οἱ κοσμικὲς διαστάσεις τῆς ἄσκησης

 

Μπάμπης Πυλαρινός, Μαζὶ

Εἶναι πολὺ εὔκολο νὰ θάψει κανεὶς τὸ κεφάλι του στὴν ἄμμο καὶ νὰ φανταστεῖ ὅτι ἡ ἄσκηση μπορεῖ μὲ κάποιο τρόπο νὰ περιοριστεῖ στὴ βόλεψη ἀντὶ στὶς κοσμικές της διαστάσεις. Ἡ πραγματικότητα τοῦ νὰ ζεῖ κανεὶς στὸν εἰκοστὸ πρῶτο αἰώνα, ὡστόσο, εἶναι ὅτι ἀκόμη καὶ ἡ νηστεία δὲν ἀφορᾶ πλέον ἁπλῶς στὸ τὶ τροφὴ βάζει κανεὶς στὸ στόμα του - δὲν μπορεῖ νὰ διαχωριστεῖ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἔχει φτάσει μέσω ἑνὸς σούπερ μάρκετ, ὡς ἀποτέλεσμα μαζικῆς ταλαιπωρίας καὶ ἐκμετάλλευσης ἀπὸ τοὺς κακοπληρωμένους ἐργάτες ποὺ τὴν τοποθέτησαν σὲ ἕνα ράφι, μέχρι τὴν ἐκμετάλλευση τῶν πρωτογενῶν παραγωγῶν ποὺ τὴν καλλιέργησαν καὶ τῆς γῆς ποὺ καταπονήθηκε γιὰ νὰ τὸ παράξει. Δὲν μποροῦμε νὰ παραπλανήσουμε τοὺς ἑαυτούς μας πιστεύοντας ὅτι ἡ ἀγάπη μπορεῖ νὰ περιοριστεῖ στὸν γνωστὸ γείτονα μὲ τὸν ὁποῖο μποροῦμε εὔκολα νὰ συνυπάρξουμε καὶ ὄχι στὸν ξένο σὲ μιὰ ξένη γῆ, ποὺ ζεῖ ὑπὸ τὰ πυραυλικὰ πυρά, ποὺ τὰ κράτη στὰ ὁποῖα ζοῦμε στέλνουν στὰ σπίτια τους. Ἂν κάποιος ἀγωνίζεται γιὰ τὴν ἀγάπη ἀλλὰ κλείνει τὰ μάτια στὴν ἀντίληψη ὅτι ἡ σχετικὰ ἀσφάλεια τῆς ζωῆς του ἔρχεται μὲ τὸ κόστος τῆς βίας τοῦ κράτους καὶ τῶν ἐκμεταλλευτικῶν πρακτικῶν τοῦ καπιταλισμοῦ, τότε δὲν ἀγωνίζεται καθόλου γιὰ τὴν ἀγάπη. Τὸ νὰ ζεῖ κανεὶς ὡς Χριστιανὸς πάντα σήμαινε νὰ εἶναι τὸ πρόβλημα γιὰ τοὺς ἔχοντες τὴν ἐξουσία καὶ ἡ συντονισμένη προσπάθεια νὰ καλυφθεῖ αὐτὴ ἡ πραγματικότητα ἢ νὰ διευκολυνθεῖ ἡ ζωὴ μὲ τὸ νὰ μένει κανεὶς σιωπηλὸς ἢ νὰ ἐναγκαλίζεται τὴν ἐξουσία εἶναι μία ἀπὸ τὶς μεγάλες ἀποτυχίες τῆς χριστιανικῆς παράδοσης. Ὅπως πολλοὶ μεγάλοι θεολόγοι σὰν τὸν ἅγ. Ἰωάννη Δαμασκηνό, τὸν ἅγ. Μάξιμο τὸν Ὁμολογητὴ καὶ τὸν ἅγ. Γρηγόριο τὸν Νύσσης, καὶ ὅπως ὄντως ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς διαπίστωσαν, τὸ νὰ μιλᾶς γιὰ τὴ θεολογία εἶναι ἡ προσπάθεια πρὸς μιὰ ὑπερκόσμια ἀλήθεια, μιὰ ἀλήθεια ποὺ συχνὰ θὰ εἶναι ἄβολη γιὰ τοὺς ἔχοντες τὴν ἐξουσία καὶ πάντα θὰ ἀντιτίθεται σὲ ἐκείνους ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ ἐλέγχουν καὶ νὰ ἐξαναγκάζουν ἄλλους ἀνθρώπους.

