ὁ ἅγιος Ἀνδρέας τῶν φτωχῶν

[…] βρίσκομε (ἐν. τὸν Ἀπόστολο Ἀνδρέα) μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους Μαθητὰς καὶ μὲ τὸν Φίλιππο, στὴν ἔρημο, ἐκεῖ ποὺ ἔκανε τὸ θαῦμα τοῦ χορτασμοῦ τῶν πεντακισχιλίων. Καὶ μάλιστα ὁ Ἰησοῦς μὲ ἐγνοια τοὺς ἐρώτησε τὶ θὰ γίνει μ’ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους. […] Ὁ Ἀνδρέας, πιὸ πρακτικός, λέει: «Εἶν’ ἕνα παιδάκι ἐδῶ, πό ’χει πέντε κριθαρένια ψωμιὰ καὶ δυὸ ψάρια. Ἀλλὰ κι αὐτὰ λίγα εἶναι». Τὶ ἔγνοια εἶχαν οἱ καημένοι κι αὐτοὶ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους! Τὶ ὡραῖο εἶν’ αὐτό! Ὅποιος νοιάζεται τοὺς ἀνθρώπους, νοιάζεται τὸν ἴδιο τὸν Χριστό! Καὶ μάλιστα τοὺς πεινασμένους, τοὺς δυσκολεμένους, τοὺς παραπεταμένους. Ἄλλωστε, στὸ Εὐαγγέλιο, ὁ Χριστὸς ἐτάχθη ἀλληλέγγυος μὲ ὅλους τοὺς ἀδύνατους, τοὺς φτωχούς, τοὺς πονεμένους, τοὺς ἄρρωστους, τοὺς φυλακισμένους, τοὺς γυμνούς, καὶ μ’ αὐτοὺς ποὺ δὲν εἶχαν στὸν ἥλιο μοῖρα. Ἐταυτίσθη λοιπόν. Καὶ εἶναι, λοιπόν, ἐδῶ, οἱ Ἀπόστολοι φροντίζοντες, οἰωνεί, τοὺς ἀνθρώπους, μέσῳ τοῦ Κυρίου. […]

Ἀρχιμ. Ἀνανίας Κουστένης, Λόγοι γιὰ τὸν Ἀπόστολο Ἀνδρέα τὸν Πρωτόκλητο, ἐκδ. Ἀκτή, Λευκωσία 2017

ὁ προφήτης Νίτσε

 

[…] στὴν ἀντίληψη τοῦ Νίτσε, ἡ συμμόρφωση μὲ τὶς ἐπιταγὲς τῆς χριστιανικῆς Ἠθικῆς συνεπάγεται τὴν ἐναντίωση στὴ χαρὰ τῆς ζωῆς, στὴν εὐφροσύνη τῶν αἰσθήσεων, στὴν εὐεξία τοῦ σώματος - ἰσοδυναμεῖ μὲ τὴν παραίτηση ἀπὸ τὴ ζωή. Καὶ δὲν εἶναι αὐθαίρετη αὐτὴ ἡ «ἀντίληψη» τοῦ Νίτσε: Ἡ μετα-μεσαιωνικὴ Εὐρώπη καὶ ὁ παγκοσμιοποιημένος, σήμερα πιά, πολιτισμός της χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὴν ἐμπεδωμένη, αὐτονόητη βεβαιότητα γιὰ τὸν δυαλιστικὸ χαρακτήρα τοῦ Χριστιανισμοῦ - τὴν ἀντιθετικὴ διαστολὴ ὕλης-πνεύματος. […]

Ἡ σημασία καὶ γονιμότητα τοῦ Νίτσε γιὰ τὴ Φιλοσοφία εἶναι ὅτι λειτούργησε ὡς ὁ πλέον συνεπὴς καὶ ἀδιάλλακτος κήρυκας τοῦ ἀδιεξόδου τῆς νοησιαρχίας. Στὴ μετα-ρωμαϊκὴ Δύση, ἀπὸ τὸν Αὐγουστίνο ὣς καὶ τὸν Ἔγελο, ἡ ἀλήθεια ταυτίστηκε μὲ τὴν κατανόηση καὶ ἡ φιλοσοφία παγιδεύτηκε στὴν ἀποδεικτική, κυρίως λογική. Ὁ Νίτσε κατάγγειλε τὰ προϊόντα τῆς ἀποδεικτικῆς λογικῆς ὡς ἀνύπαρκτα, τὸν «Θεὸ» τῶν ὀρθολογικῶν τεκμηριώσεων νεκρό. […]

Ὁ Νίτσε μοιάζει ὅτι ἀξιώθηκε νὰ ποθήσει τὸν Θεὸ καὶ νὰ πεῖ τὸν πόθο του σμπαραλιάζοντας τὴ γλωσσικὴ λογική.

