὶ «θάνατος» βρίσκεται τὸ Εἶναι, τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὸ Εἶναι, ποὺ προσφέρεται στὴ σκέψη. […]

Μόνο οἱ ἀπόκληροι καὶ αὐτοὶ ποὺ κουράσθηκαν ἀπὸ τὸν χριστιανισμό τους ἀναζητοῦν στὶς προτάσεις τοῦ Nietzsche μιὰ αἰωρούμενη ἐπιβεβαίωση τοῦ ἀμφίβολου ἀθεϊσμοῦ τους. […] «Γύρω ἀπὸ τὸν ἥρωα» ὅλα γίνονται τραγωδία. Καὶ μόνο ἡ τραγωδία, στὴν ἀνέλιξή της, γεννᾶ τὴν ἐρώτηση γιὰ τὸν Θεό. Γύρω ἀπὸ τὸν Θεὸ -καὶ ἴσως μόνο- ὅλα γίνονται κόσμος.

 

Martin Heidegger, GA 44, Nietzsches metaphysische Grundstellung im abendländischen Denken: Die ewige Wiederkehr des Gleichen

 

«νὰ παρηγορᾶτε τοὺς ξένους»

 

[…] νὰ παρηγορᾶτε τοὺς ξένους καὶ νὰ τοὺς δίνετε ψωμὶ νὰ τρώγουσιν καὶ νὰ γευματίζουν καὶ ἀπὸ κανένα κομμάτι ψωμὶ καὶ νὰ πηγαίνουσιν εἰς τὴν ὥραν τὴν καλήν.

Διότι ἀκούομεν, ἀδελφοί μου, ὁποὺ λέγει ἡ Παλαιὰ Διαθήκη, ὅτι ὁ Πατριάρχης Ἀβραὰμ […] βάνει καὶ κτίζει ἕνα σπίτι καὶ ἀνοίγει τρεῖς θύρας καὶ ἔβαλε ψωμᾶν καὶ ἐζύμωνεν, καὶ ὅσοι ἄνθρωποι ἐδιάβαινον, ὅλους τοὺς ἐφίλευεν. Καὶ εἶχε συνήθειαν, κάθε ἡμέραν, ἂν ἴσως δὲν ἐπήγαινεν ξένος νὰ φάγῃ ψωμί, μήτε ὁ Ἀβραὰμ δὲν ἔτρωγεν.

 

Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς

 

στὴν ἐλευθερία τῆς φύσης

 

Αὐτὸς ποὺ εἶναι τέλειος στὴν ἀγάπη καὶ ἔφθασε σὲ πλήρη ἀπάθεια δὲν γνωρίζει τὴ διαφορὰ μεταξὺ τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τοῦ ξένου ἢ μεταξὺ τῆς δικῆς του ὕπαρξης καὶ τῆς ξένης, μεταξὺ τοῦ πιστοῦ καὶ τοῦ ἄπιστου, μεταξὺ τοῦ δούλου καὶ τοῦ ἐλεύθερου ἢ γενικὰ μεταξὺ τοῦ ἄνδρα καὶ τῆς γυναίκας, ἀλλὰ ἀφοῦ ἔγινε ἀνώτερος τῆς τυραννικῆς ἐξουσίας τῶν παθῶν καὶ ἀποβλέπει στὴ μία φύση τῶν ἀνθρώπων, ὅλους τοὺς βλέπει ἴσους καὶ πρὸς ὅλους φέρεται μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Διότι γι’ αὐτὸν «δὲν ὑπάρχει Ἕλληνας καὶ Ἰουδαῖος, οὔτε ἄνδρας καὶ γυναῖκα, οὔτε δοῦλος καὶ ἐλεύθερος, ἀλλὰ ὅλα καὶ σὲ ὅλους εἶναι ὁ Χριστός».

 

ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, Κεφάλαια περὶ ἀγάπης - ἑκατοντὰς δευτέρα 

ἡ βία τῆς δουλείας καὶ τῆς μίσθωσης

 

Ὁ Πάνσοφος καὶ Πανάγαθος Θεὸς εἰς τοῦτον τὸν κόσμον ἔκαμε πατέρα καὶ υἱὸν κι ὄχι δοῦλον καὶ μισθωτόν. […] ὕστερον εὑρέθη ἡ δουλεία, ἥγουν ἡ σκλαβεία καὶ ἡ μίσθωσις. Ἡ δουλεία ἔγινεν ἀπὸ τὴν κακίαν τῶν ἀνθρώπων ὅπου ἐμάχοντο ἕνας κατὰ τοῦ ἄλλου κι ἐσκλαβώνοντο. Ἡ δὲ μίσθωσις ἀπὸ τὴν πτωχείαν καὶ ἔνδειαν ὅπου ἠκολούθησαν εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν πλεονεξίαν τῶν ὁμογενῶν ἀνθρώπων. Ἰδοὺ λοιπὸν καὶ ὁ δοῦλος καὶ ὁ μισθωτὸς ὅπου ἔγινον ἀπὸ τὴν κακίαν ὅπου ἠκολούθησεν εἰς τοὺς ἀνθρώπους. Διατὶ χωρὶς βίαν καὶ πτωχείαν οὔτε δοῦλος γίνεται τινὰς οὔτε μισθωτός.