Orthodoxy and Anarchism, Contemporary Perspectives, Edited by Davor Džalto

«Κύριε τὶς ὅμοιός σοι;»

Στέλιος Φαϊτάκης, Ὄνειρο

 Δὲν ξέχασε (ὁ Κύριος) τῶν καταπιεσμένων τὴν κραυγὴ (Ψαλμὸς 9, 13)

«Τώρα θὰ ἔλθω ἐγὼ», λέει ὁ Κύριος, «γιατὶ οἱ ἀβοήθητοι καταπιέζονται καὶ οἱ φτωχοὶ στενάζουν• τὴ σωτηρία θὰ φέρω στοὺς κατατρεγμένους» (Ψαλμὸς 11, 6)

Κανένα δὲν περιφρόνησε φτωχὸ οὔτε γιὰ τὴ θλίψη του ἀδιαφόρησε• δὲν ἔκρυψε ἀπὸ αὐτὸν τὸ πρόσωπό του μὰ στὴν κραυγή του γιὰ βοήθεια ἀνταποκρίθηκε (Ψαλμὸς 21, 25)

Ποιὸς Κύριε σὰν κι ἐσένα; Λυτρώνεις τὸν ἀδύναμο ἀπὸ τὸν δυνατότερό του, τὸν δύσμοιρο καὶ τὸν φτωχὸ ἀπ’ τὸν καταπιεστή του (Ψαλμὸς 34, 10)

Μακάριος ὅποιος νοιάζεται τὸν φτωχὸ καὶ τὸν ἀδύναμο· θὰ τὸν λυτρώσει ὁ Κύριος στῆς δυστυχίας τὴ μέρα (Ψαλμὸς 40, 1)

Ἄκουσε ὁ Κύριος τοὺς φτωχοὺς καὶ τοὺς αἰχμαλώτους τοῦ λαοῦ του δὲν καταφρόνεσε (Ψαλμὸς 68, 34)

Ἡ γῆ φοβήθηκε καὶ σώπασε ὅταν σηκώθηκε ὁ Θεὸς νὰ κρίνει γιὰ νὰ σώσει ὅλους τοὺς δύστυχους τῆς γῆς […] φέρτε δῶρα στὸν τρομερό, σ’ Αὐτὸν ποὺ κόβει τὸν ἀέρα τῶν ἀρχόντων καὶ τὸν φοβοῦνται οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς (Ψαλμὸς 75, 9-10 · 12-13)

Σηκώνεται ὁ Θεὸς μὲς στῶν θεῶν τὴ σύναξη· στὸ μέσο τῶν θεῶν δικάζει: «Ὣς πότε ἄδικα θὰ κρίνετε καὶ θὰ χαρίζεστε στοὺς ἀσεβεῖς; Δικαιοσύνη ἀποδῶστε στὸ ὀρφανὸ καὶ στὸν φτωχό· δῶστε τὸ δίκιο τοῦ φτωχοῦ καὶ τοῦ ἄπορου. Ἐλευθερῶστε τὸν ἀδύνατο καὶ τὸν φτωχό, λυτρῶστε τους ἀπὸ τὴν ἐξουσία τῶν ἀνόμων» (Ψαλμὸς 81, 1-4)

 

μεσοπονήσαντες

Γ. Κόρδης - Στάλκερ

 Ὁ ἕνας δὲν πιστεύει καθόλου στὸν Θεὸ κι ὁ ἄλλος πιστεύει σὲ τέτοιο βαθμὸ ποὺ ἀκόμη κι ἀνθρώπους μαχαιρώνει προσευχόμενος... (Φ. Ντοστογιέφσκι, Ὁ ἠλίθιος)

Στὸ μέσον τῆς θυέλλης τῶν παγιώσεων - Σταυρὸς ὡς κράτημα ἀναδεῦον.