Μέσα ἀπὸ τὴν ὀργή, τὴν ἐπιθετικότητα, τὶς ἀχαλίνωτες ὑπερβολές του, ἡ εἰλικρίνεια τοῦ πόθου του κάνει τὸν λόγο του προφητικό, ἐλεύθερον ἀπὸ τὶς συγκυρίες. Ὀνοματίζει αὐτὸ ποὺ ποθεῖ, τὸ λέει θέωση (Vergöttlichung). Μέσα στὴν Ἱστορία, πρὶν καὶ μετὰ τὸν Νίτσε, πάπες καὶ κονκλάβια καὶ σύνοδοι, σοφοὶ πάστορες μεγαλορρήμονες καὶ στεγνωμένοι ζηλωτὲς ἱεροκήρυκες, συνεχίζουν νὰ μιλᾶνε γιὰ τὸ εὐ-αγγέλιο τῆς Ἐκκλησίας χωρὶς ἐπιθυμία ἐρωτική, μιλᾶνε γιὰ ὁδηγὸ συμπεριφορᾶς, συνταγὲς ἐγωτικῆς κατασφάλισης.

 Χρῆστος Γιανναρᾶς, Ἀντιχάρισμα στὸν Νίτσε, ἐκδ. Ἴκαρος, Ἀθήνα 2020

Δημήτρης Νόλλας - ὄψεις συντηρητισμοῦ

 

-          Πόσο μᾶς ἔχει ἀλλάξει ἡ συμβίωση μὲ τοὺς μετανάστες;

-          Μετὰ τὸ πρῶτο σὸκ καὶ ὁρισμένες βίαιες ἀντιδράσεις, κυρίως ἀπὸ ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι δὲν ἀναγνώριζαν τὸν ἄνθρωπο ὡς ξένο,αὐτὴ κυρίως ἦταν ἡ ἀντίληψη: αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι, ἐπειδὴ εἶχαν ἀνάγκη ἀπὸ ἕνα κομμάτι ψωμί, θεωροῦνταν ὅτι ἦταν ὑποδεέστεροι, ὑπάνθρωποι, ὅτι ἦταν μόνο γιὰ δουλειὲς παρακατιανὲς καὶ ἄγριας ἐκμετάλλευσης. Παρ’ ὅλα αὐτά, αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι ἄντεξαν καὶ μὲ τὸν τρόπο τους μᾶς ἔδωσαν νὰ καταλάβουμε πὼς δὲν εἶναι ὅ,τι ἡ πρώτη μας ἀντίδραση ἤθελε νὰ βάλει σ’ αὐτούς. […]

-          Ἡ ἔξαρση τῆς ἐγκληματικότητας πιστεύετε ὅτι μπορεῖ νὰ ξανακάνει πιὸ συντηρητικὴ τὴν ἄποψή μας κυρίως πρὸς τοὺς ξένους;

-          Ὄχι κυρίως πρὸς τοὺς ξένους. Πρὸς ἐμᾶς τοὺς ἴδιους θὰ τὴν κάνει. Ὁ κίνδυνος αὐτὸς εἶναι: νὰ συντηρητικοποιηθοῦμε ἐμεῖς. Θὰ ἀρχίσουμε νὰ ζητᾶμε καὶ νὰ ἔχουμε ἀνάγκη γιὰ μεγαλύτερη προστασία καὶ ἀστυνόμευση. […] 

-          Αὐτὸ σᾶς ἀνησυχεῖ ὡς προοπτικὴ κοινωνίας;

-          Ἀσφαλῶς, ἀλλὰ ἐλπίζω νὰ μὴ φτάσουμε ὡς ἐκεῖ. […] Γιατὶ πιστεύω ὅτι ὑπάρχουν δυνάμεις στὴν ἑλληνικὴ κοινωνίαποὺ σκέφτονται ὑγιῶς καὶ εἶναι σὲ θέση νὰ σταθοῦν ὄρθιοι καὶ νὰ ποῦν «ὄχι». 

