Κυριακή 23 Μαΐου 2021

ζόφος φωτὸς



    […] γιὰ τὸν βυζαντινὸ Χριστιανό, ὁ ζόφος τῆς γνώσης δὲν ἀφαιρεῖ τὸ ἐκθαμβωτικὸ χρυσὸ πού, στὶς εἰκόνες, περιβάλλει τὴν ὕπαρξη (μορφὴ τοῦ ἁγίου). Ὁ ζόφος κατὰ τὸν βυζαντινὸ ἄνθρωπο ὑπερβαίνεται καὶ ἀπὸ τὸν ἔρωτα τοῦ θείου.

Ἕνα ταξίδι στὸ ζόφο καὶ τὸ ἄρρητο εἶναι καὶ ἡ ταινία Σολάρις τοῦ Ἀντρέι Ταρκόφσκυ, ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα κινηματογραφικὰ ἀριστουργήματα. Παρ’ ὅλο ποὺ ἐδῶ ἀναπτύσσεται μιὰ θεματικὴ ποὺ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ἐπιθυμία, τὴν ἐνοχή, τὴν ἐργασία τοῦ πένθους, τὸ αἴσθημα ἀπώλειας, τὶς τύψεις, ἡ ταινία ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν ψυχαναλυτικὴ λογική. Ἡ καίρια διαφορά, ἐδῶ, εἶναι ἕνα ἐντυπωσιακὸ αἴσθημα περὶ ὡραιότητας, τὸ ὁποῖο ἐκφράζεται μὲ δυναμικὸ τρόπο. Γυρισμένη μετὰ τό, μεσαιωνικῆς θεματικῆς, φὶλμ τοῦ Ταρκόφσκυ, Ἀντρέι Ρουμπλιὼφ (1966), ἡ παροῦσα ταινία μοιάζει νὰ ὑπακούει στὴν ἴδια γραμμὴ ἐπεξεργασίας τῶν θεμάτων ποὺ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴν ὑπερβατικὴ ὀμορφιὰ σὲ ἕνα κόσμο ποὺ μαστίζεται ἀπὸ τὶς κακὲς παρασυνέπειες τῆς ἀτομικῆς δράσης. Σὲ κάθε περίπτωση, ὁ ἔρωτας, ἐδῶ, δὲν μετατρέπεται σὲ φετιχισμό.

Ὁ Ταρκόφσκυ παραπέμπει σὲ μιὰ ὡραιότητα ποὺ δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα κάποιας καλλιτεχνικῆς πρακτικῆς ἀλλὰ βρίσκεται, ἤδη, στὶς ψυχὲς τόσο τοῦ δημιουργοῦ ὅσο καὶ τοῦ θεατῆ. Ὁ ἐλεγειακὸς τόνος τῆς ταινίας δὲν θέτει ἐν ἀμφιβόλῳ τὴν ὕπαρξη αὐτῆς τῆς ὡραιότητας ἐν γένει. […] 

 


Γεώργιος Ἀραμπατζῆς, Αἰσθητικὸς βυζαντινισμός, Ἡ νεωτερικὴ αἰσθητικὴ θέσμιση τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου, Ἰνστιτοῦτο τοῦ βιβλίου-Καρδαμίτσα, Ἀθήνα 2018

Τρίτη 18 Μαΐου 2021

φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας

 

[…] «Φιλοκαλοῦμεν μετ’ εὐτελείας», μὲ ἁπλὰ μέσα φτειάχνουμε ὄμορφα πράγματα. «Καὶ φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας», τὶ σημαίνει αὐτό; Ἐμεῖς φιλοσοφοῦμεν μετὰ μαλακίας σήμερα! Τὶ σημαίνει αὐτό; Γελᾶτε! Τό ’πε καὶ τὸ Εὐαγγέλιο τὸ πρωί. Τὶ σημαίνει αὐτό; Κάνομε σωστὴ χρήση τῆς λογικῆς τῆς πείρας μας. Καὶ δὲν κάνομε μαλακίες. Ἔτσι. Νὰ τὸ ποῦμε ἔτσι, στὰ λαϊκά, σήμερα. Σωστὴ χρήση τῆς λογικῆς! Ὅλες οἱ ἐπιστῆμες στηρίζονται στὴ λογική. Τὸ ξέρετε κύριοι; Κι ὁ Ἰησοῦς μάλωνε τοὺς Ἀποστόλους, ὅταν Τὸν ρωτοῦσαν, κάποιες φορές, τὰ αὐτονόητα. Τοὺς τὰ λέγει ἡ λογική. Εἶναι ἀπ’ τὸ λέγω ἡ λογική. Καὶ ἀπ’ τὸ αἰτιολογῶ. Λοιπόν. Σωστὴ χρήση τῆς λογικῆς!

