Ἀντρέι Ταρκόφσκι - ζωὴ καὶ θάνατος

 

Ἡ ἐπιστήμη ὡς ιδεολογία καὶ προκατάληψη

 

Ἡ ἐπιστήμη …εἶναι μιὰ ἀπὸ τὶς πολλὲς μορφὲς σκέψης ποὺ ἀναπτύχθηκαν ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο κι ὄχι ἀναγκαστικὰ ἡ καλύτερη.

P. Feyerabend

Ἡ ἐπιστήμη δὲν εἶναι προετοιμασμένη νὰ ἀποδεχτεῖ τὸ θεωρητικὸ πλουραλισμό ὡς βάση τῆς ἔρευνας. […] Οἱ ὁμοιότητες ἀνάμεσα στὸ μύθο καὶ τὴν ἐπιστήμη εἶναι πραγματικὰ ἐκπληκτικές. […]

Οἱ «πρωτόγονοι» στοχαστὲς εἶχαν βαθύτερη ἀντίληψη γιὰ τὴ φύση τῆς γνώσης ἀπὸ ὅ,τι οἱ «φωτισμένοι» φιλόσοφοι ἀντίπαλοί τους. Εἶναι λοιπὸν ἀναγκαῖο νὰ ἐπανεξετάσουμε τὴ στάση μας ἀπέναντι στὸ μύθο, τὴ θρησκεία, τὴ μαγεία, κι ὅλες τὶς ἰδέες ποὺ οἱ ὀρθολογιστὲς θὰ εὔχονταν νὰ ἐξαφανιστοῦν ἀπὸ προσώπου γῆς (χωρὶς νὰ ρίξουν οὔτε μία ματιά. Τυπικὴ ἀντίδραση ταμπού). […]

Κι ὅμως ἡ ἐπιστήμη δὲν ἔχει μεγαλύτερη σημασία ἀπὸ τὶς ἄλλες μορφὲς ζωῆς. […]

Σχεδὸν ὅλα τὰ ἐπιστημονικὰ μαθήματα εἶναι ὑποχρεωτικὰ στὰ σχολεῖα μας. Ἐνὼ οἱ γονεῖς ἑνὸς ἑξάχρονου μποροῦν νὰ ἀποφασίσουν ἂν θὰ διδαχτεῖ στοιχεῖα τοῦ προτεσταντισμοῦ ἢ τῆς ἑβραϊκῆς πίστης ἢ ἂν θὰ πάρει θρησκευτικὴ ἐκπαίδευση, δὲν ἔχουν παρόμοια ἐλευθερία ἐκλογῆς στὴν περίπτωση τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ φυσική, ἡ ἀστρονομία, ἡ ἱστορία πρέπει νὰ μαθευτοῦν. Δὲν μποροῦν νὰ ἀντικαταταθοῦν ἀπὸ τὴ μαγεία, τὴν ἀστρολογία ἢ τὴ μελέτη τῶν θρύλων ἑνὸς τόπου. […]

Ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι δὲν ὑπάρχει γνώση ἔξω ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη -extra scientiam nula salus (σημ. ἔξω ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη δὲν ὑπάρχει σωτηρία)- δὲν εἶναι παρὰ ἕνα ἀκόμα βολικὸ παραμύθι. […]

Μιὰ ἐπιστήμη ποὺ ἐπιμένει ὅτι κατέχει τὴ μόνη ὀρθὴ μέθοδο καὶ τὰ μόνα ἀποδεκτὰ ἀποτελέσματα εἶναι ἰδεολογία καὶ πρέπει νὰ χωριστεῖ ἀπὸ τὸ κράτος καὶ ἰδιαιτέρως ἀπὸ τὴν ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία. Μπορεῖ κανεὶς νὰ τὴ διδάσκει, ἀλλὰ μόνο σ’ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν ἀποφασίσει νὰ ἀποκτήσουν αὐτὴ τὴ συγκεκριμένη προκατάληψη.  

 

Paul Feyerabend, Ἐνάντια στὴ μέθοδο, γιὰ μιὰ ἀναρχικὴ θεωρία τῆς γνώσης, ἐκδ. Σύγχρονα Θέματα, Ἀθήνα ⁴2006

 

 

βρώμικη φιλανθρωπία

 

Νικόλαος Γύζης - Θλιβερὴ σκηνὴ

[…] Ἀκοῦστε ὅσοι νομίζετε ὅτι κάνετε φιλανθρωπίες μὲ φόνους καὶ δέχεσθε γιὰ ἀντίτιμο ψυχὲς ἀνθρώπων. Ἰουδαϊκὲς εἶναι αὐτὲς οἱ ἐλεημοσύνες ἢ καλύτερα σατανικές. Γιατὶ ὑπάρχουν, ναὶ καὶ τώρα ὑπάρχουν, αὐτοὶ ποὺ ἁρπάζοντας μύρια ἀπὸ τοὺς ἄλλους, νομίζουν ὅτι δικαιολογοῦνται ἂν καταβάλουν δέκα ἢ ἑκατὸ χρυσὰ νομίσματα. Γι’ αὐτοὺς ὁ προφήτης εἶπε: «Καλύπτετε μὲ δάκρυα τὸ θυσιαστήριό μου». Δὲν θέλει ὁ Χριστὸς νὰ τρέφεται μὲ πλεονεξία, οὔτε ἀποδέχεται αὐτὴ τὴν τροφή. Γιατὶ ἐξυβρίζεις τὸν Δεσπότη προσφέροντάς Του ἀκάθαρτες τροφές; Εἶναι καλύτερο νὰ Τὸν βλέπεις νὰ λιώνει ἀπὸ τὴν πεῖνα, παρὰ νὰ Τὸν τρέφεις ἀπὸ τὴ βρωμιὰ τῆς πλεονεξίας.

Εἶναι καλύτερο νὰ μὴν «ἐλεεῖς», παρὰ νὰ δίνεις ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἅρπαξες ἀπὸ ἄλλους. Γιατί, ἂν εἶδες δύο, τὸν ἕναν γυμνὸ καὶ τὸν ἄλλον ντυμένο, ἔπειτα γυμνώνοντας τὸν ντυμένο ἐνδύεις τὸν γυμνό, δὲν ἀδίκησες μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο; Εἶναι στοὺς πάντες ὁλοφάνερο. Ἐὰν δὲ δίνεις σὲ ἄλλον αὐτὸ ποὺ ἅρπαξες, ἀδίκησες καὶ δὲν ἐλέησες. […]

 

Ἅγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον ΠΕ´

 

  

δαιμονισμένων ἡ φιλαργυρία

 

    […] Θέλετε νὰ φέρουμε ἀνάμεσά μας τοὺς δαιμονισμένους καὶ τοὺς φιλάργυρους καὶ νὰ τοὺς συγκρίνουμε; […] Τὶ θὰ πεῖς λοιπὸν ἂν ἀποδείξω ὅτι οἱ φιλάργυροι κάνουν χειρότερα πράγματα ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ τους ἀπὸ τοὺς δαιμονιζόμενους, τόσο χειρότερα, ὥστε αὐτὰ νὰ θεωροῦνται παιγνίδια μπροστὰ σ’ ἐκείνων; Ἄραγε θὰ ἀπομακρυνθεῖτε ἀπὸ τὴ νόσο (τῆς πλεονεξίας);

Γιὰ νὰ δοῦμε λοιπὸν ἂν οἱ φιλάργυροι εἶναι σὲ κάτι ἀνεκτότεροι ἀπὸ ἐκείνους. Καθόλου· ἀλλὰ εἶναι καὶ σὲ χειρότερη κατάσταση. Γιατὶ εἶναι αἰσχρότεροι ἀπὸ μύριους γυμνούς. Διότι εἶναι πολὺ καλύτερο νὰ εἶσαι γυμνὸς ἀπὸ ἐνδύματα, παρὰ νὰ περιφέρεσαι ἔχοντας ἐνδύματα ἀποκτηθέντα ἀπὸ πλεονεξία, ὅπως αὐτοὶ ποὺ διακατέχονται ἀπὸ τὴν ἱερὴ μανία τοῦ Διόνυσου. Διότι ὅπως ἐκεῖνοι φοροῦν μάσκες καὶ ἐνδύματα μαινόμενων, ἔτσι καὶ οἱ φιλάργυροι. Καὶ ὅπως ἡ γυμνότητα τῶν δαιμονισμένων ὀφείλεται στὴ μανία, ἔτσι καὶ τὴν περιβολὴ τῶν φιλάργυρων τὴν  φτιάχνει ἡ μανία. Καὶ αὐτὴ ἡ περιβολὴ εἶναι ἐλεεινότερη τῆς γυμνότητας.