-          Νὰ ποῦν «ὄχι» σὲ τί;

-          Σὲ μιὰ κατρακύλα ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σ’ ἕναν ἀκραῖο συντηρητισμό, ὅπου θὰ φτάνει νὰ διψᾶς γιὰ ἕναν ἀρχηγό, νά ’χεις ἀνάγκη κάποιον ποὺ θὰ εἶναι ὁ μεγαλοαστυνόμος ποὺ θὰ βάλει σὲ τάξη τὰ πράγματα. […] 

-          Ποιὰ σχέση ἔχετε μὲ τὴν πίστη;

-          Ἀγωνίζομαι νὰ πιστεύω. Δὲν εἶναι εὔκολο πρᾶγμα αὐτό.

-          Εἶναι κάτι ποὺ ἀνακαλύψατε ὄψιμα στὴ ζωή σας;

-          […] Ἀρκετὰ νωρὶς εἶχε μπεῖ ἡ σχέση μου μὲ τὴν ἐκκλησία καὶ τοὺς ἀνθρώπους της. Αὐτὸ στὴ μετεφηβική μου ἡλικία ἑνώθηκε μὲ τὴν Ἀριστερά, γιατὶ τὸ αἴτημα γιὰ κοινωνικὴ δικαιοσύνη δὲν καθησύχαζε ἀπὸ τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ, δὲν ἀρκοῦσε. Ὁ ἀγώνας μου νὰ πιστέψω ὅμως ἔρχεται ἀπὸ πολὺ παλιά, δὲν εἶναι κάτι ὄψιμο.

-          Τὰ τελευταῖα χρόνια θεωρεῖτε ὅτι οὔτε ἡ Ἀριστερὰ ἐπαρκεῖ γι’ αὐτὸν τὸν παρηγορητικὸ λόγο;

-          Σίγουρα. […] Ὑπάρχει μιὰ πολὺ βαθιὰ ἀντίφαση στὸν πολιτικὸ λόγο καὶ στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἀριστερὰ ἔχει παρατήσει τὸν μέσα ἑαυτὸ κι αὐτὸ εἶναι κεφαλαιῶδες γιὰ τὴν ἡρεμία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἐκκλησία ἀπαντάει σὲ αὐτὸ τὸ ζήτημα ὡς πρὸς τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν ἀπαντάει στὰ μεγάλα, στὰ κοινωνικὰ ὁράματα, κλπ. Γι’ αὐτὸ καὶ μετέφηβος σάλταρα στὴν Ἀριστερά.

-          Καὶ ἀργότερα ξαναπλησιάσατε στὴν ἐκκλησία;

-          Ναί, γιατὶ αὐτὸ ποὺ μὲ ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ σημαντικὸ εἶναι νὰ τσακίσουμε τὸ ἐγώ, ποὺ σημαίνει ὅτι ἀνέχεσαι τοὺς ἀνθρώπους, μπορεῖς νὰ ζητήσεις συγγνώμη.

-          Ὅταν λέτε ὅτι ἀγωνίζεστε νὰ πιστέψετε ἐννοεῖτε ὅτι προσπαθεῖτε νὰ τιθασεύσετε τὸ «ἐγώ»;

-          Ναί, φυσικά. Ἡ ἀναγνώριση τοῦ λάθους, ἡ καταστροφὴ τοῦ ἐγὼ εἶναι τὸ βασικό. Ἐδῶ ἀκόμα καὶ ἡ Ἀριστερὰ ἔχει ἀνακαλύψει τὴν αὐτοκριτική, ποὺ στὴν οὐσία εἶναι ἡ ἀφορμὴ γιὰ νὰ τσακίσει τὸν ἀντίπαλο. Κοιτᾶξτε, ζοῦμε σ’ ἕναν κόσμο ποὺ καλλιεργεῖ ὑπέρμετρα τὸ «ἐγώ». Κερδίζουμε χρήματα, φήμη, δόξα, ὅλα ὅσα δημιουργοῦν ἕνα ὑπερφυσικὸ «ἐγώ». […] 

 