Ἔγραψε τὸ «Ὄργανον» ὁ Ἀριστοτέλης, ποὺ εἶναι ἀκριβῶς ἡ «Λογική». Καὶ μὲ τὸ «Ὄργανον» αὐτό, ποῦ ἔφτασε ὁ Ἀριστοτέλης; Ξέρετε ποῦ; Στὸ πρῶτον κινοῦν ἀκίνητον. Στὸν Θεό! Ἐνῷ στὸν Διαφωτισμό, μὲ τὴ «Λογική» τοῦ Ἀριστοτέλους, πολέμησαν τὸν Θεό, οἱ κύριοι αὐτοί, ποὺ καὶ σήμερα θέλουν νὰ μᾶς κυβερνήσουν […].

 

Ἀρχιμ. Ἀνανίας Κουστένης, Λόγοι γιὰ τὸν Ἀπόστολο Ἀνδρέα τὸν Πρωτόκλητο, ἐκδ. Ἀκτή, Λευκωσία 2017

Σάββατο 15 Μαΐου 2021

ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἀνάσταση τοῦ ἀνθρώπου

 


   […] ἡ ὀρθόδοξη θεολογία μπορεῖ νά κηρύξει πολύ πιό πραγματικά ἀπό τούς ἀθέους τό θάνατο τοῦ Θεοῦ. Τήν Μ. Παρασκευή στόν Ἐπιτάφιο οἱ ὀρθόδοξοι πιστοί γιορτάζουν ἀληθινά καί πραγματικά αὐτό τό θάνατο. Ἀλλά τό θαῦμα τῆς Μ. Παρασκευῆς εἶναι ὅτι οἱ πιστοί κηδεύοντας τό Θεό πανηγυρίζουν τή νέκρωση τοῦ θανάτου καί τήν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν. […] Ὁ Χριστός λοιπόν πέθανε πραγματικά, ἀλλά πέθανε γιά νά συναντήσει τόν ἄνθρωπο ἐκεῖ πού βρίσκεται, μέσα στή φθορά καί τό θάνατο, μέσα στήν ὀδύνη καί τήν ἀπογοήτευση, μέσα στό ἀνόητο καί τό παράλογο, καί νά τόν ἀναστήσει.

