Ἰω. Χρυσόστομος - ἐξουσία αὐτοκαταργούμενη

[…] (ὁ Χρυσόστομος) συχνὰ καταγγέλλει ἀπὸ τὸν ἄμβωνα τὴ ματαιοδοξία καὶ τὴ σκληρότητα τῆς ἄρχουσας τάξης, τὴ διαφθορὰ τοῦ δικαστικοῦ συστήματος, τὸ παράλογο τῶν πολέμων ἢ τὴ βαριὰ φορολογία ποὺ γονατίζει τὸν λαό. […]  

[…] τὸ δόγμα τῆς Ἐνσάρκωσης περικλείει καὶ μιὰ ἄλλη σημαντικὴ διδαχή, κατὰ τὴν ἄποψη τοῦ Χρυσοστόμου: ἡ ἐξουσία δὲν ἀποτελεῖ ἕνα μέσο ὥστε νὰ ἱκανοποιήσει τὶς προσωπικὲς φιλοδοξίες του κανείς, ἀλλὰ νὰ θέσει τὸν ἑαυτό του στὴν ὑπηρεσία τῶν ἄλλων. Ὅσο ὑψηλότερη, ἐπίσης, εἶναι ἡ θέση τὴν ὁποία κατέχει, μὲ τόσο μεγαλύτερη αὐταπάρνηση πρέπει νὰ ὑπηρετεῖ τὸ κοινὸ συμφέρον. Ἡ πρόσληψη ἀπὸ τὸν Θεὸ τῆς ταπεινῆς «μορφῆς τοῦ δούλου» γιὰ τὴ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων ἀνάγεται στὰ χρυσοστόμεια γραπτὰ σὲ ἕνα θεῖο ἀρχέτυπο, τὸ ὁποῖο ἐναπόκειται νὰ μιμηθεῖ κάθε φορέας εἴτε τῆς ἐκκλησιαστικῆς εἴτε τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας. […] Στὴν ὁμιλία τοῦ Χρυσοστόμου Εἰς τὸν σταυρὸν παρακολουθοῦμε ἕναν φανταστικὸ διάλογο ἀνάμεσα στὸν ἴδιο καὶ τὸν ληστή, ὁ ὁποῖος καρφωμένος στὸν σταυρὸ λέει τὸ περίφημο Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου (Λκ 23,42). «Ἀπὸ ποῦ κι ὣς ποῦ, πές μου σὲ παρακαλῶ, ληστή, θυμήθηκες τὴ βασιλεία;», ρωτάει ὁ Ἰωάννης τὴ γνωστὴ φιγούρα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ποὺ ζωντανεύει μπροστὰ στὰ μάτια τῶν ἀκροατῶν του. «Ποῦ βλέπεις ἐσὺ τώρα τέτοιο πρᾶγμα; Ἐδῶ καρφιὰ μόνον καὶ τὸν σταυρὸ βλέπει κανείς, καὶ κατηγόριες καὶ βρισιὲς καὶ εἰρωνεῖες». «Ναί», ἀπαντάει, ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ὁ ληστής. «Ἐμένα μοῦ φαίνεται, ὅμως, ὅτι ὁ σταυρὸς εἶναι σύμβολο τῆς ἐξουσίας. Καὶ γι’ αὐτό, ἀκριβῶς, ἀποκαλῶ τὸν Ἰησοῦ βασιλιά, ἐπειδὴ τὸν βλέπω σταυρωμένο. […]»

Κωνσταντῖνος Ἀ. Μποζίνης, Ἀπόηχοι τοῦ Χρυσοστομείου ἄμβωνος στὴ Βυζαντινὴ Πολιτικὴ Φιλοσοφία, στὸ Χρυσοστομικὸ Συμπόσιο, Ἡ προσωπικότητα καὶ ἡ θεολογία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἐκδ. Ἀποστολικὴ Διακονία, Ἀθήνα 2007