Δημήτρης Νόλλας, Ὁδηγούμαστε σ’ ἕναν ἀκραῖο συντηρητισμό, συνέντευξη στὴν ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 22-3-2009

Ἴνγκμαρ Μπέργκμαν - ψηλαφώντας τὴν ἀπουσία τοῦ Θεοῦ

 

Ὁ Θεὸς στὸν καύσωνα τοῦ οἰκείου κρυώνει καὶ πεθαίνει. Ἂν τὸ κενὸ ἔμενε ἀπλήρωτο, ὁ ἀντίλαλος τῆς ἀπουσίας θὰ προκαλοῦσε τὴ ζωηφόρο ἀποστροφὴ τοῦ αὐτοδιπλασιασμοῦ. Ὅμως ἡ πληθωρικὴ οἰκειότητα ἀφυδατώνει κάθε σκίρτημα ἱκανὸ νὰ κενώσει τὸ κενό. Τότε ὁ Θεὸς μένει ὁ ἄγνωστος ποὺ πληρώνω νὰ μένει τέτοιος.

Α. Β.

μεσαρίτικος-Κύθηρα

 

βυζαντινὴ τέχνη - ἐπιστροφὴ στὸν οἶκο τοῦ Εἶναι

 

Ἱ. Μονὴ Ἁγίας Τριάδας, Σοπότσανη Σερβίας 

[…] Ἡ βυζαντινὴ τέχνη, πρώτη πιθανῶς στὴν ἱστορία, λέει ὁ ποιητὴς (ἐν. τὸν Yves Bonnefoy) μίλησε γιὰ τὸ ἄτομο ποὺ ἐμμένει στὴν ἰδιοπροσωπία του ἀλλὰ καὶ ἀγωνιᾶ (ὡς Χριστιανὸς Ὀδυσσέας) νὰ ἐπιστρέψει στὸν οἶκο τοῦ Εἶναι. Γι’ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς παρακμῆς fin de siècle καὶ ὁ Yeats ἀγάπησαν αὐτὴ τὴν τέχνη. Εἶναι, ὡστόσο, ἡ τέχνη αὐτὴ μιὰ ἄρνηση τῆς ἐξορίας καὶ ἐμπειρία τοῦ φαντασιακοῦ πεδίου τῶν μορφῶν. Ἡ τυποποίηση τῆς βυζαντινῆς τέχνης -ποὺ τόσο κατηγορήθηκαν οἱ Βυζαντινοὶ γι’ αὐτό- δὲν κάνει ἄλλο ἀπὸ νὰ ὀνειρεύεται γιὰ χάρη μας, ἔτσι ὥστε ἡ διαφορὰ ποὺ εἴμαστε, χωρὶς ἀπάρνηση τοῦ ἑαυτοῦ, νὰ μπορεῖ νὰ βρεθεῖ ταυτόσημη τοῦ ἀπόλυτου.
Ἡ ἱστορία τῆς τέχνης αὐτῆς πρέπει νὰ γραφεῖ μὲ ὅρους ἐπιθυμίας, παραδοξοτήτων καὶ χάρης, ἐνῶ οἱ μορφὲς της καταδεικνύουν τὴ συμφωνία τοῦ καθολικοῦ καὶ τοῦ Εἶναι, τὴν ἀπάλειψη τοῦ ἀτομικοῦ ὡς ἄρνηση τῆς ἀνοίκειάς ταυτότητάς του. Τέτοια εἶναι ἡ χαρακτηριστικὴ ὑπερβολὴ τῆς βυζαντινῆς τέχνης. Τὸ πομπῶδες ποὺ τῆς προσιδιάζει εἶναι ἡ κατάφαση τοῦ ἐδωνά-Εἶναι, ἐνῶ ἡ λεπταισθησία της παραπέμπει στὸν πόνο ποὺ κατατρέχει τὴν ἀγωνία τῆς Δύσης. […]
Ἡ πλέον ὑψηλὴ Βυζαντινὴ τέχνη ἀποδίδει τὴ μορφὴ ὡς ἐνέργεια τῆς ὕπαρξης. Στὶς προσωπικὲς συνειδήσεις ποὺ ἀρνοῦνται τὸν ὕπνο τοῦ καθολικοῦ (ἀναφορὰ πιθανὴ στὸν Γκόγια) ἢ τὸ θάνατο, τὸ Βυζάντιο ὑψώνει τὸ ποτήρι σὲ χαιρετισμό. Τὸ νερό, ποὺ πίνοντας, δροσίζει τὰ χείλη εἶναι τὸ ἀόρατο πέρας ποὺ γίνεται παρουσία καὶ κυλᾶ ἕως τὰ βάθη τῆς ψυχῆς μας.
 

Γεώργιος Ἀραμπατζής, Αἰσθητικὸς Βυζαντινισμός - Ἡ νεωτερικὴ αἰσθητικὴ θέσμιση τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου, ἐκδ. Ἰνστιτοῦτο τοῦ βιβλίου-Καρδαμίτσα, Ἀθήνα, 2018

ἐλευθερία - ὕπαρξη ἐν σχέσει

 

Ἐδουάρδος Σακαγιὰν

   […] Τὸ πρῶτο ποὺ θέλω νὰ σᾶς θυμίσω εἶναι ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς λέξη, καὶ στὰ ἑβραϊκὰ ἀκόμα, εἶναι τὸ ἀντίθετο τῆς δουλείας. Αὐτὸ εἶναι ἕνα πρῶτο στοιχεῖο. Δοῦλος εἶναι αὐτὸς ποὺ δὲν ἔχει ἴδιον θέλημα, ἀλλὰ εἶναι ὑποταγμένος στὸ θέλημα τοῦ ἄλλου. Ἐὰν ὁ ἄλλος τὸν ἀπαλλάξει, τότε γίνεται ἐλεύθερος, εἰσάγεται στὴν κοινότητα τῶν ἐλευθέρων. Τὸ «εἰσάγεται στὴν κοινότητα τῶν ἐλευθέρων» δηλώνει καὶ μία κίνηση. Κινεῖται «πρός». Κι αὐτὸ μοῦ ἐπιτρέπει νὰ σᾶς θυμίσω ὅτι ἡ λέξη ἐλευθερία προέρχεται ἀπὸ τὸν παρακείμενο τοῦ ρήματος «ἔρχεσθαι», ἀπὸ τὸ «ἐληλυθέναι»: αὐτὸς ποὺ ἔχει ἔρθει, ὁ ἤδη ἐρχόμενος ἢ ὁ ἤδη ἐλθών. Ἑπομένως, αὐτὸς ποὺ ὑπάρχει ἐν σχέσει. Τὸ νὰ ἔρθεις «κάπου» ποὺ ὑπάρχει «τι», σημαίνει ὅτι ἔρχεσαι νὰ ἑνωθεῖς μὲ αὐτὸ τὸ «τι». Δὲν εἶναι λοιπὸν ὁ δουλεύων, ὁ δοῦλος, ἀλλὰ ὁ ἐν σχέσει ὑπάρχων. Γιὰ νὰ τὸ καταλάβουμε καλύτερα θὰ σᾶς θυμίσω τὴ φράση ἀπὸ τὸ Κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιο, ὅπου ἡ ἐλευθερία δηλώνεται ὡς ἄμεση σχέση μὲ τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ τὴν ὑποστατικὴ ἀλήθεια: «Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» (Ἰωάν. 8, 32). Γιὰ νὰ ἐλευθερωθεῖς ἀπὸ τὴ δουλεία τῶν τέκνων τοῦ κόσμου τούτου, πρέπει νὰ γνωρίσεις τὴν ἀλήθεια, ποὺ στὸν Ἰωάννη ἔχει πρόσωπο, ἔχει ὑπόσταση, εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Καὶ μάλιστα τὸ ρῆμα «γινώσκειν» στὸν Ἰωάννη ταυτίζεται μὲ τὴν ἔννοια τῆς σχέσεως. Ἑπομένως, κατὰ τὴν Ἐκκλησία, ἡ μόνη δυνατότητα ἐλευθερίας ποὺ ὑπάρχει, τὸ φυσικὸ μέγεθος τῆς ἐλευθερίας ποὺ ὑπάρχει, εἶναι τὸ νὰ βρίσκεσαι ἐν σχέσει. […]

 

Δημήτρης Μαυρόπουλος, Διερχόμενοι διὰ τοῦ ναοῦ, μαθήματα κατήχησης γιὰ ἐνηλίκους, ἐκδ. Δόμος, Ἀθήνα 2009