 

Ὁσίου καὶ Θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου τὰ εὑρισκόμενα διηρημένα εἰς δύω, μτφρ. Διονυσίου Ζαγοραίου, Λόγος 24
 

ἡ ἀβέβαιη ἀνοησία τῆς λογικῆς ἀπόδειξης

 

   Πόσος φιλόπονος ζῆλος, πόση θυσία χρόνου, επιμέλειας, γραφικοῦ ὑλικοῦ στὴν προσπάθεια τῶν σημερινῶν φιλοσόφων γιὰ νὰ πετύχουν μιὰ ἄρτια ἀπόδειξη τῆς ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ! Ἀλλὰ στὸν ἴδιο βαθμὸ ποὺ αὐξάνεται ἡ τελειότητα τῆς ἀπόδειξης, ἡ βεβαιότητα φαίνεται νὰ λιγοστεύῃ. […]

(ὑποσημ.) Ὑπάρχει μιὰ σαφέστερη διήγηση γιὰ ἕναν ἄλλο σχολαστικό, τὸν Simon Tornacensis, ποὺ πίστευε πὼς ὁ Θεὸς θἄπρεπε νὰ τοῦ χρωστάῃ εὐγνωμοσύνη μιὰ κι εἶχε ἀποδείξει τὴν ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδας· γιατὶ ἂν ἤθελε, τότε… «ἂν στ’ ἀλήθεια ἀπὸ κακία κι’ ἀντίδραση ἤθελα, θὰ μποροῦσα νὰ ἀκυρώσω τὴν ἀπόδειξη καὶ νὰ τὴν ἀναιρέσω μὲ πιὸ ἰσχυρὲς ἀποδείξεις».

 

Σόρεν Κίρκεγκαρντ, Ἡ ἔννοια τῆς ἀγωνίας, μτφρ. Γιάννης Τζαβάρας, ἐκδ. Δωδώνη, Ἀθήνα ²2013

 

κοινωνικὸς ἀγώνας καὶ ψευδαισθήσεις

 

 Τὶ εἶναι οἱ πόλεμοι ἐν γένει; Διαμοιρασμὸς περιουσιῶν. Ἡ ἀνθρωπότητα βέβαια δὲν θὰ βρεῖ τὴ λύση τῶν προβλημάτων της ἐπιδιώκοντας τὴ «δίκαιη» διανομὴ τῶν περιουσιῶν καὶ τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν. Ἀποδέχομαι ὅμως ὅλους ὅσοι ἀγωνίζονται τίμια γιὰ τὴ δικαιοσύνη στὰ ὅρια τῆς ἀντίληψης τοῦ κόσμου αὐτοῦ, γιατὶ τοὺς θεωρῶ καὶ αὐτοὺς ὑπῆρέτες τῆς Θείας Πρόνοιας. […]

Τὸ Εὐαγγέλιο βεβαίως ἀρχίζει μὲ τὸ κήρυγμα τοῦ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, ποὺ ἐκφράζεται μὲ τὰ λόγια τῆς προφητείας τοῦ Ἡσαΐα (40, 4-5) […]. Καὶ ἡ Ἄνωθεν κλήση αὐτὴ μπορεῖ νὰ κατανοηθεῖ ὡς θεσμὸς ἰσότητας καὶ ἀδελφοσύνης, ἔξω ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἡ προσευχὴ «Πάτερ ἡμῶν» ἀκούγεται ἐλλιπής, καὶ εἶναι ἀδύνατον ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ νὰ φανερωθεῖ στὸ ἐπίπεδο τῆς γῆς. Ὡς ἐκ τούτου, ἐκεῖνοι ποὺ θυσιάζουν τὸν ἑαυτό τους στὸν ἀγώνα αὐτὸν γιὰ τὴ δικαιοσύνη τῆς ἀδελφοσύνης πάνω στὴ γῆ εἶναι ἄξιοι τοῦ μισθοῦ τους στοὺς αἰῶνες, ἀλλὰ δυστυχῶς πολὺ σπάνια ἐννοοῦν ὅτι οἱ δρόμοι ποὺ αὐτοὶ ἐπιλέγουν στὴ δεδομένη κατάσταση τῶν ἀνθρώπων ἀναπόφευκτα θὰ ὁδηγήσουν μόνο στὴν ἀντικατάσταση τῆς μιᾶς βίας ἀπὸ τὴν ἄλλη.

 

ἁγ. Σωφρονίου τοῦ Ἀθωνίτου, Πνευματικὰ Κεφάλαια

 

τὸ βαθὺ θρησκευτικὸ συναίσθημα τοῦ Νίτσε

 

Σωτηρία Ἀλεβίζου

    Ὁ μηδενισμὸς στὸν Nietzsche δὲν συνδέεται μὲ καμιὰ μορφὴ ἀθεϊσμοῦ. Δηλώνει τὴν ὁριστικὴ ἐγκατάλειψη ἀξιῶν ποὺ εἶχαν ὁριοθετήσει τὴν φιλοσοφία καὶ τὴν ἠθικὴ ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Πλάτωνος. […] Ὅσοι κινοῦνται στὸν ὁριζόντιο χῶρο τῆς ἐμπειρίας καὶ δὲν μποροῦν νὰ ξεφύγουν ἀπὸ αὐτὸν διαβλέπουν μέσα ἐκεῖ τὴν ἔκφραση ἑνὸς «χυδαίου ἀθεϊσμοῦ». Δὲν εἶναι δήλωση ἀθεϊσμοῦ ὁ Λόγος τοῦ Nietzsche. Εἶναι συνειδητοποίηση τοῦ πεπρωμένου τῆς Δύσης. […]

Κατηγορηματικὰ ἀπομακρύνει ὁ Heidegger κάθε παρερμηνεία γύρω ἀπὸ τὸν «ἀθεϊσμὸ» τοῦ Nietzsche. Εἶναι καιρός, θὰ πεῖ, νὰ ἀπομακρυνθοῦμε ἀπὸ τοὺς ἐπιπόλαιους ἐκείνους «ἄθεους» ποὺ ζητοῦν πειραματικὴ ἀπόδειξη γιὰ τὴν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ ὅπως πειραματίζονται στὰ ἐργαστήρια τῆς φυσικῆς καὶ τῆς χημείας. Ὁ «ἀθεϊσμὸς» τοῦ Nietzsche εἶναι ἰδιόρρυθμος. Ξεπηδάει ἀπὸ βαθὺ θρησκευτικὸ αἴσθημα.