ἐθνικισμός- σκοτάδι τῆς πτώσης

[…] Μοῦ λένε οἱ ἄνθρωποι: «Εἶναι ἀδύνατον νὰ ὑπερνικήσει κάποιος μέσα του τὸν ἐθνικισμό». Ἀλλὰ τότε, σκέφτομαι, «εἶναι ἀδύνατη ἡ σωτηρία!"». Ἂν εἶμαι ἐθνικιστὴς καὶ χριστιανὸς κατὰ τὴν πίστη, τότε ἐγκλωβίζω τὸν Χριστὸ στὴν ἔννοια τοῦ ἐθνικισμοῦ. Ἀντιλαμβάνεστε γιατὶ μοῦ εἶναι ἀδύνατον νὰ ἀποδεχθῶ αὐτὴ τὴν κρίση καὶ γιατὶ ἡ μεγαλύτερη παρηγοριά μου εἶναι ὅτι, μολονότι εἴμαστε μιὰ μικρὴ ὁμάδα, προερχόμαστε ἀπὸ ἕντεκα ἐθνότητες! Στὴν προσευχὴ τοῦ Σιλουανοῦ, ποὺ καλεῖ συνεχῶς νὰ προσευχόμαστε γιὰ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὣς τὸ τέλος της, ἀσφαλῶς δὲν ὑπάρχει ἐθνικισμός. Ὅλες αὐτὲς οἱ ἐθνικὲς διαιρέσεις ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς πτώσεως. Πουθενὰ δὲν βλέπουμε ὡς χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ μίσος. Συνεπῶς, δὲν γίνεται λόγος στὴ χριστιανικὴ πίστη γιὰ ἀπόρριψη τῶν ἄλλων ἐθνικοτήτων, ἀλλὰ γιὰ ὑπέρβαση αὐτοῦ τοῦ περιορισμοῦ μὲ τὴν ἀνύψωση στὸ ἐπίπεδο τῆς προσευχῆς στὴ Γεθσημανῆ. […]

Ἀρχιμ. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Οἰκοδομώντας τὸν ναὸ τοῦ Θεοῦ μέσα μας καὶ στοὺς ἀδελφούς μας, τ. Α´, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ 2014

[…] Ἂν μειώσετε τὸν Χριστὸ στὸ ἐπίπεδο τῆς ἐθνικότητος, νὰ γνωρίζετε ὅτι βρίσκεστε στὸ σκοτάδι. […]

Μετὰ τὴν ἐκλογή του ὁ νέος πατριάρχης τῆς Ρωσίας, ὁ Ἀλέξιος ὁ Β´, ἀπηύθυνε Ἕνα μεγάλο διάγγελμα πρὸς τὸν λαὸ καὶ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ ἀναφέρεται ὅτι ὅποιος εἰσάγει τὴν ἰδέα ὅτι ἡ ἐθνικότητα παίζει κάποιο ρόλο στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Δὲν βρίσκεται στὸ πνεῦμα τοῦ Χριστοῦ. […]

Ἀρχιμ. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Οἰκοδομώντας τὸν ναὸ τοῦ Θεοῦ μέσα μας καὶ στοὺς ἀδελφούς μας, τ. Β´, Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ 2014

οἱ θυρωροὶ τῆς Βασιλείας

Καὶ ἡ συγκυρία μᾶς ἔφερε μεγάλη ἀφθονία γυμνῶν καὶ ἀστέγων. Ὑπάρχει πλῆθος αἰχμαλώτων στὶς πόρτες τοῦ καθενός μας.