Μεσοπονήσαντες νῦν τὴν ἐγκράτειαν... (Κάθισμα ὄρθρου τῇ Δευτέρᾳ τῆς Δ' Ἑβδομάδος)

«δεῖγμα μισανθρωπίας»

 

Ἀκοῦστε καὶ στενᾶξτε ἐσεῖς ποὺ περιφρονεῖτε τοὺς ἀδελφούς σας ὅταν ὑποφέρουν, μᾶλλον δὲ τοὺς ἀδελφοὺς τοῦ Θεοῦ, καὶ δὲν μεταδίδετε στοὺς ἐνδεεῖς ἀπὸ αὐτὰ ποὺ διαθέτετε ἄφθονα, τροφή, στέγη, ἐνδυμασία, κατάλληλη φροντίδα, χωρὶς νὰ ξοδεύετε τὸ περίσσευμά σας στὸ ὑστέρημά τους. […] Πολὺ δὲ περισσότερο ἄξιοι πένθους εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἔχουν καὶ κατακρατοῦν θησαυροὺς περισσότερους ἀπὸ τὴν καθημερινὴ ἀνάγκη ἢ καὶ πασχίζουν νὰ τοὺς αὐξήσουν, ἐνῶ τοὺς ἔχει δοθεῖ ὡς ἐντολὴ νὰ ἀγαποῦν τὸν διπλανό τους ὅπως τὸν ἑαυτό τους καὶ δὲν τοὺς θεωροῦν οὔτε σὰν τὸ χῶμα. Γιατὶ τὶ ἄλλο εἶναι ὁ χρυσὸς καὶ ἄργυρος, ποὺ ἀγαπήσαμε περισσότερο ἀπὸ τοὺς ἀδελφούς; […] Ἤθελα λοιπὸν νὰ πῶ ὅτι δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη ἔνδειξη μίσους ἀπὸ τὸ νὰ προτιμᾶ κανεὶς τὸ περιττὸ ἀργύριο ἀπὸ τὸν ἀδελφό. Ἀλλὰ βλέπω ὅτι ἡ κακία ἔχει ἐφεύρει καὶ ἀκόμη μεγαλύτερο δεῖγμα μισανθρωπίας· ὑπάρχουν δηλαδὴ κάποιοι ποὺ ὄχι μόνο δὲν προσφέρουν ἀπὸ αὐτὰ ποὺ διαθέτουν μὲ ἀφθονία, ἀλλὰ σφετερίζονται καὶ τὰ ξένα.

ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Ὁμιλία Δ´    

ἐλευθερία καὶ κράτος στοὺς πρωτοχριστιανικοὺς αἰῶνες

 

Καὶ θὰ σᾶς ρωτοῦσα, ἂν δὲν σᾶς φαίνεται αὐτὸ τερατῶδες, ὅτι ἐσεῖς οἱ ἄνθρωποι ποὺ εἶστε ἔργο τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἔχετε λάβει τὶς ψυχές σας ἀπὸ Αὐτὸν καὶ ἀνήκετε ὁλόκληροι στὸν Θεό, νὰ εἶστε ὑποταγμένοι σὲ ἕναν ἄλλο κύριο, καί, τὸ πιὸ σημαντικό, νὰ ὑπηρετεῖτε τὸν τύραννο ἀντὶ τοῦ νόμιμου Βασιλιᾶ - τὸν κακὸ ἀντὶ τοῦ καλοῦ; Διότι, στὸ ὄνομα τῆς ἀλήθειας, ποιὸς λογικὸς ἄνθρωπος γυρίζει τὴν πλάτη στὸ καλὸ καὶ προσκολλᾶται στὸ κακό; Τὶ λοιπὸν εἶναι αὐτὸς ποὺ φεύγει ἀπὸ τὸν Θεὸ γιὰ νὰ συναναστραφεῖ μὲ δαίμονες; Ποιός, ποὺ μπορεῖ νὰ γίνει γιὸς τοῦ Θεοῦ, προτιμᾶ νὰ εἶναι σὲ δουλεία;