 

Τερέζα-Πεντζοπούλου Βαλαλᾶ, Heidegger - Ὁ φιλόσοφος τοῦ λόγου καὶ τῆς σιωπῆς, ἐκδ. Βάνιας, 2001  

«ἡ βασιλεία τῆς ἀναρχικῆς ἀλληλεγγύης»

 

[

    […] τὸ ἰδεῶδες τῆς ἀναρχίας εἶνε ἡ ὕπαρξις κοινωνίας ἐν ἧ νὰ μὴν ὑπάρχῃ οὐδεμία ἐξουσία, οὐδεὶς νόμος, καὶ οὐδὲν ὅριο (σύνορον) χωρίζον τὰ ἄτομα καὶ τοὺς λαούς· ἀλλὰ νὰ βασιλεύῃ ἡ Ἀγάπη, ἡ Ἀλληλεγγύη, ἐν γένει οἱ ἠθικοὶ νόμοι· δηλαδὴ νὰ ἐξαφανισθῇ ἡ βία, διότι ἐξουσία καὶ νόμος οὐδὲν ἄλλο ἀντιπροσωπεύουν ἢ τὴν βίαν, καὶ νὰ ἄρξῃ ὁ Χριστός, δηλαδὴ ἡ Ἀγάπη, ἡ Αὐτοθυσία, ὁ Λόγος·

 

Ἐὰν πρόκηται νὰ ἐξακολουθήσῃ ἡ αἰσχρὰ καὶ κακοῦργος αὕτη τάξις τῶν πραγμάτων τῆς τυραννίας, τοῦ ψεύδους, τῆς πορνείας, […] τῶν πολέμων, τοῦ ἐλεινοῦ αὐτοῦ καὶ αἰωνίου ἀλληλοφαγώματος καὶ ἀλληλοεξευτελισμοῦ, καὶ εἶνε ἀνέφικτος ἡ βασιλεία τῆς ἀναρχικῆς ἀλληλεγγύης, ἂς ὑπάγῃ μυριάκις ἐς κόρακας ὁ πολιτισμός!

 

Ἡ πεποίθησις αὐτοῦ (τοῦ Ἕλληνος) ἐπὶ τῆς ἰδιοκτησίας ἐκλονίσθη πλέον, διότι ἐπείσθη ἐκ πείρας, ὅτι ὁ θεσμὸς οὗτος χρησιμεύει εἰς αὐτὸν ὡς σταυρὸς ἐπὶ τοῦ ὁποίου καθηλωμένος χέει αἷμα καὶ ἱδρῶτα πρὸς ὄφελος τοῦ Κράτους καὶ τοῦ Κεφαλαίου, αὐτὸς δὲ παραμένει ἐλεεινὸς ὡς καὶ πρότερον.

 

ἐφημερίδα Νέον Φῶς, ἀρ. 5 (10-11-1898)

 

«ἀβάσταχτη ἐλευθερία»

 

ΚΑΛΙΓΟΥΛΑΣ: Ἄκουσέ με καλά, ἠλίθιε. Ἂν τὸ ταμεῖο ἔχει σημασία, τότε ἡ ἀνθρώπινη ζωὴ δὲν ἔχει. Εἶναι ξεκάθαρο. Ὅσοι σκέφτονται ὅπως ἐσὺ θὰ πρέπει νὰ δεχτοῦν αὐτὸν τὸν συλλογισμὸ καὶ νὰ ξέρουν ὅτι ἡ ζωή τους δὲν ἔχει ἀξία ἀφοῦ γι’ αὐτοὺς τὸ χρῆμα εἶναι τὸ πᾶν. Ἐξάλλου, ἔχω ἀποφασίσει νὰ εἶμαι λογικός. Καὶ ἀφοῦ ἔχω τὴν ἐξουσία θὰ δεῖτε τὶ θὰ σᾶς κοστίσει ἡ λογική. Θὰ ἐξοντώσω ἀντιρρησίες καὶ ἀντιρρήσεις. Κι ἂν χρειαστεῖ, θὰ ἀρχίσω μ’ ἐσένα. […] Μόλις κατάλαβα ἐπιτέλους τὴ χρησιμότητα τῆς ἐξουσίας. Ἡ ἐξουσία δίνει δυνατότητα στὸ Ἀδύνατον. Σήμερα καὶ γιὰ ὅλον τὸν χρόνο ποὺ ἔρχεται, ἡ ἐλευθερία μου παύει νὰ ἔχει ὅρια. […] Τὶ ἀξίζει αὐτὴ ἡ τρομακτικὴ ἐξουσία ἂν δὲν μπορῶ νὰ νὰ ἀλλάξω τὴν τάξη τῶν πραγμάτων; Ἂν δὲν μπορῶ νὰ κάνω τὸν ἥλιο νὰ δύει στὴν ἀνατολή, ἂν δὲν μπορῶ νὰ ἐλαφρύνω τὸν πόνο καὶ νὰ κάνω τοὺς ἀνθρώπους νὰ μὴν πεθαίνουν πιά; Ὄχι, Σεζόνια, εἶναι ἀδιάφορο ἂν κοιμᾶμαι ἢ ἂν ξαγρυπνῶ, ὅταν δὲν ἐπηρεάζω τὴ φύση τῶν πραγμάτων.

 

ΣΕΖΟΝΙΑ: Δηλαδή, θέλεις νὰ εἶσαι ἴσος μὲ τοὺς θεούς, Γάιε. Δὲν γνωρίζω χερότερη μορφὴ τρέλας.