Καὶ αὐτὸ θὰ ἀποπειραθῶ ἐδῶ νὰ τὸ ἀποδείξω. Ποιὸς θὰ λέγαμε ὅτι ξεχωρίζει ἀνάμεσα στοὺς μαινόμενους; Αὐτὸς ποὺ καταξεσκίζε τὸν ἑαυτό του ἢ αὐτὸς ποὺ μαζὶ μὲ τὸν ἑαυτό του καταξεσκίζει καὶ ὅλους ὅσους συναντᾶ; Εἶναι ὁλοφάνερο, ὁ δεύτερος. Οἱ μαινόμενοι λοιπὸν γύμνωναν τοὺς ἑαυτούς τους, οἱ φιλάργυροι ὅποιον συναντοῦν. […]

Ἀλλὰ (θὰ πεῖς) ὅτι οἱ πλεονέκτες δὲν δαγκώνουν μὲ τὰ δόντια (σὰν τοὺς δαιμονισμένους). Μακάρι νὰ δάγκωναν μὲ τὰ δόντια καὶ ὄχι μὲ τὰ βέλη τῆς πλεονεξίας, ποὺ εἶναι χειρότερα ἀπὸ τὰ δόντια. […] Διότι ποιὸς θὰ πονέσει περισότερο, αὐτὸς ποὺ δαγκώθηκε μία φορὰ καὶ θεραπεύθηκε ἢ αὐτὸς ποὺ πάντοτε κατατρώγεται ἀπὸ τὰ δόντια τῆς φτώχειας; Διότι ἡ ἀκούσια φτώχεια εἶναι χειρότερη καὶ ἀπὸ καμίνι καὶ ἀπὸ θηρίο.

Καὶ δὲν καταφεύγουν στὶς ἐρημιὲς (ὅπως οἱ δαιμονισμένοι). Μακάρι ὅμως νὰ κατέφευγαν ἐκεῖ καὶ νὰ μὴν καταδυνάστευαν τὶς πόλεις, ὥστε νὰ μποροῦν ὅσοι κατοικοῦν στὶς πόλεις νὰ ζοῦν μὲ ἀσφάλεια. Τώρα ὅμως καὶ σ’ αὐτὸ εἶναι πιὸ ἀφόρητοι ἀπὸ τοὺς διαμονισμένους, γιατὶ καὶ στὶς πόλεις κάνουν αὐτὰ ποὺ οἱ δαιμονισμένοι κάνουν στὶς ἐρημιές μεταβάλλοντας τὶς πόλεις σὲ ἐρήμους· καὶ καθὼς στὴν ἔρημο δὲν ὑπάρχει κανεὶς τοὺς ἐμποδίσει, ἔτσι ἁρπάζουν τὰ ὑπάρχοντα ὅλων.

Ἀλλὰ δὲν χτυποὺν μὲ πέτρες ὅσους συναντοῦν. Καὶ τὶ μ’ αὐτό; Διότι ἀπὸ τὶς πέτρες εἶναι εὔκολο νὰ φυλαχθεῖ κανείς. Τὰ τραύματα ὅμως ποὺ προκαλοῦν οἱ πλεονέκτες στοὺς ταλαιπωρημένους φτωχοὺς μὲ χαρτὶ καὶ μὲ μελάνι συντάσσοντας γραμμάτια γεμάτα ἀπὸ μύριες ὅσες πληγές, ποιὸς θὰ μποροῦσε εὔκολα νὰ φυλαχτεῖ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ θὰ πέσουν στὰ χέρια τους;  […]

Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Ὁμιλία ΠΑ´ εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον

 

Ὁ Μὰρξ και ἡ θρησκεία τῶν παραγωγικῶν δυνάμεων

 

    Ἡ βιομηχανικὴ ἔκρηξη κατέστησε τὶς παραγωγικὲς δυνάμεις τὴν θεότητα ἑνὸς εἴδους θρησκείας, τῆς ὁποίας τὴν ἐπίδραση ὑπέστη, παρὰ τὴ θέλησή του, ὁ Μάρξ, ἐπεξεργαζόμενος τὴν θεωρία του γιὰ τὴν ἱστορία. Ὁ ὅρος θρησκεία μπορεῖ νὰ ἐκπλήττει ὅταν πρόκειται γιὰ τὸν Μάρξ· ἀλλὰ ἡ πίστη πὼς ἡ θέλησή μας συμπίπτει μὲ μυστηριώδη θέληση ἡ ὁποία ἐνεργεῖ μέσα στὸν κόσμο καὶ θὰ μᾶς βοηθήσει νὰ νικήσουμε, σημαίνει πίστη στὴν θεία Πρόνοια. Ἄλλωστε καὶ τὸ ἴδιο τὸ λεξιλόγιο τοῦ Μὰρξ τὸ μαρτυρεῖ, γιατὶ περιέχει ἐκφράσεις σχεδὸν μυστικές, ὅπως «ἡ ἱστορικὴ ἀποστολὴ τοῦ προλεταριάτου». Αὐτὴ ἡ θρησκεία τῶν παραγωγικῶν δυνάμεων, στὸ ὄνομα τῆς ὁποίας γενεὲς διευθυντῶν ἐπιχειρήσεων συνθλίβουν τὶς ἐργατικὲς μάζες, δίχως τὴν παραμικρὴ τύψη, ἀποτελεῖ ἐξίσου ἕναν παράγοντα καταπίεσης στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ σοσιαλιστικοῦ κινήματος· […] Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο, ὅποια κι ἂν εἶναι ἡ προσβολὴ ποὺ ὑφίσταται ἡ μνήμη τοῦ Μὰρξ ἀπὸ τὶς τιμὲς ποὺ τοῦ ἀποδίδουν οἱ καταπιεστὲς τῆς σύγχρονης Ρωσίας, δὲν εἶναι ἐξολοκλήρου ἄδικη. Ὁ Μάρξ, εἶναι ἡ ἀλήθεια δὲν εἶχε ποτὲ ἄλλο κίνητρο ἀπὸ μιὰ μεγαλόψυχη διάθεση γιὰ ἐλευθερία καὶ ἰσότητα· μόνο ποὺ αὐτὴ ἡ διάθεση, ἂν χωριστεῖ ἀπὸ τὴν ὑλιστικὴ θρησκεία μὲ τὴν ὁποία τὴν συνέχεε στὸ μυαλό του, δὲν ἀνήκει πλέον παρὰ σὲ ὅ,τι ὁ Μὰρξ περιφρονητικὰ ἀποκαλοῦσε οὐτοπικὸ σοσιαλισμό. […]  

 

Simone Weil, Ἐκλογὴ ἀπὸ τὸ ἔργο της, μτφρ. Βασιλικὴ Τριανταφύλλου, ἐκδόσεις Μήνυμα,

οἱ λεύτεροι τὸν θάνατο τὸν χορεύουνε

 

ὁλοκληρωτισμός - λογικὸς καὶ βελούδινος

 

Βυθόμετρο - Μαρία Πασσαλῆ

 Συλλαμβάνοντας βαθύτερα ἀπ’ ὅλους τοὺς συγγενεῖς του συγγραφεῖς τὴν οὐσία τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, ὁ Ζαμιάτιν ἐστιάζει ἀπευθείας στὴν καρδιά του: τὴν ἐργαλειακὰ ὀρθολογική, τεχνοεπιστημονική του φύση. Ὡς κοινωνικὸ ἰδεῶδες τοῦ ἀπόλυτου ἑτεροκαθορισμοῦ, ἑνὸς ἀπεριόριστου προγραμματισμοῦ τῶν ἀντιδράσεων καὶ τῶν συμπεριφορῶν ποὺ δὲν ἀνέχεται τὸ παραμικρὸ ἴχνος αὐθορμητισμοῦ καὶ ζωτικῆς ἀταξίας, ὁ ὁλοκληρωτισμὸς βρίσκει τὸ ἀρχέτυπό του στὴν ἴδια τὴ λογικὴ/μαθηματικὴ τάξη, στὸν ἀνόργανο κόσμο τῶν καθαρῶν μαθηματικῶν. […]

Διορατικὰ μᾶς λέει ὅτι δὲν πρέπει νὰ σκεφτόμαστε τὸν ὁλοκληρωτισμὸ μὲ ὅρους δικτατορίας, ὠμῆς καταστολῆς καὶ βίαιης ἐξωτερικῆς καταπίεσης –στοιχεῖα τὰ ὁποῖα, ἐὰν ὑπάρχουν, εἶναι μᾶλλον ἐνδείξεις τοῦ δοκιμαστικοῦ του χαρακτήρα‒ ὅσο μὲ ὅρους ἐπιστημονικὰ μεθοδευμένης ἐξάλειψης τῆς ἐσωτερικότητας στὴν ὁποία θὰ μποροῦσε νὰ ριζώσει ἡ παραμικρὴ δύναμη ἀντίστασης. Καὶ αὐτὸ μοιάζει νὰ σημαίνει ὅτι ὅρος δυνατότητας τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, ἢ στοιχεῖο τοῦ ὁρισμοῦ του, εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἀδυναμία νὰ τὸν ἀντιληφθοῦν ὡς τέτοιον τὰ θύματά του: ζεῖς πραγματικὰ σὲ ὁλοληρωτικὸ καθεστὼς ἐὰν καὶ μόνο ἐὰν δὲν μπορεῖς νὰ σκεφτεῖς ὅτι ζεῖς σὲ ὁλοκληρωτικὸ καθεστώς!