Δὲν λείπουν ἀπὸ πουθενὰ οἱ ξένοι καὶ οἱ μετανάστες καὶ ὅπου κι ἂν κοιτάξεις θὰ δεῖς χέρια ἁπλωμένα σὲ ζητιανιά. Γιὰ σπίτι τους ἔχουν τὸ ὕπαιθρο. Καταφύγιό τους εἶναι οἱ στοὲς καὶ τὰ ἀδιέξοδα καὶ τὰ πιὸ ἐρημικὰ σημεῖα τῆς ἀγορᾶς. Καὶ ὅπως οἱ νυχτοκόρακες καὶ οἱ κουκουβάγιες, φωλιάζουν μέσα στὶς τρύπες. Γιὰ ροῦχα φοροῦν καταξεσχισμένα κουρέλια. Γιὰ χωράφι ἔχουν τὴ διάθεση ὅσων τοὺς ἐλεοῦν. Γιὰ τροφὴ ἔχουν ὅ,τι πέσει ἀπὸ ὅποιον τοὺς συναντήσει. Πίνουν νερὸ ἀπὸ τὶς κρῆνες ὅπως τὰ ζῶα, καὶ γιὰ ποτήρια ἔχουν τὶς χοῦφτες τους.  Ἀποθήκη τους εἶναι ο κόρφος τους καὶ ἂν αὐτὸς δὲν εἶναι σχισμένος, κρατάει ὅσα μπορεῖ νὰ συγκρατήσει ὅ,τι κρύβουν σ’ αυτόν. Τραπέζι τους εἶναι τὰ γόνατά τους μαζεμένα. Κρεβάτι τους εἶναι τὸ ἔδαφος. Γιὰ λουτρὸ ἔχουν ἕνα ποτάμι ἢ μία λίμνη, ὅπως τὰ ἔχει προσφέρει ἀκατέργαστα καὶ κοινὰ σὲ ὅλους ὁ Θεός. Ἡ ζωή τους εἶναι πλέον γεμάτη περιπλανήσεις σὰν ἄγριου ζώου, ὅμως δὲν ἦταν ἔτσι ἐξαρχῆς. Ἔγινε τέτοιος ἀπὸ τὴ συμφορὰ καὶ τὴν ἀνάγκη.

Ἐσὺ  ποὺ νηστεύεις, μπορεῖς νὰ τοὺς βοηθήσεις ὅσο χρειάζεται. Δεῖξε γενναιοδωρία στοὺς ἀδελφούς σου ποὺ τοὺς συνέβησαν αὐτὲς οἱ ἀτυχίες. […]

Αὐτοί εἶναι οἱ ταμίες τῶν ἀγαθῶν ποὺ προσδοκοῦμε, οἱ θυρωροὶ τῆς Οὐράνιας Βασιλείας, αὐτοὶ ποὺ θὰ ἀνοίγουν στὴν ἄλλη ζωὴ τὶς πόρτες στοὺς καλοὺς καὶ θὰ τὶς κλείνουν στοὺς σκληροὺς καὶ μισανθρώπους.

Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης, Περί Φιλοπτωχίας και Εὐποιΐας

Μανώλης Κουτσουνάνος

Ταρκόφσκι πολιτικὸς

[…] Μοῦ φαίνεται ὅτι ἡ ἐποχή μας κλείνει ἕναν ὁλόκληρο ἱστορικὸ κύκλο, ὅπου τὴν ἀνώτατη ἐξουσία τὴν ἄσκησαν οἱ «μεγάλοι ἱεροεξεταστές», οἱ ἡγέτες, οἱ «ἐξέχουσες προσωπικότητες», μὲ στόχο νὰ μετατρέψουν τὴν κοινωνία σὲ μιὰ πιὸ «δίκαιη» καὶ ὀρθολογικὴ ὀργάνωση. Θέλησαν νὰ κυριέψουν τὴ συνείδηση τῶν μαζῶν, νὰ τοὺς μεταδώσουν νέες ἰδεολογικὲς καὶ κοινωνικὲς ἀπόψεις, παρακινώντας τες νὰ ἀναθεωρήσουν τὴν ὀργανωτικὴ δομὴ τῆς ζωῆς τους γιὰ χάρη τῆς συλλογικῆς εὐτυχίας. Ὁ Ντοστογιέφσκι μᾶς εἶχε προειδοποιήσει γιὰ τοὺς «μεγάλους ἱεροεξεταστὲς» ποὺ τολμοῦν καὶ ἐπωμίζονται τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν εὐτυχία τῶν ἄλλων. Τὸ εἴδαμε κι οἱ ἴδιοι ὅτι ἡ διεκδίκηση συμφερόντων ἀπὸ τὴν πλευρὰ μιᾶς ὁμάδας ἢ μιᾶς τάξης -διεκδίκηση ποὺ συνοδεύεται συνήθως ἀπὸ τὴν ἐπίκληση γιὰ τὸ καλὸ τῆς ἀνθρωπότητας καὶ τὴ «γενικὴ εὐημερία»- καταλήγει σὲ κατάφωρες παραβιάσεις τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀτόμου, τὸ ὁποῖο ἀποξενώνεται θανάσιμα ἀπὸ τὴν κοινωνία· ὅτι αὐτὴ ἡ διαδικασία, ποὺ «ἀντικειμενική», «ἐπιστημονική» της βάση εἶναι ἡ «ἱστορικὴ ἀναγκαιότητα», ἐκλαμβάνεται ἐσφαλμένα ὡς βασική, ὑποκειμενικὴ πραγματικότητα τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων.