 

ΚΑΛΙΓΟΥΛΑΣ: Κι ἐσὺ μὲ νομίζεις τρελό. Ὅμως τὶ εἶναι θεός, γιὰ νὰ ἐπιθυμῶ νὰ εἶμαι ἴσος του. Αὐτὸ ποὺ ποθῶ μὲ ὅλες μου τὶς δυνάμεις σήμερα εἶναι πάνω ἀπὸ τοὺς θεούς. Παίρνω στὴ φροντίδα μου ἕνα βασίλειο ὅπου τὸ Ἀδύνατον εἶναι βασιλιᾶς. […] γιὰ τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἀγαπάει τὴν ἐξουσία, ὁ ἀνταγωνισμὸς τῶν θεῶν εἶναι κάπως ἐκνευριστικός. Τοὺς ἔχω ἀκυρώσει. Ἔχω ἀποδείξει σ’ αὐτοὺς τοὺς μάταιους θεοὺς πὼς ἕνας ἄνθρωπος, μὲ λίγη θέληση, μπορεῖ νὰ ἐξασκήσει τὸ γελοῖο τους ἐπάγγελμα.

 

Ἀλμπὲρ Καμύ, Καλιγούλας, μτφρ. Φρανσουὰζ Ἀρβανίτη, Κάπα Ἐκδοτικὴ

 

ὁ ἀποφατικὸς θεολόγος Νίτσε

 

    Ὁ Χάιντεγκερ θὰ φτάσει νὰ πεῖ ὅτι ὁ Νίτσε δὲν ἔχει τίποτα κοινὸ μὲ τοὺς πραγματικοὺς ἄθεους· αὐτὸ τεκμηριώνεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐνίοτε στηλιτεύει τοὺς ἄθεους, ποὺ κατ’ αὐτὸν εἶναι οἱ ὑποστηριχτὲς ἑνὸς «ἠθικοῦ Θεοῦ». Κηρύσσοντας τὸν θάνατο τοῦ Θεοῦ ὁ Νίτσε δὲν κάνει ἄλλο ἀπὸ «ἕνα εἶδος ἀποφατικῆς Θεολογίας».

[…] ὁ Χάιντεγκερ ἰσχυρίζεται ὅτι τόσο οἱ ἀρχαῖοι ὅσο καὶ οἱ μεταγενέστεροι φιλόσοφοι ἀσχολήθηκαν μὲ τὰ ὄντα καὶ ὄχι μὲ τὸ ἴδιο τὸ Εἶναι, κι αὐτὴ ἡ παράλειψη ἦταν ἕνας «φόνος τοῦ Θεοῦ» πολὺ πιὸ ριζικὸς ἀπὸ αὐτὸν ποὺ πέτυχε ἡ Ἐκκλησία μερικοὺς αἰῶνες ἀργότερα.

 

Γιάννη Τζαβάρα, Ἡ ἀπαξίωση τῶν ἀξιῶν, έκδ. Ἴνδικτος 2005

«μποροῦν ἄραγε νὰ εἶναι χριστιανοί;»

 

  Συνέπειες ὅμως τοῦ «δικαιώματος τῆς ἰδιοκτησίας» καὶ τῆς ἐλευθερίας τῆς πρωτοβουλίας ὑπῆρξαν ἡ συγκέντρωση τοῦ κεφαλαίου, ἡ ἐκμετάλλευση αὐτῶν τῶν «μικρῶν» καὶ ἡ ἀποικιοκρατία τῶν ξανθῶν φυλῶν. Ὡς ἐκ τούτου γεννιέται ἡ ἰδέα τῆς πάλης γιὰ τὴν ἄρση «τῆς ἐκμεταλλεύσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο». […]

Στοὺς πλουσίους καὶ ἰσχυροὺς τῆς γῆς σπάνια δίδεται ἡ χάρη νὰ ἀκολουθήσουν τὸν Βασιλέα Χριστό. Αὐτοὶ κατ’ οὐσίαν εἶναι ἄξιοι οἶκτου καὶ συμπόνιας γιὰ τὴ μοίρα τους στὸν μέλλοντα αἰώνα. Ἀλλὰ καὶ στὸν παρόντα αἰῶνα, ὅταν ζοῦν μὲ πολυτέλεια καὶ ἀφθονία ἀγαθῶν μεταξὺ τῶν φτωχῶν καὶ τῶν ἀστέγων, μποροῦν ἄραγε νὰ εἶναι χριστιανοί, νὰ ἀκολουθήσουν πραγματικὰ τὸν Χριστό; […]

Ἀντίθετα πρὸς αὐτὴν (τὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ) εἶναι τὰ βασίλεια τῶν πεπτωκότων ἀνθρώπων, ποὺ στηρίζονται στὴν ὑποδούλωση καὶ ἐκμετάλλευση τῶν ἀδυνάτων ἀπὸ τοὺς ἰσχυρότερους.  

 

Ἁγίου Σωφρονίου τοῦ Ἀθωνίτου, Τὸ μυστήριο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς

Ἀπὸ τὴν ἐπιβίωση στὴ ζωὴ

 

[…] Μὲ ἀφθονία χαρίζει ὁ Θεὸς αὐτὰ ποὺ εἶναι πολὺ ἀναγκαιότερα ἀπὸ τὰ χρήματα ὅπως τὸν ἀέρα, τὸ νερό, τὴ φωτιά, τὸν ἥλιο καὶ ὅλα τὰ παρόμοια. Δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ πεῖ κανεῖς ὅτι ὁ πλούσιος ἀπολαμβάνει τὸν ἥλιο περισσότερο, ἐνῶ ὁ φτωχὸς λιγότερο· οὔτε εἶναι δυνατὸ νὰ πεῖ ὅτι αὐτὸς ποὺ πλουτίζει ἀναπνέει περισσότερο ἀέρα ἀπὸ τὸν φτωχό· ἀλλὰ τὰ πάντα ὑπάρχουν ἐνώπιόν μας πρὸς ἰσότιμη καὶ κοινὴ μετοχή. Γιὰ ποιὸν λόγο λοιπόν, ἐνῶ ἀπὸ τὴ μιά, ὁ Θεὸς ἔφτιαξε κοινὰ τὰ σπουδαιότερα καὶ ἀναγκαιότερα γιὰ τὴ συντήρηση τῆς ζωῆς μας, ἐνῶ αὐτὰ ποὺ εἶναι μικρότερης σημασίας καὶ εὐτελέστερα, ἐννοῶ δηλαδὴ τὰ χρήματα, δὲν εἶναι κοινά; Γιὰ νὰ συγκροτεῖται ἡ ζωὴ καὶ νὰ ἀθλούμαστε στὴν ἀρετή. […]