 

Φώτης Τερζάκης, Ὁ ἀναρχισμὸς στὸν κομμουνισμό, Ἐμμένοντας στὴν ἐπαναστατικὴ ἀνάγκη, ἐκδ. Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη 2014

«Εἶμαι ἄνθρωπος, σημαίνει…»

 

    Εἶμαι ἄνθρωπος, σημαίνει τείνω νὰ εἶμαι Θεός, ἤ, ἂν προτιμᾶτε, ὁ ἄνθρωπος συγκροτεῖται θεμελιωδῶς σὰν ἐπιθυμία νὰ εἶναι Θεός. […]

Ἡ ἀνθρώπινη πραγματικότητα εἶναι καθαρὴ προσπάθεια νὰ γίνει Θεός, χωρὶς νὰ διαθέτει κάποιο δεδομένο ὑφεστὼς αὐτῆς τῆς προσπάθειας, χωρὶς νὰ ὑπάρχει τίποτα ποὺ νὰ προσπαθεῖ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο. Ἡ ἐπιθυμία ἐκφράζει αὐτὴ τὴν προσπάθεια.

[…] Ἔτσι ἡ ἐλευθερία μου συνιστᾶ ἐκλογὴ νὰ εἶμαι Θεὸς καὶ ὅλες μου οἱ πράξεις, ὅλα μου τὰ σχέδια, ἐκδηλώνουν αὐτὴ τὴν ἐκλογὴ καὶ τὴν ἀντανακλοῦν μὲ μύριους τρόπους, διότι εἶναι μιὰ ἀπειρία τρόπων νὰ εἶναι καὶ τρόπων νὰ ἔχει.

 

Ζάν - Πὼλ Σάρτρ, Τὸ Εἶναι καὶ τὸ Μηδέν, μτφρ. Κωστῆς Παπαγιώργης, ἐκδ. Παπαζήση, Ἀθήνα 2007

 

Πίσω ἀπὸ τὶς μασκαρεμένες λέξεις

 

    

«Σας θυμίζω ότι η χώρα μας έχει ένα από τα πιο υπερσυγκεντρωτικά εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη. Αυτό το αλλάζουμε και θα το αλλάξουμε προσεχώς και με ένα άλλο νομοσχέδιο, στο οποίο αποκεντρώνουμε διαρκώς εξουσίες». (Ν. Κεραμέως)

    «Η Παιδεία έχει ανάγκη από πιο αυτόνομα και δημιουργικά σχολεία. Με μεγαλύτερη ελευθερία στην οργάνωση, στη διαχείριση πόρων, στην επιλογή διδακτικού προσωπικού, στην κατάρτιση προγράμματος σπουδών. Να ξεφύγουμε από την τυραννία του ωρολογίου προγράμματος… και αξιολόγηση παντού». (Κ. Μητσοτάκης)

    Μιὰ ἐκ τῶν πλέον χαρακτηριστικῶν διαφορῶν μεταξὺ αυταρχισμοῦ καὶ δημοκρατίας εἶναι οἱ μασκαρεμένες λέξεις. Σὲ βαθμὸ μάλιστα ὥστε αὐτὸς ποὺ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴ σχολιαζόμενη πραγματικότητα (ἐν προκειμένω τοῦ σχολείου) νὰ πιστεύει ὅτι σὲ λίγο θὰ ζήσουμε στὴν ἐκπαίδευση τὴν οὐτοπία σχεδὸν τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας καὶ αὐτοπραγμάτωσης…

    Ἡ λεγόμενη «ἀποκέντρωση» τῶν ἐξουσιῶν δὲν εἶναι παρὰ ἡ εἰσαγωγὴ τῶν πλέον ἐξουσιαστικῶν ἀντιλήψεων καὶ πρακτικῶν τῆς ἀνενδοίαστα πιὰ εἰσαγωγῆς τῆς ἐπιχειρηματικῆς λογικῆς στὰ σχολεῖα. Στὰ ἐκπαιδευτήρια-μαγαζιὰ τὸ τελευταῖο ποὺ ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ ὁλόπλευρη μόρφωση, ἡ ἱκανὴ νὰ προσφέρει τὶς στοιχειώδεις προϋποθέσεις τῆς κριτικῆς ἀνάπτυξης τῶν μαθητῶν/-τριῶν μὲ ἀντανακλαστικὰ ἀνυποχώρητης δημοκρατικῆς εὐαισθησίας καὶ ἀλληλεγγύης. Στὰ ἐκπαιδευτήρια- προθάλαμους τῶν ἀναλώσιμων καὶ ἐκμεταλλεύσιμων ὑπερεξειδικευμένων - ἀνειδίκευτων θὰ ἐκπαιδευτεῖ ἡ πρώτη ὕλη τῆς ἀδηφάγου ἀγορᾶς.

    Ὅσο γιὰ τὴν περιλάλητη «αὐτονομία» τῆς σχολικῆς μονάδας οἱ αὐταπάτες ἔχουν ἤδη ἀρχίσει νὰ ξηλώνονται μὲ θόρυβο (ἐν πολλοῖς ὅμως σὲ ὦτα μὴ ἀκουόντων…). «Αὐτονομία» σημαίνει παραίτηση τῆς πολιτείας ἀπὸ τὶς συνταγματικὲς ὑποχρεώσεις της γιὰ καθολική, δωρεάν, δημόσια ἐκπαίδευση, ασφυγκτικὴ ἐξάρτηση ἀπὸ ἐξωεκπαιδευτικὰ ἰδιωτικὰ κέντρα καὶ φορεῖς, ποὺ θὰ τὴν ὑποκαταστήσουν. Ἡ δὲ πολύφερνη νύφη - «αξιολόγηση» θὰ ἀξιολογεῖ ἀκριβῶς τὸν βαθμὸ καὶ μόνο προσαρμογῆς τῆς ἐκπαιδευτικῆς κοινότητας στὰ νέα ἤθη καὶ κελεύσματα τῶν ἰδιωτῶν χορηγῶν.

    Κι ἂν ὅλα αὐτὰ φαντάζουν σὲ κάποιους συνδικαλιστικὲς ἐμμονὲς πρὸς διαφύλαξη τῶν κεκτημένων μιᾶς τεμπέλικης ἀκινησίας, ἂς ἐνημερωθοῦν ὅτι ἡ ἀπλήρωτη ἐργασία τῶν ἐκπαιδευτικῶν τὰ ἀπογεύματα ξεκίνησε «ἐθελοντικὰ» στὸ ὄνομα τῶν ὁμίλων εκπαίδευσης καὶ μὲ δόλωμα τὴ μοριοδότηση στὴν ἐπικείμενη ἀξιολόγηση! Πρὸς ἐπίρρωσιν ὅλων τῶν παραπάνω…

Ἀνδρέας Βιτούλας

γεν. γραμματέας ΕΛΜΕ Καστοριᾶς

ὁ ἀντικοινωνικὸς χαρακτήρας τῆς ἰδιοκτησίας

 

Γιῶργος Σικελιώτης - Οἰκογενειακὸ

Ξενομερίτες εἴμαστε καὶ περαστικοὶ ἀπὸ τὴ γῆ. Ὅσο δὲ γιὰ τὸ «δικό μου» καὶ τὸ «δικό σου» εἶναι μόνο ψιλὰ λόγια, ποὺ δὲν ἰσχύουν στὴν πραγματικότητα. Κι ἂν ίσχυρίζεσαι ὅτι ἡ οἰκία σου εἶναι δική σου, εἶναι λόγος ἄνευ περιεχομένου. Διότι καὶ ὁ ἀέρας καὶ ἡ γῆ καὶ ἡ ὕλη εἶναι τοῦ Δημιουργοῦ, ἀκόμα κι ἐσὺ ποὺ κατασκεύασες ὅλα αὐτὰ καὶ τὰ πάντα. Κι ἂν ἡ χρήση εἶναι δική σου, ἀλλὰ κι αὐτὴ εἶναι ἀβέβαιη, ὄχι μόνο λόγῳ τοῦ θανάτου, ἀλλὰ καὶ λόγω τῶν εὐμετάβλητων συνθηκῶν τῆς ζωῆς. Αὐτὰ λοιπόν, ἀφοῦ τὰ συνειδητοποιήσουμε καλά, ἂς φιλοσοφήσουμε καὶ θὰ εἴμαστε διπλὰ κερδισμένοι. […]

Κοινὰ εἶναι (τὰ ἀγαθὰ) τὰ δικά σου καὶ τοῦ συνανθρώπου σου, ὅπως κοινὸς εἶναι ὁ ἥλιος, καὶ ὁ ἀέρας καὶ ἡ γῆ καὶ ὅλα τὰ ἄλλα. Καὶ ὅπως ἀκριβῶς ὅ,τι ἰσχύει γιὰ τὸ σῶμα μας, στὸ ὁποῖο τὰ πάντα εἶναι τοῦ σώματος ὁλόκληρου ἀλλὰ καὶ κάθε μέλους χωριστά, τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὴ χρήση τῶν χρημάτων: δηλαδὴ ἡ ἰδιοποίηση ἀπὸ ἕνα μέλος καταστρέφει τὴ ζωή.