Σὲ ὁλόκληρη τὴν ἱστορία τοῦ πολιτισμοῦ βλέπουμε ὅτι ἡ ἱστορικὴ διαδικασία συνίσταται βασικὰ στὴν ἐπιλογὴ τοῦ «σωστοῦ», τοῦ «ὀρθοῦ» -καὶ κάθε φορὰ καλύτερου- δρόμου, ποὺ τὸν ἔχουν συλλάβει οἱ ἰδεολόγοι καὶ οἱ πολιτικοί, καὶ τὸν προσφέρουν στοὺς ἀνθρώπους γιὰ τὴ βελτίωση τῆς θέσης τους καὶ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Γιὰ νὰ συμμετέχουν οἱ «λίγοι» σ’ αὐτὴ τὴ διαδικασία ἀναδιοργάνωσης ἔπρεπε κάθε φορὰ νὰ παραιτοῦνται ἀπὸ τὸν δικό τους τρόπο σκέψης καὶ νὰ κατευθύνουν ὅλες τὶς προσπάθειές τους ἔξω ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους, ὥστε νὰ χωρέσουν στὸ προτεινόμενο σχέδιο δράσης. Τὸ ἄτομο παρασυρμένο μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο σὲ δυναμικὴ ἐξωστρεφῆ δραστηριότητα γιὰ χάρη μιᾶς «προόδου» ποὺ θὰ ἔσωζε τὸ μέλλον τοῦ ἀνθρώπου, λησμόνησε ὅλα ὅσα ἦταν ἀποκλειστικά, προσωπικὰ καὶ οὐσιαστικὰ δικά του· ἀκολουθώντας τὴ γενικὴ προσπάθεια, κατέληξε νὰ ὑποτιμήσει τὴ σημασία τῆς πνευματιῆς του φύσης, γεγονὸς ποὺ τὸν ὁδηγεῖ σὲ ἀσυμφιλίωτη σύγκρουση μὲ τὴν κοινωνία. Ὅλους τοὺς ἀπασχολοῦσαν τὰ συμφέροντα τῶν πολλῶν καὶ κανένας δὲν σκέφτηκε τὸ δικό του συμφέρον μὲ τὴν ἔννοια τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ: ἀγάπα τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. […]

Ἀντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας τὸ χρόνο, μτφρ. Σεραφεὶμ Βελέντζας, ἐκδ. Νεφέλη, Ἀθήνα 1987

οὔτε μυστικισμὸς - οὔτε ἀνθρωπισμὸς

Vincent van Gogh

   […] Στὴν ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχουν δύο προσπελάσεις στὸ θέμα καὶ στὸ μυστήριο τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ μία εἶναι ὅτι μέτρο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ Θεὸς καὶ ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ δοθεῖ στὸν Θεό, νὰ θυσιασθεῖ χάριν τοῦ ἀνθρώπου, καὶ αὐτὸ θά ’ναι ἡ ὁλοκλήρωσις, ἡ σωτηρία του, τὸ «τέλος», δηλαδὴ ὁ σκοπός του.

Ἡ ἄλλη εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέτρο τῶν πάντων καὶ ἑπομένως καὶ τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι πανάρχαιο, ἀλλὰ καὶ πολὺ σύγχρονο τὸ κριτήριο αὐτό, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι κριτήριο τοῦ ἑαυτοῦ του, καὶ ὄχι ὁ Θεός.