 

ἅγ. Ἰωάννη Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς ἀδριάντας

 

(Ἡ μοιρασιὰ εἶναι ἐλευθερία καὶ γνώρισμα μεταποίησης τῆς ἐπιβίωσης σὲ ζωή)

συσώρρευση κεφαλαίου - ἀποξενωμένη ζωὴ

 

    […] Αὐτὴ η ἐπιστήμη τῶν θαυμάτων τῆς βιομηχανίας εἶναι ταυτόχρονα ἡ ἐπιστήμη τοῦ ασκητισμοῦ, καὶ τὸ πραγματικό της ἰδανικὸ εἶναι ὁ ἀσκητὴς ποὺ εἶναι ἁρπακτικὸς καὶ φιλάργυρος καὶ ὁ ἀσκητὴς ποὺ εἶναι παραγωγικὸς δοῦλος. Τὸ ἠθικό της ἰδανικὸ εἶναι ὁ ἐργάτης ποὺ τοποθετεῖ ἕνα μέρος ἀπὸ τοὺς μισθούς του σὲ ἀποταμιεύσεις καὶ ἀνακάλυψε μάλιστα καὶ μιὰ τέχνη πρόθυμη νὰ ἐξυψώσει αὐτὴ τὴν εὐχάριστη μικρὴ ἰδέα καὶ νὰ παρουσιάσει μιὰ συγκινητικὴ παραλλαγή της στὴ σκηνή. Ἔτσι ἡ πολιτικὴ οἰκονομία εἶναι -μ’ ὅλη τὴν κοσμική της καὶ ἐπιδεικτικὴ ἐμφάνιση- μιὰ πραγματικὴ ἠθικὴ ἐπιστήμη, ἡ πιὸ ἠθικὴ ἐπιστήμη. Ἡ αὐταπάρνηση, ἡ ἄρνηση τῆς ζωῆς καὶ ὅλων τῶν ἀνθρώπινων ἀναγκῶν, εἶναι τὸ πρωταρχικό της δόγμα. Ὅσο λιγότερο τρῶς, πίνεις, ἀγοράζεις βιβλία, πηγαίνεις στὸ θέατρο, στὸ χορό, στὴν μπυραρία, ὅσο λιγότερο ἀγαπᾶς, σκέφτεσαι, γενικεύεις, τραγουδᾶς, ζωγραφίζεις, κτλ., τόσο περισσότερο ἀποταμιεύεις καὶ τόσο μεγαλύτερος, θὰ γίνει αὐτὸς ὁ θησαυρὸς ποὺ δὲ μποροῦν νὰ τὸν καταναλώσουν οὔτε ὁ σκῶρος, οὔτε τὰ σκουλήκια – τὸ κεφάλαιό σου.

Ὅσο λιγότερο εἶσαι ἐσὺ ὁ ἴδιος, τόσο λιγότερη εἶναι ἡ ἔκφραση ποὺ δίνεις στὴ ζωή σου, ὅσο περισσότερα ἔχεις, τόσο περισσότερο ἀλλοτριώνεται ἡ ζωή σου καὶ τόσο περισσότερο ἀποθηκεύεις τὴν ἀποξενωμένη σου ζωή. Κάθε τι ποὺ ὁ πολιτικὸς οἰκονομολόγος παίρνει ἀπὸ σένα σὲ ζωὴ καὶ ἀνθρωπιά, σοῦ τὸ ἀποδίδει μὲ τὴ μορφὴ χρήματος καὶ πλούτου. […] 

 

Κὰρλ Μάρξ, Οἰκονομικὰ καὶ Φιλοσοφικὰ Χειρόγραφα    

ἡ ἐλευθερία καὶ ἡ αὐτοκαταδίκη της

 

Μανώλης Πολυμέρης

    Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ διανύση τὸ δρόμο τῆς ἐλευθερίας, ἀλλὰ ἡ ἐλευθερία μεταβάλλεται σὲ δουλεία καὶ καταστρέφει τὸν ἄνθρωπο, ὅταν αὐτὸς στὴν ἄγρια ὁρμὴ τῆς ἐλευθερίας δὲν ἀναγνωρίζη τίποτα πιὸ πάνω ἀπὸ τὸν ἑαυτό του. Κι ὅταν δὲν ὑπάρχει τίποτα πιὸ ψηλὰ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο, τότε οὔτε καὶ ὁ ἴδιος ὑπάρχει. Κι ὅταν ἡ ἐλευθερία δὲν ἔχη κανένα περιεχόμενο, κανένα ἀντικείμενο, κανένα δεσμὸ ἀνάμεσα σ’ αὐτὴν τὴν ἴδια καὶ τὴ θεία ἐλευθερία, τότε καὶ ἡ ἴδια ἡ ἐλευθερία ἐκμηδενίζεται. Κι ὅταν τὰ πάντα ἐπιτρέπωνται στὸν ἄνθρωπο, τότε ἡ ἐλευθρία ὑποδουλώνεται μέσα στὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό της. Κι αὐτὴ ἡ ὑποδούλωση σημαίνει τὴν καταστροφὴ τοῦ ἀνθρώπου.