Καὶ γιὰ νὰ γίνω σαφέστερος· […] ὅπως εἶναι κακὸ ἡ κοιλία νὰ κατέχει ἀποκλειστικὰ τὶς τροφὲς καὶ νὰ μὴ τὶς διανέμει στὰ ὑπόλοιπα μέλη, βλάπτοντας ὁλόκληρο τὸ σῶμα, ἴδια εἶναι καὶ ἡ κακία τῶν πλεονεκτῶν: νὰ κατακρατοῦν δηλαδὴ ὅ,τι διαθέτουν μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό τους. Αὐτὸ καταστρέφει καὶ τοὺς ἑαυτούς τους καὶ τοὺς ἄλλους.

 

ἅγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Ὁμιλία Ι´ εἰς τὴν Α´ πρὸς Κορινθίους

πρώιμος χριστιανισμὸς και ἐργατικὸ κίνημα

 

Ἡ ἱστορία τοῦ πρώτου Χριστιανισμοῦ ἔχει σημαντικὰ σημεῖα ὁμοιότητας μὲ τὸ σύγχρονο ἐργατικὸ κίνημα. Ὅπως τὸ τελευταῖο, ὁ Χριστιανισμὸς ἦταν ἀρχικὰ ἕνα κίνημα τῶν καταπιεζομένων: πρωτοεμφανίστηκε σὰν θρησκεία τῶν δούλων καὶ τῶν χειραφετημένων δούλων, τοῦ φτωχοῦ λαοῦ ποὺ εἶχε στερηθεῖ κάθε δικαιώματος, τῶν λαῶν ποὺ εἶχαν ὑποταχθεῖ ἢ διασκορπιστεῖ ἀπὸ τὴ Ρώμη. Τόσο ὁ Χριστιανισμὸς ὅσο καὶ ὁ ἐργατικὸς σοσιαλισμὸς κηρύσσουν τὴν προσεχῆ σωτηρία ἀπὸ τὴ δουλεία καὶ τὴν ἀθλιότητα. […]

Πραγματικά, ὁ ἀγώνας ἐνάντια σ’ ἕνα κόσμο ποὺ ἀρχικὰ ἦταν ἀνώτερος σὲ δύναμη καὶ ταυτόχρονα ἐνάντια στοὺς ἴδιους τοὺς ἀνακαινιστές, εἶναι κοινὸς στοὺς πρώτους Χριστιανοὺς καὶ τοὺς Σοσιαλιστές. […]

Τὶ εἴδους ἄνθρωποι ἦσαν οἱ πρῶτοι στρατολογημένοι Χριστιανοί; Κύρια εἶχαν στρατολογηθεῖ ἀπὸ τοὺς «ἐργαζόμενους καὶ ἐπιβαρυμένους», μέλη τῶν κατώτερων στρωμάτων τοῦ λαοῦ, ποὺ εἶχαν γίνει ἐπαναστατικὸ στοιχεῖο. […]

Ἡ φορολογικὴ πίεση καὶ ἡ ἀνάγκη γιὰ χρήματα ποὺ προκαλοῦσε σὲ περιοχὲς ὅπου κυριαρχοῦσε μονάχα ἢ κυρίως ἡ φυσικὴ οἰκονομία, βύθιζε τοὺς χωρικοὺς σ’ ἀκόμα βαθύτερη δουλεία στοὺς τοκογλύφους, δημιουργοῦσε μεγάλες περιουσιακὲς διαφορές, ποὺ ἔκαναν τὸν πλούσιο πλουσιώτερο καὶ ἀπογύμνωνε τέλεια τὸν φτωχό. Κάθε ἀπόπειρα ἀντίστασης ἀπομονωμένων μικρῶν φυλῶν ἢ πόλεων, στὴ γιγαντιαία Ρωμαϊκὴ παγκόσμια δύναμη ἦταν χωρὶς ἐλπίδα. Ποῦ ὑπῆρχε ἡ διέξοδος, ἡ σωτηρία, γιὰ τοὺς ὑπόδουλους, τοὺς καταπιεζόμενους καὶ ἐξαθλιωμένους, μιὰ διέξοδος κοινὴ γιὰ ὅλες αὐτὲς τὶς ἀνθρώπινες ὁμάδες ποὺ τὰ συμφέροντά τους ἦσαν ἀμοιβαία ξένα ἢ κι ἀκόμα ἀντιτιθέμενα; Κι ὅμως ἔπρεπε νὰ βρεθεῖ ἕνα μεγάλο ἐπαναστατικὸ κίνημα ποὺ νὰ τοὺς ἀγκαλιάσει ὅλους αὐτούς. 

Ἡ διέξοδος εἶχε βρεθεῖ πράγματι.

 

Φρειδερίκου Ἔνγκελς, Σχετικὰ μὲ τὴν ἱστορία τοῦ πρώτου Χριστιανισμοῦ

 

Εὐαγγέλιο καὶ ἐπανάσταση

 

    Ἂν πιστεύουμε στὸ Χριστὸ καὶ τὸ Εὐαγγέλιό του, ὀφείλουμε νὰ ὀργανώσουμε τὴν κοινωνική, πολιτικὴ καὶ οἰκονομική μας ζωὴ σύμφωνα μὲ αὐτὴ τὴν πίστη. Πίστη στὴ βαθειὰ ἀξιοπρέπεια τοῦ μικροῦ, τοῦ ἀδύνατου, τοῦ φτωχοῦ […].

Ὁ χριστιανὸς ποὺ θέλει νὰ εἶναι συνεπὴς μὲ τὴν πίστη του ὀφείλει νὰ στρατευθεῖ στὸν ἀγώνα γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν ἀδελφῶν τοῦ Χριστοῦ, γιὰ τὴν ἀπελευθέρωσή τους ἀπὸ τὴν πεῖνα, τὴν ἀρρώστια, τὴ δυστυχία, τὴν καταπίεση […] Ὁ χριστιανὸς πρέπει νὰ εἶναι, ἂν εἶναι πιστὸς στὸ Εὐαγγέλιο, ἄνθρωπος ἐλπίδας. Ὁ ἄνθρωπος τῆς ἐλπίδας δὲν ὀπισθοχωρεῖ […] Γιατὶ φοβόμαστε μήπως μᾶς ὀνομάσουν «ἀνατρεπτικούς»; Ἂς φοβόμαστε, αὐτὸ μάλιστα, νὰ μὴν προδόσουμε τὸ Εὐαγγέλιο, νὰ μὴν προδόσουμε τὴν κοινωνικὴ δικαιοσύνη, νὰ μὴν προδόσουμε τὴν ἐμπιστοσύνη τῶν ἀδελφῶν μας. […] Ὁ χριστιανὸς ποὺ δὲν ἀγωνίζεται γιὰ τὴ δικαιοσύνη εἶναι μιὰ μετριότητα, μιὰ καρικατούρα τῆς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ Δημιουργοῦ, τῆς καλωσύνης τοῦ Πατέρα καὶ τῆς εὐσπλαχνίας τοῦ Κυρίου.