Καὶ στὶς δύο ὅμως προσεγγίσεις τοῦ ἀνθρώπου, ἡ μαρτυρία τῶν Πατέρων, ἡ μαρτυρία τῶν ἡσυχαστῶν εἶναι ὅτι δὲν ἔχουμε ἀληθινὸ ἄνθρωπο, οὔτε στὴν περίπτωση ποὺ ὁ Θεὸς εἶναι μέτρο τοῦ ἀνθρώπου, οὔτε στὴν ἄλλη ποὺ ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέτρο τοῦ ἀνθρώπου. Διότι, ἂν ὁ Θεὸς εἶναι τὸ μέτρο μας, θὰ πρέπει νὰ χαθεῖ ὁ ἄνθρωπος, νὰ ἀφομοιωθεῖ στὸν Θεό, γιὰ νὰ γίνει ἔτσι δῆθεν εὐτυχής. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἡ δίψα καὶ ἡ ἐπιθυμία ὅλων τῶν μεγάλων Μυστικῶν, ἀπὸ τὸν Πλωτίνο μέχρι τὸν Βούδα καὶ ἐδῶ δὲν διαφέρουν νομίζω οἱ Θεϊσταὶ καὶ Πανθεϊσταὶ Μυστικοί, ποὺ ἔχουν ὡς σκοπὸ τοῦ ἀνθρώπου τὸν Θεό. […]

Ἡ ἄλλη προσπέλασις, ἡ ἀνθρωποκεντρική, ἡ οὐμανιστική, ποὺ ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ ἑαυτοῦ του, λίγα νομίζω χρειάζονται γιὰ νὰ φανεῖ ὅτι εἶναι ἐξίσου «χάσιμο τοῦ ἀνθρώπου» διότι, ὅπως λέγει ὁ προφήτης: «ἀλλοίμονο στὸν ἄνθρωπο ποὺ ἐλπίζει καὶ πιστεύει στὸν ἄνθρωπο». Ὁ ἄνθρωπος, ὡς σκοπὸς τοῦ ἑαυτοῦ του, εἶναι αὐτοκαταδικασμένος σὲ ἀπώλεια. […]

Γι’ αὐτὸ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Θεοῦ θέτει στὸ κέντρο, ὅπως ὁ Θεὸς μᾶς ἀποκάλυψε, τὸν Θεάνθρωπο, τὸν Σαρκωθέντα Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Πατρός, τὸν τέλειο Θεό, ἀλλὰ καὶ τὸν τέλειο ἄνθρωπο. Ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος σώζει, θὰ λέγαμε, καὶ τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ Πρόσωπό Του. […]

Τὸ ὅτι εἶναι ἕνας Θεὸς πλούσιος στὴν ἀγάπη Του καὶ ἀπὸ ἀγάπη κινεῖται, ὄχι ἀπὸ ἀνάγκη, ὄχι ἀπὸ τὸν ὑπερεκχειλισμὸ τοῦ δυναμισμοῦ τῆς φύσεώς Του, ποὺ θὰ ἔλεγε ἕνας Μυστικός, ἂς ποῦμε τύπου Πλωτίνου, ἀλλ’ ἕνας Θεὸς ποὺ ἀπὸ ἀγάπη ἀνιδιοτελῆ κινήθηκε γιὰ νὰ μᾶς ἀγκαλιάσει, νὰ μᾶς εἰσαγάγει, ὡς κοινωνούς Του: λέμε πάντα «εἰς δόξαν Θεοῦ» ἀλλὰ βασικὰ ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ εἶναι δοξοποίηση τοῦ ἀνθρώπου, διότι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ὁ δοξασμὸς τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλα αὐτὰ δὲν εἶναι κηρύγματα καὶ ὑποσχέσεις, ἀλλ’ ἤδη σαρκωμένα […]

ἐπ. Ἀθανασίου [Γιέφτιτς], Φῶς ἱλαρόν, ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 1991

Χριστὸς ὁ πρόσφυγας