[…] ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι ἐξωτερικὸς νόμος, ὀργάνωση ζωῆς στὰ πλαίσια τὰ νομικά. Ἡ βασιλεία του δὲν ἔχει μέτρα κοσμικά. Ὁ Ντοστογιέφσκι ἐν προκειμένῳ ἐπισημαίνει αὐστηρότατα ὅλους τοὺς ἐκτροχιασμοὺς τοῦ Χριστιανισμοῦ πρὸς τὴν περιοχὴ μιᾶς θρησκείας τῆς ἀνάγκης καὶ τοῦ καταναγκασμοῦ. […]

Αὐτὴ λοιπὸν εἶναι ἀπὸ τὶς πιὸ μεγάλες ἀποκαλύψεις τῆς μεγαλοφυΐας τοῦ Ντοστογιέφσκι: εἶναι πέρα γιὰ πέρα ἀκατόρθωτο στὸν ἄνθρωπο νὰ διατηρήσῃ τὴν ἀρχικὴ ἐλευθερία τοῦ πνεύματος, ὅταν βαδίζῃ στὸ δρόμο τῆς αὐθαιρεσίας. Ὁ στραγγαλισμὸς τῆς ἐλευθερίας τοῦ πνεύματος εἶναι γεγονὸς ἀναπόδραστο. «Ἀρχίζοντας μὲ τὴν ἐκδήλωση τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας», λέγει ὁ Σιγκαΐλοφ, «κατέληξα στὸν ἀπεριόριστο δεσποτισμό».

 

 

Νικόλαος Μπερδιάγιεφ, Τὸ πνεύμα του Ντοστογιέφσκι, μτφρ. Νίκου Ματσούκα, ἐκδ. Πουρναρᾶ

 

τὰ κατὰ Ματθαῖον Πάθη (Π. Π. Παζολίνι)

 «Ἔκανα τὸ πᾶν γιὰ νὰ διαφυλάξω καὶ ν’ ἀντλήσω τὴν πραγματικότητα τῆς διήγησης τοῦ Ματθαίου, κι αὐτό, μὲ πολεμικὴ διάθεση: ἐνάντια στὸν φανατισμὸ ἑνὸς ὁρισμένου μαρξισμοῦ κι ἑνὸς ὁρισμένου λαϊκισμοῦ». (Π. Π. Παζολίνι)

Ὅτε ἐν τῷ τάφῳ σαρκικῶς, θέλων συνεκλείσθης […] 

ἅπαντα ἐκένωσας, Χριστὲ βασίλεια.

ἀνύπαρκτη ἡ συνεπὴς ἀθεΐα

 

«ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ βασιλεία τῆς ἐλευθερίας, εἶναι ἀναρχία […]

Essai d’ autobiographie spirituelle

 

    […] Πρέπει νὰ ἀναγνωρισθεῖ πὼς παντελῶς συνεπὴς ἀθεΐα δὲν ὑπάρχει. Ὁ ἄνθρωπος περισσότερο κλίνει πρὸς τὴν εἰδωλολατρία, παρὰ πρὸς τὴν ἀθεΐα. Ἀναγνωρίζει τὸ «θεῖο» ἀκόμη κι ὅταν ἀρνεῖται τὸν Θεό, καὶ ὑπάρχει ἐντός του μιὰ ἀνάγκη τοῦ «θείου», ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ τὴν ὑπερνικήσει. Θεοποιεῖ τὰ πιὸ διάφορα ἀντικείμενα· θεοποιεῖ τὸν κόσμο, τὸν ἄνθρωπο, τὴν ἀνθρωπότητα· θεοποιεῖ τὴν κοινωνία, τὸ Κράτος, τὸ ἀφηρημένο καλὸ ἢ τὴν ἀφηρημένη δικαιοσύνη, ἢ τὴν ἐπιστήμη· θεοποιεῖ τὴν φυλή, τὴν ἐθνικότητα ἢ τὴν κοινωνικὴ τάξη· θεοποιεῖ μιὰ συγκεκριμένη κοινωνικὴ δομή, τὸν σοσιαλισμό, καὶ κατασκευάζει ἕναν Θεὸ ἀπὸ τὴν ἀθεΐα του.

Ἡ ὕπαρξη τοῦ θείου καὶ τοῦ ἱεροῦ βρίσκονται a priori σ’ ὅλες τὶς ἀνθρώπινες ἀξιολογικὲς κρίσεις καὶ σὲ κάθε στάση τοῦ ἀνθρώπου ἔναντι τῆς ζωῆς. Ὁ ἄθεος μπορεῖ ἀπὸ τὴ φύση του νὰ εἶναι πολὺ θρησκευτικὸς τύπος. Οἱ ἄθεοι μαρξιστὲς εἶναι μεγάλοι πιστοί. […]

 

Νικόλαος Μπερντιάεφ, Ἀλήθεια και Ἀποκάλυψη, εἰσαγωγὴ-μετάφραση-σημειώσεις Χρήστου Μαλεβίτση, ἐκδ. Ἁρμός

ἡ διαύγεια τοῦ νιτσεϊκοῦ ἀντίχριστου

 

· Σὲ ὁλόκληρη τὴν ψυχολογία τοῦ «Εὐαγγελίου» λείπει ἡ ἔννοια τῆς ἐνοχῆς καὶ τῆς τιμωρίας· τὸ ἴδιο καὶ ἡ ἔννοια τῆς ἀνταμοιβῆς. Ἡ «ἁμαρτία», κάθε σχέση ἀπόστασης μεταξὺ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου ἐξαλεί
φεται - ἀκριβῶς αὐτὸ εἶναι οἱ «καλὲς εἰδήσεις». Δὲν δίνονται ὑποσχέσεις γιὰ τὴ μακαριότητα, αὐτὴ δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ ὅρους: εἶναι ἡ μοναδικὴ πραγματικότητα – τὰ ὑπόλοιπα εἶναι σημάδια γιὰ νὰ μιλοῦμε γι’ αὐτήν…

· Ἡ «βασιλεία τῶν οὐρανῶν» εἶναι μιὰ κατάσταση τῆς καρδιᾶς - ὄχι κάτι ποὺ ἔρχεται «πάνω ἀπὸ τὴ γῆ» ἢ «μετὰ τὸν θάνατο».