 

Ἀντόνιο Φραγκόζο, Εὐαγγέλιο καὶ κοινωνικὴ ἐπανάσταση

ἀνωμαλία ἡ ἀνισοκατανομὴ τῶν ἀγαθῶν

 

Διαμαντὴς Διαμαντόπουλος

[…] Ἦταν τόση ἡ προθυμία μὲ τὴν ὁποία ἔδιναν (ὅσοι εἶχαν περιουσίες), ὥστε δὲν ὑπῆρχε οὔτε ἕνας φτωχὸς (στὴν πρώτη χριστιανικὴ κοινότητα τῶν Ἱεροσολύμων). Δὲν ἔδιναν δηλαδὴ μέρος μόνο ἀπὸ τὴν περιουσία τους, κρατώντας τὴν ὑπόλοιπη γιὰ τὸν ἑαυτό τους, οὔτε ὅλα μέν, ἀλλὰ μὲ τὸ αἴσθημα πὼς ἦταν δικά τους καὶ τὰ δώριζαν. Τὴν ἀνωμαλία τῆς ἄνισης κατανομῆς τῶν ἀγαθῶν τὴν εἶχαν ἐξαφανίσει ἀπὸ ἀνάμεσά τους καὶ ζοῦσαν μὲ μαγάλη ἀφθονία ἀγαθιῶν. Καὶ τὸ θεωροῦσαν τοῦτο ἰδιαίτερα τιμητικό. Οὔτε τολμοῦσαν δηλαδὴ νὰ δίνουν οἱ ἴδιοι ἀπ’ ἐυθείας στὰ χέρια τῶν φτωχῶν, οὔτε αἰσθάνονταν περήφανοι ποὺ ἔδιναν, ἀλλὰ μπροστὰ στὰ πόδια τῶν Ἀποστόλων ἔφερναν τὰ χρήματα ἀπὸ τὴν πώληση τῶν περιουσιῶν τους κι αὐτοὺς ἄφηναν νὰ τὰ διαχειριστοῦν καὶ ἀπόλυτους κύριους τοὺς καθιστοῦσαν, ὥστε ἡ κατανάλωση νὰ γίνεται ἀπὸ ἀγαθὰ ποὺ ἀνῆκαν πιὰ σ’ ὁλόκληρη τὴν κοινότητα κι ὄχι ἀπὸ δικά τους. Αὐτὸς ὁ τρόπος, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, τοὺς βοηθοῦσε καὶ στὸ νὰ μὴν ὑπερηφανεύονται. Ἂν καὶ σήμερα γινόταν τὸ ἴδιο, θὰ ζούσαμε πιὸ εὐτυχισμένοι καὶ οἱ πλούσιοι καὶ οἱ φτωχοί. […] Γιατὶ εἶναι ἀπ’ ἑαυτοῦ του φανερό, προπαντὸς ὅμως ἀπὸ ὅσα συνέβησαν τότε, πὼς διαθέτοντας τὶς περιουσίες τους οἱ πλούσιοι, ὄχι μόνο δὲν φτώχαιναν, ἀλλὰ καὶ τοὺς φτωχοὺς τοὺς ἔκαναν πλούσιους. […]

 

ἁγ. ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὁμιλία στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων

Παναγία καὶ ἐξουσία

[…] Ἡ μόνη ποὺ δὲν ἀσκεῖ ἐξουσία εἶναι ἡ Παναγιά, αὐτὴ ἡ γυναίκα τοῦ λαοῦ μας, ποὺ δίνει, δίνει, χωρὶς νὰ διεκδικεῖ γιὰ τὸν ἑαυτό της παρὰ τὴ λαχτάρα. Ἡ μάνα ποὺ βλέπει τὸ παιδί της νὰ φεύγει σὰ βέλος μπροστά της, κι αὐτὴ νὰ λαχταράει, νὰ τρομάζει γιὰ νὰ καταλάβει αὐτὸ τὸ ἄγνωστο, τὸ καινούριο ποὺ ἔφερε στὸν κόσμο, καὶ ποὺ εἶναι ταυτόχρονα σάρκα της καὶ ξένο.

Εἶναι ἡ πιὸ τραγικὴ μορφὴ τοῦ ἀνθρώπινου εἴδους, γι’ αυτὸ σ’ ὅλη τὴν ἀνθρώπινη ἱστορία ἡ ἐξουσία καὶ ἡ μάνα εἶναι τὰ κεντρικὰ πρόσωπα κάθε τραγωδίας, μόνο ποὺ ἡ μάνα εἶναι ὁ ἀποδέκτης τοῦ πόνου, ἐνὼ ἡ ἐξουσία ὁ φορέας του. Ἀκόμα κι ὁ χριστιανισμὸς ἀπογύμνωσε τὴ μάνα ἀπὸ κάθε ἐξουσία. […]

 

Χρόνης Μίσσιος, Χαμογέλα, ρέ… Τὶ σοῦ ζητᾶνε;, ἐκδ. Γράμματα

Χαρίλαος Ταλιαδῶρος - Ἄλαλα τὰ χείλη

 

ἡ... δίκαιη ὑπονόμευση τῆς ἀγάπης

 

(Ἡ ἱστορία τῶν Δίκαιων ἐκτυλίσσεται στὴ Μόσχα τοῦ 1906, ὅταν μιὰ ἐπαναστατικὴ σοσιαλιστικὴ ὀμάδα σχεδιάζει καὶ πραγματοποιεῖ δολοφονικὴ βομβιστικὴ ἐπίθεση ἐναντίον κάποιου ἐκπροσώπου τῆς τσαρικῆς τυραννίας)

 

ΚΑΛΙΑΓΙΕΦ: […] Ὤ, πρέπει, πρέπει νὰ τὸν σκοτώσω… Θὰ φτάσω ὡστόσο ὣς τὸ τέρμα! Πιὸ μακριὰ ἀπ’ τὸ μίσος!

ΝΤΟΡΑ: Πιὸ μακριά; Μὰ δὲν ὑπάρχει τίποτα πιὸ μακριὰ ἀπὸ τὸ μίσος.

ΚΑΛΙΑΓΙΕΦ: Ὑπάρχει ἡ ἀγάπη.

ΝΤΟΡΑ: Ἡ ἀγάπη; Ὄχι, δὲν εἶναι αὐτὸ ποὺ μᾶς χρειάζεται.

ΚΑΛΙΑΓΙΕΦ: Ὢ Ντόρα! Πῶς τὸ λὲς αὐτὸ ἐσύ, ποὺ ξέρω τὴν καρδιά σου;

ΝΤΟΡΑ: Ὑπάρχει πάρα πολὺ αἷμα, πάρα πολλὴ βία. Αὐτοὶ ποὺ ἀληθινὰ ἀγαποῦν τὴ δικαιοσύνη, δὲν μποροῦν νὰ ἐπικαλοῦνται τὴν ἀγάπη. Στέκουν ὄρθιοι σὰν κι ἐμένα, μὲ τὸ κεφάλι ψηλά, τὰ μάτια στυλά. Τὶ δουλειὰ μπορεῖ νά ’χει ἡ ἀγάπη σ’ αὐτὲς τὶς περήφανες καρδιές; Ἡ ἀγάπη, Γιάνεκ, σὲ κάνει σιγὰ σιγὰ νὰ σκύβεις τὸ κεφάλι. Ἐμεῖς ἔχουμε τὸν αὐχένα δύσκαμπτο.

  Ἀλμπὲρ Καμύ, Οἱ Δίκαιοι

 

Ἡ βλάσφημη μετατροπὴ τοῦ Θεοῦ σὲ ἀξία

 

Ἐκτὸς τοῦ Χαίλντερλιν, ὁ Νίτσε ἦταν ὁ μόνος πιστὸς ἄνθρωπος ποὺ ἔζησε τὸν 19^ο αἰώνα.

(Μ. Χάιντεγκερ, Ἡ βούληση γιὰ ἰσχὺ ὡς τέχνη)

 

Τὸ τελικὸ χτύπημα κατὰ τοῦ Θεοῦ καὶ κατὰ τοῦ ὑπεραισθητοῦ κόσμου συνίσταται στὸ ὅτι ὁ Θεός, τὸ ὂν τῶν ὄντων, ἐξευτελίζεται σὲ ἀνώτατη ἀξία. Τὸ πιὸ σκληρὸ χτύπημα κατὰ τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι ὅτι ὁ Θεὸς θεωρεῖται ἄγνωστος, οὔτε ὅτι ἡ ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καταδείχνεται ὡς μὴ-ἀποδείξιμη, ἀλλὰ τὸ ὅτι ὁ θεωρούμενος ὡς πραγματικὸς Θεὸς ἀνυψώνεται σὲ ἀνώτατη ἀξία. Διότι αὐτὸ τὸ χτύπημα δὲν προέρχεται ἀπὸ «τοὺς παρευρισκόμενους ποὺ δὲν πιστεύουν στὸν Θεό», ἀλλ’ ἀπὸ τοὺς πιστοὺς καὶ τοὺς θεολόγους τους, οἱ ὁποῖοι μιλοῦν γιὰ τὸ ἀνώτερο ὅλων τῶν ὄντων χωρὶς ποτὲ νὰ τοὺς ἔρθει ἡ ἰδέα νὰ στοχαστοῦν τὸ ἴδιο τὸ Εἶναι - ὥστε νὰ καταλάβουν ὅτι ἕνα τέτοιο στοχάζεσθαι κι ἕνα τέτοιο ὁμιλεῖν, ἰδωμένα βάσει τῆς πίστης, εἶναι ἡ ἀπόλυτη βλασφημία κατὰ τοῦ Θεοῦ, στὴν περίπτωση ποὺ αὐτοὶ ἀναμειγνύονται στὴ θεολογία τῆς πίστης. […] «ὁ Θεὸς εἶναι νεκρός». Αὐτὸς ὁ λόγος δὲν σημαίνει: δὲν ὑπάρχει Θεός· κάτι τέτοιο θὰ ἐξέφραζε μιὰ ἀπάρνηση κι ἕνα πρόστυχο μίσος. Ὁ λόγος σημαίνει κάτι χειρότερο: ὁ Θεὸς σκοτώθηκε.

 

Μάρτιν Χάιντεγκερ: Ὁ λόγος τοῦ Νίτσε «ὁ Θεὸς εἶναι νεκρός», μτφρ. Γιάννη Τζαβάρα στό: Ἡ ἀπαξίωση τῶν ἀξιῶν, Νίτσε καὶ Χάιντεγκερ, ἐκδ. Ἴνδικτος, 2005

νομιζόμενη ἐλεημοσύνη

[…] πολλὰ παρακαλῶ τοὺς πλουσίους καὶ πολυταλάντους πραγματευτάς, νὰ τὰ στοχασθοῦν κατὰ βάθος, διὰ νὰ διορθωθοῦν καθὼς πρέπει, διότι αὐτοὶ πέρνοντες τὰ ἄσπρα τῶν ἄλλων μὲ τόσας δολιότητας καὶ κλεψίας καὶ πλεονεξίας καὶ γενόμενοι πλούσιοι, ἐὰν μόνον δώσουν ἐξ αὐτῶν μερικὰ εἰς ἐλεημοσύνην ἢ εἰς ἄλλον καλόν, νομίζουν πὼς ἰάτρευσαν τὸ κακόν· καὶ δὲν φθάνει τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καυχῶνται ἀκόμη πὼς εἶναι καὶ ἐλεήμονες. […]

 

Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Χρηστοήθεια τῶν Χριστιανῶν, Λόγος η´

ἡ ἀθεΐα τῆς ἰδιοτέλειας

 

- Πρέπει νὰ πιστέψη κανεὶς στὸν Θεὸ φιλότιμα, ὄχι νὰ θέλη τὸ θαῦμα, γιὰ νὰ πιστέψει. […] Ένας ποὺ ἔχει φιλότιμο δὲν σκέφτεται ἂν ὑπάρχη ἢ δὲν ὑπάρχη Παράδεισος, ἀλλὰ ἀγωνίζεται, γιατὶ πιστεύει στὸν Θεὸ καὶ Τὸν ἀγαπάει. 

(Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Πνευματικὴ ἀφύπνιση)

- […] δὲν εἶναι σκοπός μου νὰ κάνω τὸ καλό, γιὰ νὰ πάω στὸν Παράδεισο. […] Νὰ μὴν κάνουμε τὸ καλὸ ἀπὸ ὑπολογισμό, γιὰ νὰ πάρουμε μισθό, ἀλλὰ νὰ ἀγωνιζώμαστε ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὸν Χριστό.

- Εἶναι καὶ μερικοὶ πλανεμένοι ποὺ σταυρώνουν ἀρρώστους, μουρμουρίζοντας κάτι, καὶ δῆθεν τοὺς κάνουν καλά. 

(Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Πνευματικὸς ἀγώνας)

 

- […] Μαζεύουν καὶ τὸν ἱδρώτα ἀκόμη τῶν φτωχῶν καὶ γεμίζουν ἕνα σωρὸ καντήλια καὶ καμπάνες, νομίζοντας ὅτι ἔτσι δοξολογεῖται ὁ Θεός. 

(Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἐπιστολὲς)

 

 

Ὁ Μπακούνιν γιὰ τὸν Χριστὸ

«Δὲν ξέρουμε σχεδὸν τίποτα γιὰ τὴ μεγάλη κι ἁγιοπρεπῆ αὐτὴ προσωπικότητα... Εἶναι ὅμως βέβαιο ὅτι ἦταν ὁ δάσκαλος τῶν φτωχῶν, ὁ φίλος καὶ παρηγορητὴς τῶν ἐξαθλιωμένων, τῶν ἀγράμματων, τῶν δούλων καὶ τῶν γυναικῶν, κι ὅτι οἱ τελευταῖες τὸν ἀγάπησαν πολύ... Τὸν σταύρωσαν, φυσικά, οἱ ἐκπρόσωποι τῆς ἐπίσημης ἠθικῆς καὶ τῆς δημόσιας τάξης τῆς ἐποχῆς ἐκείνης...

Οἱ μαθητές του κι οἱ μαθητὲς τῶν μαθητῶν του, κατόρθωσαν νὰ ἐξαπλωθοῦν παντού... Παντοὺ ὅπου πήγαιναν τοὺς ὑποδέχονταν μὲ ἀνοιχτὲς ἀγκάλες οἱ δοῦλοι κι οἱ γυναίκες, οἱ δύο πιὸ καταπιεσμένες, πιὸ ταλαίπωρες καί, ὅπως εἶναι φυσικό, πιὸ ἀγράμματες τάξεις τοῦ ἀρχαίου κόσμου. Γιατὶ ἀκόμα καὶ τὸ ὅτι μπόρεσαν νὰ προσηλυτίσουν λίγους ὀπαδοὺς μέσα στὸν προνομιοῦχο καὶ μορφωμένο κόσμο, τὸ χρωστοῦσαν κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος, στὴν ἐπιρροὴ τῶν γυναικῶν.

Ἡ πιὸ ἐκτεταμένη προπαγάνδα τοὺς εἶχε σχεδὸν ἀποκλειστικὰ σὰν στόχο τὸ λαό, τὸ δυστυχισμένο κι ἀποκτηνωμένο ἀπ' τὴ σκλαβιά. Αὐτὸ ἦταν τὸ πρῶτο ξύπνημα, ἡ πρώτη πνευματικὴ ἐξέγερση τοῦ προλεταριάτου».

 

«Θεός και Κράτος» (1882), μτφρ. Ν. Αλεξίου - Α. Γκίκα

 

τὰ βουνὰ τῆς ἀδικίας

 

Καὶ τὰ τέσσερα Εὐαγγέλια ἀρχίζουν μὲ τὴν προφητεία τοῦ Ἡσαΐα: «[…] πᾶσα φάραγξ πληρωθήσεται καὶ πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται […]».

Γιὰ ποιὰ ὄρη καὶ βουνὰ ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης; Γιὰ τὴν ἀνισότητα τῶν ἀνθρώπων πάνω στὴ γῆ, γιὰ τὴν ἀδικία τῆς κατανομῆς τοῦ πλούτου, καὶ τὸ σπουδαιότερο, γιὰ τὴν ἄνιση κατανομὴ τῶν παθημάτων· ἀπὸ τὸν «ἀπροσμέτρητο» κόπο μερικῶν μέχρι τὴν «ἀπροσμέτρητη» ἄνεση τῶν ἄλλων· γιὰ τὴν ὑποδούλωση μερικῶν καὶ γιὰ τὴν κατακυρίευση καὶ τὸν ἐκβιασμὸ ἐκ μέρους τῶν ἄλλων. Δυστυχῶς μέχρι σήμερα μόλις καὶ μετὰ βίας συναντοῦμε κάπου στὸν κόσμο τέτοια χριστιανικὴ στάση ἀπέναντι στὸ καθετὶ ποὺ συμβαίνει.

 

Ἁγίου Σωφρονίου τοῦ Ἔσσεξ, Γράμματα στὴ Ρωσία, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 2018

Requiem Mediterraneo (ἀπόσπασμα)

 

«Φοβερὸν καὶ παράδοξον μυστήριον»

Ὁ Θεὸς πέθανε! Γιὰ νὰ μὴν ἐπιβληθεῖ, νὰ μὴν ἐκβιάσει.

Σ’ αὐτὴ τὴ λευτεριὰ βλασταίνει καὶ ἡ πίστη καὶ ἡ ἀπιστία. Καὶ

οἱ δύο γυμνές. Ἡ πρώτη γιὰ νὰ συλλάβει καὶ νὰ γεννήσει –

πράξη κατεξοχὴν ἐρωτική. Ἡ δεύτερη κουρελιάζει τὰ «γιὰ νά». Τὰ φοράει, γιατὶ στὴν περπατησιά της ὁ ἄλλος μπορεῖ νὰ κάνει κρύο.

Τὰ ὅρια δυσδιάκριτα, καθὼς «ὑπὸ τῶν ἰδίων δούλων ἐμπαίζεται

ὁ Πλάστης τῶν ἁπάντων»…

W - τοῦ Στέλιου Κουπετώρη

 

γνώση δαγκωμένη - γνώση ἀκέραιη

 

Καὶ μὴ λησμονᾶμε ποτὲ πὼς τὸ μῆλο τῆς γνώσης εἶναι δαγκωμένο. Τὸ μῆλο τῆς ζωῆς εἶναι ἀδάγκωτο. Δὲν εἶναι ἀπὸ τὰ παράξενα; Θὰ νόμιζε κανένας τὸ ἀντίθετο. Καὶ ὅμως.

Ἡ ἀληθινὴ γνώση μεταμορφώνει τὸ γνώστη. Ἡ ἄλλη (δὲ θὰ τὴν ἔλεγα ὁλότελα ψεύτικη) ἀφήνει τὸ γνώστη ἀμεταμόρφωτο ἢ ἀδιάφοοα ἢ ἴδιον. Ἕνας φυσικομαθηματικός, ἕνας ἀστρονόμος, ἕνας σημερινὸς φιλόσοφος ἀκόμα -ὄχι ὁ Σωκράτης- μποροῦν νὰ ζοῦν χώρια ἀπὸ τὴ γνώση τους. Ὁ ἅγιος ὄχι, δὲν μπορεῖ.

 

Ἄλλη ἡ γνώση τοῦ νοῦ· ἄλλη ἡ γνώση τῆς καρδιᾶς. Ἡ γνώση τοῦ νοῦ εἶναι ἡ ἀμετάβατη γνώση ποὺ γνωρίζει ὁ γνώστης (καὶ αὐτὴν μοναχὰ ἐμπιστευόμαστε σήμερα μὲ τὴν ἐπιστήμη μας.) Ἡ γνώση τῆς καρδιᾶς εἶναι ἡ μεταβατικὴ γνώση ποὺ γνωρίζει τὸ γνώστη. Ἡ πρώτη εἶναι αὐτὴ γιὰ τὴν ὁποία ὁ Παῦλος λέει ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, δηλαδὴ γνώση μερική. Ἡ δεύτερη εἶναι ἐκείνη γιὰ τὴν ὁποία ὁ ἴδιος συμπληρώνει τότε δὲ ἐπιγνώσομαι, δηλαδὴ γνώση ἀκέρια. Καὶ μοιάζει ἡ δεύτερη αὐτὴ γνώση, τοῦ γνώστη γιὰ τὸν ἑαυτό του (ποὺ ἦταν ἡ γνώση τοῦ Σωκράτη) -ἀλλὰ σὲ μικρὸ βαθμό- μὲ τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸ γνώστη, ποὺ ὁ Παῦλος τὴν ὁρίζει καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην, δηλαδὴ ἡ γνώση ποὺ ἔχει ὁ Θεὸς γιὰ τὸ πλάσμα του.

Αὐτὲς εἶναι οἱ τρεῖς γνώσεις τοῦ Παύλου. Ἡ μερικὴ γνώση. Ἡ ἀκέρια γνώση. Καὶ ἡ γνώση τῶν γνώσεων.

 

Ζήσιμος Λορεντζᾶτος, Collectanea, ἐκδ. Δόμος, Ἀθήνα 2009

βλάσφημος συντηρητισμὸς

 

   

[…] Διατηρώντας μὲ κάθε θυσία καὶ γιὰ λόγους καθαρὰ ἐγωιστικοὺς τὶς διακρίσεις μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων καὶ τὴν κοινωνικὴ ἀνισότητα, δὲν δικαιολογεῖτε ἁπλῶς τὴ γεμάτη φθόνο καὶ μίσος ἀντίδραση τῶν ἀποκληρωμένων τάξεων. Κάνετε κάτι τὸ χειρότερο - βεβηλώνετε τὸ μυστήριο τοῦ Ἁγίου Μύρου καὶ ἐξαναγκάζετε τοὺς χριστοὺς τοῦ Κυρίου νὰ μεταβληθοῦν σὲ ἐπαναστατημένους σκλάβους. Ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ δὲν ἐπικύρωσε ποτὲ τὴν ἀνισότητα τῆς καταγωγῆς ἢ τῆς περιουσίας – καὶ ἂν ἐσεῖς μὲ τὸ βλάσφημο συντηρητισμό σας ὑψώνετε σὲ ἀπόλυτη καὶ αἰώνια ἀρχὴ αὐτὸ ποὺ ἦταν ἁπλῶς μιὰ παροδικὴ κατάσταση, ἀναλαμβάνετε στοὺς ὤμους ὅλες τὶς ἁμαρτίες τοῦ λαοῦ καὶ ὅλο τὸ αἷμα τῶν ἐπαναστάσεων. […]

Ἡ ἰσότητα ποὺ κηρύττει ἡ ’Επανάσταση δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ μιὰ προσπάθεια κοινωνικῆς ἐφαρμογῆς τῆς ζωῆς ποὺ καλοῦνται νὰ ζήσουν ὅλοι οἱ μυρωμένοι χριστιανοὶ μέσα στὴν ’Εκκλησία. […]

Τὸ βάπτισμα τῆς ἐλευθερίας καὶ τὸ χρίσμα τῆς ἰσότητας βρίσκουν τὸ ἐπιστέγασμα καὶ τὴν κορωνίδα τους στὸ μέγα μυστήριον τῆς Εὐχαριστίας ἢ Κοινωνίας, τὸ μυστήριο τῆς ἀδελφωσύνης, ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ποὺ ἀποτελεῖ ἐκπλήρωση τῆς προσευχῆς τοῦ Χριστοῦ: 'Ίνα πάντες ἓν ὦσι, καθὼς σύ, Πάτερ, ἐν ἐμοὶ καγὼ ἐν σοί (’Ιωάν. 17, 21) […].

Καὶ έφ’ ὅσον αὐτὴ ἡ μυστηριώδης κοινωνία τοῦ Σώματος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀληθινὴ καὶ πραγματική, τότε μὲ τὴ συμμετοχή μας αὐτὴ γινόμαστε ὅλοι ἀδελφοί, χωρὶς καμιὰ διάκριση τάξεως, φυλῆς ἢ γλώσσας. Γι’ αυτὸ έὰν ἐξακολουθοῦμε νὰ μισοῦμε οἱ μὲν τοὺς δέ, νὰ πολεμοῦμε μεταξύ μας καὶ νὰ ἀλληλοφονευόμαστε, τότε ὄχι μόνο μεταφορικὰ ἀλλὰ πραγματικὰ εἴμαστε ἀδελφοκτόνοι, ὄχι μόνον ἁμαρτάνουμε, ἀλλὰ κυριολεκτικὰ σταυρώνουμε τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὰ ἀποδεικνύουμε ἄδεια ἀπὸ κάθε περιεχόμενο τὴν χριστολογικὴ πίστη καὶ ὁμολογία τῆς ’Ορθοδοξίας.

Βλαντιμὴρ Σολοβιώφ, Ἡ ὀρθόδοξη χριστολογία γιὰ τὰ κοινωνικὰ προβλήματα,  μτφρ. Δημήτρης Γεωργίου, περ. Σύνορο, τ. 40

ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία στὸ Βυζάντιο

    […] τὸ σύνολο σχεδὸν τῆς ἀρχαιοελληνικῆς γραμματείας ποὺ ἔχουμε σήμερα στὴ διάθεσή μας διασώθηκε χάρη στοὺς ἀντιγραφεῖς χειρογράφων τῶν βυζαντινῶν σχολῶν καὶ μοναστηριῶν. Στὸ Βυζάντιο -καὶ ὄχι στὴ Δύση- βρῆκε ἡ παράδοση τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιότητας τὴν φυσική της συνέχεια. […]

Μέσα σὲ αὐτὰ τὰ πλαίσια τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου συνεχίστηκε ἀδιάσπαστη ἡ παράδοση τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, παράδοση ἡ ὁποία στὴν Δύση εἶχε διακοπεῖ ἀπὸ νωρίς. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ Δύση, στὸ Βυζάντιο διατηρήθηκε μιὰ κουλτούρα κοσμική, δηλαδὴ μιὰ κουλτούρα ποὺ προερχόταν ἀπὸ καὶ στηριζόταν καθαρὰ σὲ κοσμικοὺς φορεῖς. […]

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἑλληνικὴ φιλοσοφία, πρέπει νὰ διαπιστώσουμε ὅτι ἡ καθιερωμένη ἀντίληψη ποὺ τὴν θέλει νὰ βρίσκει τραγικὸ τέλος κατὰ τὸ μοιραῖο ἔτος 529 δὲν εἶναι παρὰ ἕνας συμβατικὸς μύθος χωρὶς κανένα πραγματικὸ ἔρεισμα.

[…] βυζαντινοὶ θεολόγοι ὅπως ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνὸς ἐξέφρασαν διὰ πολλῶν καὶ ἐμφατικὰ τὴν ἀρνητική τους στάση ἀπέναντι στὴν (πλατωνικῆς, στωικῆς καὶ μανιχαϊκῆς) προελεύσεως ἀπαξίωση τοῦ σωματικοῦ στοιχείου ἔναντι τοῦ πνευματικοῦ. Πρόκειται γιὰ ἕνα ἀξιοπρόσεκτο συμπέρασμα ἑνὸς συνεποῦς στοχασμοῦ, τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ ἐκτιμηθεῖ εἰδικὰ σήμερα ἐν ὄψει τῆς διαπίστωσης τῶν καταστροφικῶν συνεπειῶν ποὺ εἶχε ἡ ἐχθρικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ σώματος ἀπὸ τὸν χριστιανισμὸ τῆς Δύσης.

 

Klaus Oehler, Ἡ συνέχεια στὴν Ἑλληνικὴ φιλοσοφία ἀπὸ τὸ τέλος τῆς Ἀρχαιότητας ὣς τὴν πτώση τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, μτφρ. Πολυτίμη-Μαρία Παλαιολόγου

 

ἀναρχία καὶ ἐπιστημονισμὸς

 

Δὲν πιστεύω στὸ ἀλάθητο τῆς ἐπιστήμης ἢ στὴ δυνατότητά της νὰ ἐπεξηγεῖ τὰ πάντα…

Ξέρω ὅμως πολὺ καλὰ ὅτι οἱ ἀποδείξεις εἶναι σχετικὲς καὶ συνεχῶς ἀκυρώνονται ἢ ξεπερνιοῦνται ἀπὸ ἄλλες…

(Errico Malatesta) 

"Anarchy" Sorina Peia

    Στὴν ἐπιστήμη, οἱ θεωρίες εἶναι πάντα ὑποθετικὲς καὶ ἀποτελοῦν μιὰ βολικὴ μέθοδο συνδυασμοῦ καὶ ταξινόμησης γεγονότων καὶ ἐπίσης χρήσιμο ἐργαλεῖο ἔρευνας γιὰ τὴν ἀνακάλυψη καὶ τὴν ἑρμηνεία νέων γεγονότων. Δὲν εἶναι ὅμως ἡ ἀλήθεια. Στὴ ζωή – τὴν κοινωνικὴ ζωή – οἱ θεωρίες ἀποτελοῦν γιὰ μερικοὺς ἀνθρώπους τὸν ἐπιστημονικὸ μανδύα μὲ τὸν ὁποῖο ἐνδύουν τὶς ἐπιθυμίες καὶ τὴ θέλησή τους. Ὁ επιστημονισμὸς (δὲν λέω ἡ ἐπιστήμη), ποὺ κυριαρχοῦσε στὸ δεύτερο μισὸ τοῦ δέκατου ἕνατου αἰώνα, δημιούργησε τὴν τάση νὰ θεωρεῖται ὡς ἐπιστημονικὴ ἀλήθεια αὐτὸ ποὺ δὲν ἦταν παρὰ μόνο ἡ ἰδέα, ἀνταποκρινόμενη στὰ διαφορετικὰ συμφέροντα καὶ φιλοδοξίες ποὺ εἶχε τὸ κάθε ἄτομο. […]

Ὁ ἐπιστημονισμός, τὸν ὁποῖο ἀπορρίπτω, καὶ ὁ ὁποῖος ἐξαιτίας τοῦ ἐνθουσιασμοῦ ποὺ ἀκολούθησε τὶς θαυμαστὲς ἀνακαλύψεις σὲ διάφορους τομεῖς, ἦταν ἡ κυρίαρχη τάση στὸ δεύτερο μισὸ τοῦ περασμένου αἰώνα, εἶναι ἡ πεποίθηση πὼς ἡ ἐπιστήμη εἶναι τὰ πάντα καὶ εἶναι ἱκανὴ γιὰ τὰ πάντα. Κάθε μερικὴ ἀνακάλυψη ἐμφανίζεται ὡς δόγμα, ὡς μοναδικὴ ἀλήθεια. Ἡ Ἐπιστήμη μπερδεύεται μὲ τὴν Ἠθική. Ἡ Δύναμη – μὲ τὴ μηχανικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου – μὲ τὴ Σκέψη. Ὁ Φυσικὸς Νόμος μὲ τὴ Θέληση. Ὁ επιστημονισμὸς ὁδηγεῖ λογικὰ στὴ μοιρολατρία, στὴν ἄρνηση τῆς ἐλεύθερης βούλησης καὶ τῆς ἐλευθερίας […].

Οἱ ζωές μας ὅπως καὶ ἡ ἀνθρώπινη κοινωνία θὰ ἦταν προβλέψιμες καὶ προδιαγεγραμμένες ἐκ τῶν προτέρων καὶ γιὰ πάντα, ἐνῶ ἡ ἐλεύθερη βούληση θὰ ἦταν μόνο ψευδαίσθηση ὅπως ἡ πέτρα, γιὰ τὴν ὁποία μίλησε ὁ Σπινόζα, ἡ ὁποία ὅταν πέφτει συνειδητοποιεῖ τὴν πτώση καὶ πιστεύει ὅτι πέφτει ἐπειδὴ τὸ θέλει. […]

Ὑπὸ αὐτὸ τὸ πρίσμα, ἡ ἀποστολὴ τῆς ἐπιστήμης εἶναι νὰ ἀνακαλύπτει τοὺς φυσικοὺς νόμους καὶ νὰ προσδιορίσει τὰ ὅρια ποὺ τελειώνει τὸ ἀναπόφευκτο καὶ ἀρχίζει ἡ ἐλευθερία. […]

 

 

The method of freedom, an Errico Malatesta reader, edited by Davide Turcato

ἐπανάσταση καὶ ἀστοχριστιανισμὸς

 

«συναναφέρει γὰρ ἑαυτῷ τὸν κόσμον»*

 

    Μὲ τὸ βάπτισμά Του δείχνει πὼς δὲν ἦρθε γιὰ νὰ κρίνει ἢ νὰ καταδικάσει, οὔτε γιὰ νὰ φέρει ἀντικειμενικοὺς νόμους καὶ κανόνες, ἀπὸ τὸ ὕψος τῆς τελειότητας καὶ θεότητάς Του, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἑνωθεῖ μαζί μας ἔτσι, ὥστε γινόμενος ἕνας ἀπὸ μᾶς νὰ μᾶς καταστήσει μετόχους τῆς τέλειας καὶ ἀναμάρτητης ζωῆς του. […]

Ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἔγινε Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ τὸ ἔκανε αὐτὸ ὄχι γιὰ τοὺς δικαίους, ἀλλὰ γιὰ τοὺς ἁμαρτωλούς, γιὰ τοὺς ἀπολωλότες. Τοὺς ἀγαπᾶ μὲ θυσιαστικὴ ἀγάπη, τοὺς προσφέρει τὸν Ἑαυτό Του καὶ ὁλόκληρη τὴ ζωή Του. Ἐδῶ στὸ Βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου, Αὐτός, ὁ ἀναμάρτητος ἑνώνεται μ’ ἐμᾶς τοὺς ἁμαρτωλούς· Αὐτός, ὁ Σωτῆρας, ἑνώνεται μὲ τοὺς χαμένους, ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει καμιὰ ἁμαρτία ποὺ μπορεῖ νὰ ὑπερβεῖ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιὰ μᾶς. Μὲ τὸ Βάπτισμά Του ἑνώνεται μὲ τὴ ζωὴ τῶν ἁμαρτωλῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἀκριβῶς ἀργότερα, στὸ τέλος, Αὐτός, ὁ ἀθάνατος, ἑνώνεται ἐπίσης ἐλεύθερα μὲ τοὺς ἀνθρώπους στὸ θανάτο.

 […] Τὸ κάθετι σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο, μαζὶ καὶ ἡ ὕλη, ἡ ἴδια ἡ οὐσία του, γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ γίνεται δρόμος γιὰ τὸ Θεό, κοινωνία μαζί Του, ἀνάπτυξη μέσα στὴν πλησμονὴ τῆς αἰώνιας ζωῆς. Αὐτὸ ποὺ γιορτάζουμε τὴ χαρμόσυνη καὶ λαμπρὴ ἡμέρα τῶν Θεοφανείων εἶναι ο ἐρχομὸς τοῦ Θεοῦ στὴ δημιουργία Του.

 * Ὄρθρος Θεοφανείων

π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν, Ἑορτολόγιο, μτφρ. Ἰωσὴφ Ροηλίδης, ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 1997.