Αὐτὸ εἶναι μία ἀπὸ τὶς πιὸ μαχητικὲς πατερικὲς ἀξιώσεις ὑπὲρ τῆς θεμελιώδους ἰσότητας ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Αὐτὴ ἡ ἰσότητα βασίζεται ἀκριβῶς στὴν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἐλευθερία ποὺ ἔχουν ὅλα τὰ ἀνθρώπινα ὄντα ὡς «εἰκόνες τοῦ Θεοῦ». Κατὰ συνέπεια, ἡ ὑποταγή τους σὲ ὁποιαδήποτε ἀνθρώπινη ἢ ἄλλη ἐξουσία, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Θεό, τοὺς ὑποτάσσει σὲ κάποιον/κάτι κατώτερο ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο τὸν ἴδιο, γεγονὸς ποὺ τελικὰ ὁδηγεῖ στὴν εἰδωλολατρία. Ἡ ἑρμηνεία τοῦ Κλήμεντος γιὰ τὶς ἀνθρώπινες κοινωνικὲς πραγματικότητες (συμπεριλαμβανομένης τῆς θρησκευτικῆς εἰδωλολατρίας) ὑπὸ τὸ πρίσμα τῆς ὑπέρτατης ἐξουσίας τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἀνθρώπινης ἀξιοπρέπειας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καὶ σὲ αὐτὸν τὸν κόσμο παραμένει ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ἰσχυρὰ χριστιανικὰ ἐπιχειρήματα ὑπὲρ κάποιας μορφῆς ἀναρχίας ὡς προσέγγιση στὸ πολιτικό.

Ὁ Τερτυλλιανός, ποὺ προσέφερε μιὰ τόσο εὔγλωττη δικαιολόγηση γιὰ τὴν ἐξισορρόπηση τῆς κρατικῆς ἐξουσίας καὶ τοῦ οὐράνιου βασιλείου, ἦταν, ταυτόχρονα, ὁ δημιουργὸς μιᾶς ἀπὸ τὶς πιὸ ἰσχυρὲς ἀντικρατικὲς θέσεις στὴν ἱστορία τῶν «πρωτο-αναρχικῶν» πολιτικῶν θεολογιῶν. Ὁ συγγραφέας τοῦ διάσημου ρητοῦ «credo», ὁ Τερτυλλιανός, προσπάθησε νὰ προστατεύσει καὶ νὰ ἐπιβεβαιώσει τὸν ριζοσπαστικὸ χαρακτήρα τοῦ Χριστιανισμοῦ σὲ σχέση μὲ «αὐτὸν τὸν κόσμο». Σὲ ἀντίθεση μὲ πολλοὺς ἄλλους χριστιανοὺς συγγραφεῖς, ὁ Τερτυλλιανὸς ἀπορρίπτει τὴ στρατιωτικὴ θητεία. Ἀγκαλιάζοντας τὴ λογικὴ ὅτι «κανεῖς δὲν μπορεῖ νὰ ὑπηρετεῖ δύο κυρίους» (Ματθαίος 6:24), ὁ Τερτυλλιανὸς ἐπιβεβαιώνει τὸν ριζοσπαστισμὸ τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος, φέρνοντάς το στὴν λογική του συνέπεια ἀπορρίπτοντας τὸ κράτος καὶ τὴ νομιμότητα τῆς ἐξουσίας του. Στὴν Ἀπολογία του, ὁ Τερτυλλιανὸς ἰσχυρίζεται:

Ἐμεῖς, ὡστόσο, ποὺ ὅλες οἱ φλόγες τῆς δόξας καὶ τῆς λαμπρότητας μᾶς ἀφήνουν ἀδιάφορους, δὲν ἔχουμε ἀνάγκη νὰ ἀνακατευόμαστε· τίποτα δὲν εἶναι πιὸ ξένο σὲ ἐμᾶς ἀπὸ τὸ κράτος (res publica). Ἕνα κράτος γνωρίζουμε, τοῦ ὁποίου ὅλοι εἶναι πολῖτες - τὸ σύμπαν.

Davor Džalto, Anarchy and the Kingdom of God, From eshatology to Orthodox political theology and back, 2021