· ὁ αὐθεντικός, ὁ πρωταρχικὸς χριστιανισμὸς θὰ εἶναι δυνατὸς σὲ ὅλες τὶς ἐποχές… Ὄχι μιὰ πίστη, ἀλλὰ μιὰ πρακτική, προπαντὸς ἕνα «νά-μήν-κάνεις-πολλά», νὰ εἶσαι ἀλλιῶς…

· Ἡ ἠθικὴ εἶναι ὁ καλύτερος τρόπος γιὰ νὰ σέρνεις ἀπὸ τὴ μύτη τὴν ἀνθρωπότητα.

 

Φρίντριχ Νίτσε, Ὁ Ἀντίχριστος, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, ἐκδ. Πανοπτικὸν

«Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶχε δίκιο»

 

    […] δὲν εἶπε ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς στοὺς μαθητές του: «Μὴν μαζεψεις γιὰ τὸν ἑαυτό σου θησαυροὺς πάνω στὴ γῆ, γιατὶ ἐκεῖ ποὺ εἶναι ὁ θησαυρός σου ἐκεῖ θὰ εἶναι πάντα καὶ ἡ καρδιά σου» καὶ «Εὐκολότερο εἶναι νὰ περάσει ἀπὸ τὸ μάτι μιᾶς βελόνας ἕνα χοντρὸ σκοινὶ παρὰ νὰ μπεῖ στὸ βασίλειο τοῦ Θεοῦ ἕνας πλούσιος»; (Μπορῶ πολὺ καλὰ νὰ φανταστῶ τὴν ἔκφραση στὶς φάτσες τῶν εὐσεβῶν μας καὶ πλούσιων ἀστῶν προτεσταντῶν τῆς Ἀγγλίας, τῆς Ἀμερικῆς, τῆς Γερμανίας καὶ Ἑλβετίας, ὅταν διαβάζουν αὐτὲς τὶς φράσεις τοῦ Εὐαγγελίου, ποὺ εἶναι τόσο κατηγορηματικὲς καὶ δυσάρεστες γι’ αὐτούς).

Ἡ παραγωγὴ τοῦ πλούτου εἶναι κατ’ ἀνάγκην κοινωνικὴ πράξη καὶ ἀσυμβίβαστη μὲ τὴν προσωπικὴ σωτηρία. Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶχε δίκιο: ἡ ἐπιθυμία γιὰ ὑλικὰ πλούτη καὶ ἡ σωτηρία τῆς ἀθάνατης ψυχῆς εἶναι ἀπόλυτα ἀσυμβίβαστες, καὶ ἂν κανεὶς πιστεύει στὴν ἀθανασία τῆς ψυχῆς, δὲν εἶναι καλύτερο νὰ ἀποποιηθεῖ τὴν ἄνεση καὶ τὴν πολυτέλεια ποὺ τοῦ παρέχει ἡ κοινωνία καὶ νὰ ζεῖ μόνο μὲ ρίζες, ὅπως ἔκαναν οἱ ἅγιοι ἐρημῖτες, προσπαθώντας νὰ σώσουν τὶς ψυχές τους ἐσαεί, ἀπὸ τὸ νὰ ἀπωλέσει τὴν ψυχή του, ὡς τίμημα γιὰ μερικὰ χρόνια ὑλικῶν ἀπολαύσεων; Ὁ ὑπολογισμὸς αὐτὸς εἶναι τόσο ἁπλός, τόσο φανερὰ σωστός, ποὺ μᾶς ὑποχρεώνει νὰ σκεφτοῦμε ὅτι οἱ εὐσεβεῖς καὶ πλούσιοι ἀστοί, οἱ τραπεζῖτες, βιομήχανοι καὶ ἔμποροι, ποὺ κάνουν τόσο θαυμάσια δουλειὰ μὲ μέσα τόσο γνωστά, καὶ ποὺ συνεχίζουν νὰ ἐπαναλαμβάνουν τὶς ρήσεις τῶν Εὐαγγελίων, παραιτοῦνται ἀπὸ τὴν ἀθανασία τῆς ψυχῆς, ἀφήνοντάς την γενναιόδωρα στὸ προλεταριᾶτο, ἐνῶ οἱ ἴδιοι ταπεινὰ κρατοῦν γιὰ τὸν ἑαυτό τους αὐτὰ τὰ μίζερα ὑλικὰ ἀγαθὰ ποὺ μαζεύουν πάνω σ’ αὐτὴ τὴ γῆ.

 

Μιχαὴλ Μπακούνιν, Φιλοσοφία-Θρησκεία-Ἠθική, μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, ἐκδ. Πανοπτικόν

«Ἡ τέχνη εἶναι προσευχή»

 

    Πρέπει νὰ νιώσεις τὴν ἐξάρτησή σου ἀπὸ τὸν Δημιουργό. Στὴν ἀντίθετη περίπτωση γίνεσαι ζῶο.

Δημιουργώντας τέχνη, μιμούμαστε τὸν Δημιουργό, ἐπειδὴ  πλαστήκαμε κατ’ εἰκόνα και καθ’ ὁμοίωση τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἀπὸ τὶς λιγοστὲς στιγμὲς ποὺ τοῦ μοιάζουμε. […] Ἡ τέχνη εἶναι προσευχή.