Ἄν δέν πέθαινε, ἡ σάρκωσή του δέν θά ἦταν πλήρης, θά ἦταν φαινομενική. Ἀλλά πέθανε πραγματικά, γιατί πῆρε στά σοβαρά τή θνητή κατάστασή μας. Γιατί ἔγινε σέ ὅλα τά σημεῖα, ἐκτός ἀπό τήν ἁμαρτία, ὅ,τι εἴμαστε κι ἐμεῖς. Ὁ ἄνθρωπος ἐγκατέλειψε τό Θεό, ἐκτροχιάστηκε στό κενό καί ἐξαφανίστηκε μέσα στήν ἁμαρτία. Καί ὁ Θεός κενώνεται μέσα στό χῶρο τῆς ἁμαρτίας, φοράει ἀναμάρτητα ὡς σάρκα του τή σάρκα τῆς ἁμαρτίας καί τήν ἁγιάζει. Χύνεται σάν μύρο στό βόρβορο τῆς δυσωδίας καί μετατρέπει τή δυσωδία σέ εὐωδία. Ζεῖ τήν ἁπλή καθημερινή ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς δίνει νόημα, τή γεμίζει ἀπό τήν αἰωνιότητα. Ἐργάζεται χειρωνακτικά γιά νά φανερώσει ὅτι καί ἡ πιό μονότονη καθημερινή δουλειά ἔχει αἰώνιο σκοπό καί περιεχόμενο. Ὑποφέρει, θλίβεται, ἀγωνιᾶ γιά νά μή μείνει κανένα τμῆμα καί καμιά μορφή τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, πού νά μή τήν ἔχει ὁ Ἴδιος ζήσει. Καί, ὁλοκληρώνοντας αὐτή τή συμμετοχή στά ἀνθρώπινα, φθάνει ὥς τό θάνατο. Γιατί θέλει νά εἶναι κοντά μας ὁπουδήποτε κι ἄν βρισκόμαστε. Ἔτσι, ἄν βρεθοῦμε στή χειρότερη ἀπελπισία, πρέπει νά ξέρουμε ὅτι ὁ Χριστός εἶναι δίπλα μας, γιατί ἔζησε τήν ἀπελπισία. Ἄν βρεθοῦμε στήν ἀγωνία, ὁ Χριστός εἶναι πάλι δίπλα μας, γιατί ἔζησε τήν ἀγωνία. Ἄν βρεθοῦμε σέ ἐγκατάλειψη καί μοναξιά, μποροῦμε νά ξέρουμε πώς κανείς δέν ὑπῆρξε περισσότερο μόνος ἀπό Αὐτόν πού ἔνιωσε πάνω στό Σταυρό νά τόν ἐγκαταλείπει ὁ ἴδιος ὁ Πατέρας του. Ὅσο χαμηλά καί νά κατεβοῦμε, ὅσο καί νά ξεπέσουμε, ὁ Χριστός εἶναι κάτω ἀπό μᾶς, ἀφοῦ βρίσκεται στόν Ἅδη. Ἀκόμα κι ἄν πεθάνουμε, μέσα στό χάος τοῦ θανάτου μᾶς περιμένει ὁ Χριστός.
   Γι᾽ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι ἡ ἀπογοήτευση, ἀλλά ἡ παρηγοριά καί ἐλπίδα τῶν πιστῶν. «Ὁ Σταυρός Σου, Κύριε, ζωή καί ἀνάστασις ὑπάρχει τῷ λαῷ σου». Καί τό κήρυγμα τοῦ θανάτου τοῦ Θεοῦ ἀποδεικνύεται ἔτσι τό καύχημα, ἡ νίκη καί ἡ δόξα ὄχι τῶν ἀπίστων, ἀλλά τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ εἶναι ταυτόσημος μέ τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Θεός πέθανε, ἀλλά ὁ Χριστός ἀνέστη. Μιά Κυριακή πρωί στήν Ἰερουσαλήμ ἐπί Ποντίου Πιλάτου ἀνέστη ἀληθινά καί πραγματικά ὁ Χριστός. Πράγμα πού σημαίνει ὅτι ἀνέστη ἀληθινά καί πραγματικά ὁ ἄνθρωπος. Γιατί ὁ Χριστός ἀναστάς συνέτριψε τά δεσμά τῆς φθορᾶς καί ἐλευθέρωσε τόν αὐτοδεσμώτη ἄνθρωπο, νέκρωσε τό κεντρί τοῦ θανάτου καί χάρισε στόν ἄνθρωπο τή ζωή. Γκρέμισε τό μεσότοιχο τοῦ φραγμοῦ, «ἥνωσε τά τό πρίν διεστῶτα», ἔφερε στό θάνατο τή ζωή, στό χρόνο τήν αἰωνιότητα, στή γῆ τόν οὐρανό, στόν ἄνθρωπο τό Θεό, «πάντα ἀναμίξ γέγονε».

Ἀφοῦ ὅμως ἡ ἀνάσταση αὐτή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀνάσταση ὄχι μονάχα τῆς ψυχῆς, μά καί τοῦ σώματός του, εἶναι φυσικό νά ἀκολουθεῖται καί ἀπό τήν ἀνάσταση τῶν ἔργων τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ πολιτισμοῦ, καί μαζί καί τῆς κτίσης, πού εἶναι ἡ προέκταση τοῦ σώματος τοῦ ἀνθρώπου. Μετά τήν Ἀνάσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τό Ἅγιο Πνεῦμα ξεχύνεται σέ ὁλόκληρη τήν κτίση, τό ψωμί καί τό κρασί μετατρέπονται σέ Σῶμα καί σέ Αἷμα Χριστοῦ. Σπάζουν οἱ περιορισμοί τοῦ τόπου καί τοῦ χρόνου, ἀρχίζει ὁ καινούργιος λειτουργικός χρόνος καί ὁ καινούργιος λειτουργικός χῶρος, ἐγκαινιάζονται οἱ καιροί τῶν ἐσχάτων. […]

Τό ὅτι πέθανε λοιπόν ὁ Θεός ἔγινε φανερό πώς σημαίνει γιά τήν Ὀρθοδοξία ὅτι ἀνέστη ὁ ἄνθρωπος καί καθετί πού δημιουργεῖ ὁ ἄνθρωπος, ὅτι, σέ τελευταία ἀνάλυση, ἔχει νόημα καί ἐνδιαφέρον, ὅτι γίνεται ὡραία καί ἀθάνατη ἡ ζωή.

 

 

Παναγιώτης Νέλλας, Ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ και ἡ Ἀνάσταση τοῦ ἀνθρώπου, Συλλογικὸς Τόμος Σταυρὸς καὶ Ἀνάσταση, σειρά:  «Ὀρθόδοξη Μαρτυρία», ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 1982