Τὸ καθῆκον ἑνὸς ἀνθρώπου εἶναι νὰ ὑπηρετεῖ. Γι’ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν λόγο, αὐτὴ ἡ ἰδέα διαστρεβλώνεται καὶ μετατρέπεται σὲ ἀγῶνα γιὰ ἐξουσία ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ δὲν ὑπηρετοῦν, ἀλλὰ ἐκμεταλλεύονται τὴν ὑπηρεσία ἄλλων. Γιατὶ σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο ὑπάρχει μόνο μιὰ ἀρχὴ ἀλληλεπίδρασης, δόξα τῷ Θεῷ, κι αὐτὴ εἶναι νὰ ὑπηρετεῖς καὶ τίποτε ἄλλο.

Ἡ ἀγάπη διαμορφώνει τὰ ἀνθρώπινα ὄντα. Ἡ ἀγάπη ὡς ἱκανότητα θυσίας, νὰ προσφέρεις τὸν ἑαυτό σου γιὰ τοὺς ἄλλους. Ἐὰν ἡ ἀγάπη ἐμποδίζεται διαστρέφει ἕνα πρόσωπο καὶ τὸ φθείρει.

Πίστευε εἰς πεῖσμα ὅλων. Ἡ πίστη εἶναι γνώση μέσω τῆς ἀγάπης.

Ἀντρέι Ταρκόφσκι, Σινεμὰ σὰν προσευχὴ

 

ἡ ἀμαρτία τῆς ἰδιοκτησίας καὶ τῆς αἰσχροκέρδειας

 

Ὁ ἄνθρωπος δηλαδή, ἀφοῦ ἀπώλεσε τὴν μετὰ τοῦ Θεοῦ κοινωνίαν, ᾐσθάνθη φόβον καὶ ἐστράφη εἰς τὸν διὰ τῆς κατακτήσεως τῆς ὕλης ἀνθρωποθεϊσμόν, ὅστις τὸν ὡδήγησεν εἰς τὴν ὑλολατρίαν. Εἰς τοιοῦτον δὲ σημεῖον πλεονεξίας ὡδήγησε τὸν ἄνθρωπον ἡ ἐκ τῆς ἁμαρτίας προελθοῦσα ἀσθένεια τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, ὥστε νὰ μὴ διστάζῃ νὰ ἐπιχειρῇ καὶ αὐτὴν τὴν ἁρπαγὴν καὶ καταδυνάστευσιν τῶν χηρῶν καὶ ὀρφανῶν, τὴν καταπίεσιν τῶν ἀσθενεστέρων τάξεων, τὴν ἐκμετάλλευσιν, τὴν ἀδικίαν καὶ τὴν παράνομον κατακράτησιν τῶν ἀγαθῶν τῶν ἐργατῶν. […] Κατὰ μείζονα λόγον ἡ ληστεία, ἡ ἐκ τοῦ ἐμπορίου αἰσχροκέρδεια, ὡς καὶ ὁ σχηματισμὸς ἰδιοκτησίας ἐκ τῆς κατακρατήσεως τοῦ μισθοῦ τῶν ἐργατῶν ἢ ὑπηρετῶν ἀποδοκιμάζονται ἀπολύτως ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας τῶν πρώτων αἰώνων.

 

Ἀρχιμ. Νεκταρίου Χατζημιχάλη, Αἱ περὶ ἰδιοκτησίας ἀπόψεις ἐν τῇ Ἐκλησίᾳ κατὰ τοὺς πρώτους τρεῖς αἰῶνας, Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίλκη 1972

σιωπηλὸς καὶ περήφανος ζητιάνος

  Εἶναι ψάλτης; Καθηγητὴς ξένων γλωσσῶν; Ἱεροκήρυκας; Οἱ παραξενιὲς τῆς ζωῆς του, μεγαλομένες ἀπὸ στόμα σὲ στόμα, τὸν ντύνουν μ’ ἕνα παράξενο φῶς μυστηρίου ποὺ διεγείρει τὴν περιέργεια. Ὁ καροτσέρης κι ὁ κὺρ Θανάσης δὲν εἶναι οἱ μόνοι ποὺ γελάστηκαν. Κάτω στὸν προφήτη Ἐλισαῖο, καθὼς περίμενε στὴν πόρτα τὸν Μωραϊτίδη, κάποια γυναίκα τοῦ ’βαλε τὴν πεντάρα της στὸ χέρι ὅπως στοὺς ἄλλους ζητιάνους. Μὴν εἶναι ἀλήθεια ζητιάνος; Πίνει κρασὶ μὲ καντηλανάφτες καὶ κοιμᾶται σὲ μιὰ μάντρα, μὲ λούστρους καὶ χαμάληδες. Εἶναι καλόγερος ποὺ δραπέτευσε ἀπ’ τὸ Ὅρος; Ἔχει δικό του ταλέντο; Παραφράζει τὸ Δίκενς; Τὶ εἶναι τέλος πάντων ὁ σιωπηλὸς καὶ περήφανος αὐτὸς κουρελὴς ποὺ κουβαλάει κάτω ἀπὸ τὰ ράκη τοῦ ταβερνόβιου τὴ μαγεία ἑνὸς συναρπαστικοῦ ὕφους;

Οἱ συνάδελφοι προσπαθοῦν νὰ τὸν πλησιάσουν, νὰ γίνουν φίλοι του. Αὐτὸς ἀποφεύγει ὅσο μπορεῖ καὶ κρατάει τὸ κεφάλι χαμηλομένο. Κανεὶς δὲ θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ πὼς τὸν εἶδε ποτὲ κατὰ πρόσωπο. Κι οὔτε ἔμαθε τὸ χρῶμα τῶν ματιῶν του.

 

Μ. Περάνθη, Ὁ Κοσμοκαλόγερος, Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἐστίας»