τὸ ἀκατανόμαστο

 

Μικὲλ Χερνάντεζ

Ἄν, ἀπ’ ὅλα τὰ ὄντα, ὁ ἄνθρωπος εἶναι «τὸ μόνο πλάσμα ποὺ γεννήθηκε γιὰ νὰ εἶναι ἐλεύθερο», ἂν εἶναι, ἐκ φύσεως, ὂν ταυτισμένο μὲ τὴν ελευθερία, τότε ἡ ἀπώλεια τῆς ἐλευθερίας πρέπει νὰ ἐπιδρᾶ στὴν ἴδια τὴν ἀνθρώπινη φύση: ὁ ἄνθρωπος ἀποφυσικοποιεῖται, ἀλλάζει φύση. Ἀναμφίβολα, δὲν διαθέτει μιὰ ἀγγελικὴ φύση. Ἡ ἀποφυσικοποίηση δὲν πραγματοποιεῑται πρὸς τὰ πάνω, ἀλλὰ πρὸς τὰ κάτω, εἶναι μιὰ παλινδρόμηση. Ἀλλὰ τότε, πρόκειται γιὰ μιὰ πτώση στὴ ζωικότητα; Μὲ τίποτα, γιατὶ παρατηρεῖται ὅτι τὰ ζῶα δὲν ὑποδουλώνονται στ’ ἀφεντικά τους, παρὰ μόνο λόγῳ τοῦ φόβου ποὺ αὐτὰ τοὺς εμπνέουν. Οὔτε ἄγγελος οὔτε κτῆνος, τίποτα ἀπ’ αὐτά, ἁπλῶς ὁ ἄνθρωπος ἀποφυσικοποιημένος. Κυριολεκτικὰ τὸ ἀκατανόμαστο. Ἐξ οὗ ἡ ἀναγκαιότητα μιᾶς νέας ἰδέας γιὰ τὸν ἄνθρωπο, μιᾶς νέας ἀνθρωπολογίας. […] Ἡ ἀποφυσικοποίηση ἀποκλείει τὴν ἀνάμνηση τῆς ἐλευθερίας καί, κατὰ συνέπεια, τὴν ἐπιθυμία ἐπανάκτησής της.

Ἐτιὲν ντὲ Λὰ Μποεσί, Πραγματεία περὶ ἐθελοδουλείας, μτφρ. Παναγιώτης Καλαμαρᾶς, ἐκδ. Πανοπτικὸν

ὀρθὴ λογικὴ καὶ ἐθνικοσοσιαλισμὸς

 

Μὰξ Μπέκμαν, Ἡ νύχτα

Τὸ ἄρθρο ἐκκινεῖ ἀπὸ τὴν πεποίθηση ὅτι ἡ ρίζα τῆς αἱματηρῆς βαρβαρότητας τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ δὲν βρίσκεται σὲ κάποια τυχαία ἀνωμαλία τοῦ ἀνθρώπινου λόγου οὔτε σὲ κάποια ἀπροσδόκητη ἰδεολογικὴ παρεξήγηση. Σὲ αὐτὸ τὸ ἄρθρο ὑπάρχει ἡ πεποίθηση ὅτι μιὰ τέτοια ρίζα ἀνήκει σὲ μιὰ οὐσιαστικὴ πιθανότητα ὕπαρξης του στοιχειώδους κακοῦ, στὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει κάθε ὀρθὴ λογικὴ καὶ ἔναντι τοῦ ὁποίου ἡ δυτικὴ φιλοσοφία ποτὲ δὲν ἐξασφαλίστηκε ἐπαρκῶς. […]

Ξαναβρίσκουμε ἐδῶ πασίγνωστες ἀλήθειες. Προσπαθήσαμε νὰ τὶς ἐντάξουμε σὲ μιὰ θεμελιώδη ἀρχή. Αὐτὴ μπορεῖ νὰ συνίσταται στὸ γεγονὸς ποὺ καταφέραμε νὰ δείξουμε, ὅτι δηλαδὴ ὁ ρατσισμὸς δὲν ἀντιτίθεται μονάχα σὲ ἐκεῖνο ἢ τὸ ἄλλο ἰδιαίτερο σημεῖο τῆς χριστιανικῆς καὶ φιλελελεύθερης κουλτούρας. Ὅτι δὲν διακυβεύεται αὐτὸ ἢ ἐκεῖνο τὸ δόγμα τῆς δημοκρατίας, τοῦ κοινοβουλευτισμοῦ, τοῦ δικαττορικοῦ καθεστῶτος ἢ τῆς θρησκευτικῆς πολιτικῆς. Διακυβεύεται ἡ ἴδια ἡ ἀνθρωπινότητα τοῦ ἀνθρώπου.

Emmanuel Levinas, Μερικὲς σκέψεις γιὰ τὴ φιλοσοφία τοῦ χιτλερισμοῦ, ἐκδ. Ἐλευθεριακὴ Κουλτούρα

ἡ σώτειρα ἐλευθερία

 

Σήμερα συλλογιέμαι πόσο πιότερο

Πλησίασα στὸ μηδὲν τῆς λαίμαργης πληρότητας 

(Ἡ ἐπωνυμία τοῦ πένθους)

Ὑπάρχει μιὰ παλιὰ ὡραία ἱστορία… Κάποτε, λέει, ὁ διάβολος εἶχε βγεῖ περίπατο μ’ ἕνα γκαρδιακό του φίλο κ’ ἐκεῖ ποὺ πήγαιναν ἕνας ἀμέριμνος διαβάτης ἔσκυψε νὰ πάρει κάτι ἀπ’ τὸ δρόμο. Μήπως εἶδες τὶ βρῆκε; - ρωτᾶ τὸ διάβολο ὁ φίλος του. Τίποτα, λέει ὁ διάβολος, τίποτα τὸ σπουδαῖο, μιὰ μικρὴ ἀλήθεια βρῆκε. Μὰ αὐτό, τοῦ λέει ὁ φίλος, εἶν’ ἄσχημο γιὰ σένα. Μπὰ καθόλου, λέει ὁ διάβολος, θὰ τὸν βάλω νὰ τὴν ὀργανώσει…

Δίχως ὀργάνωση δὲν ἔχουμε τοὺς κοινωνικούς, πολιτικοὺς καὶ μύριους ἄλλους λαβύρινθους ποὺ κατὰ κύριο ἀποτέλεσμα δυναστεύουν τὴ ζωή μας. Τὸ γεγονὸς εἶν’ ὁλοφάνερο. Μὰ ὅμως ἡ σώτειρα ἐλευθερία, ὅσο κι ἂν δὲν εἶναι μπορετὸ νὰ βλαστήσει στὴν ὑπερφαλάγγιση τῆς Ἱστορίας, ποὺ δίδαξε δείχνοντας τὰ πουλιὰ καὶ τ’ ἀγριολούλουδα ὁ Ἱησοῦς, ἡ ἐλευθερία ἐκείνη ποὺ φανερώνεται στις ἐπιταγές του Πνεύματος, εἶν’ ἡ μόνη ὑποστασιακὴ δύναμη ἡ ἱκανὴ νὰ περιορίσει τ’ ἀναρίθμητα δεινά, τὰ συνεχῶς αὐξανόμενα, τῆς ἀνθρωπότητας, ποὺ ὁλοένα ἐπισωρεύει ἡ ὀργάνωση, ἡ διαβολικὴ αὐτὴ πραγματικότητα.

   Νίκος Καροῦζος, Πεζὰ κείμενα, ἐκδ. Ἴκαρος

ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ...

 

[…] ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ διὰ τὰ πλάσματά του δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ἀρετήν, τὴν καλωσύνην ἢ τὴν ἀξίαν των. Αὐτὸς εἶναι σαρκικὸς τρόπος ἀγάπης, ἀνάξιος τοῦ ζῶντος καὶ ἀληθινοῦ Θεοῦ. […] Ὁ πονηρός, ἀπὸ τῆς πρώτης στιγμῆς τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου -ὅπως ἀποδεικνύουν ὅλαι αἱ πρὸ Χριστοῦ θρησκεῖαι- ἐνέβαλεν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ ἀνθρώπου τὴν πλάνην ὅτι ὁ Θεὸς διὰ νὰ μᾶς ἀγαπήση ἀπαιτεῖ ἀπὸ ἡμᾶς νὰ εἴμεθα ἀγαθοί, ἐνάρετοι, εὐσεβεῖς.

 

Δ. Γ. Κουτρουμπῆς, Ἡ χάρις τῆς Θεολογίας, ἐκδ.  Δόμος 1995

Ὀρθοδοξία καὶ ἐθνικισμὸς

 

    Ὅταν ἡ Ἐκκλησία μεταβάλλεται σὲ ἱστορικὸ θεσμὸ τοῦ ἔθνους ἢ σὲ ὄργανο πολιτικῆς σκοπιμότητας, εἶναι ἡ θεολογική της αὐτοσυνειδησία ποὺ ἔχει ἐξασθενίσει ἢ καὶ τέλεια ἐκλείψει. Τὸ πρόβλημα τοῦ ἐθνικισμοῦ εἶναι, πρὶν ἀπ’ ὅλα, πρόβλημα τῆς θεολογικῆς αὐτοσυνειδησίας τῶν Ἐκκλησιῶν.

Τὸ παράδειγμα τῆς ἑλλαδικῆς Ὀρθοδοξίας μᾶς εἶναι ἄμεσα προσιτό. Ἡ θεολογικὴ ἀφασία ὑποχρεώνει τὴν ἑλλαδικὴν Ἐκκλησία νὰ ἐμφανίζεται σήμερα μόνο ὡς ἐγκύστωμα τοῦ ἐθνικοῦ παρελθόντος στὸ ἱστορικὸ παρόν - ἕνα δεκανίκι ποὺ στηρίζει τὸν ἐθνισμό μας. Δὲν ἐνδιαφέρεται ἡ ἑλλαδικὴ Ὀρθοδοξία οὔτε καὶ ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ διαλεχθῆ μὲ τὸν σημερινὸ ἄνθρωπο στὸ θέμα τῆς σωτηρίας καὶ τοῦ ἁγιασμοῦ. […]

Ἡ Ὀρθοδοξία κηρύσσεται ὡς «ἡ θρησκεία τῶν προγόνων μας», «ἀδιαρρήκτως μετὰ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν ἱστορίας συνδεδεμένη», (ἐγκύκλιος ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν- Πάσχα 1965) «Ἑλλὰς και Ὀρθοδοξία εἶναι αἱ δύο ὄψεις ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ πράγματος» (περιοδικὸ Εκκλησία) […].

Δὲν μᾶς ζητάει κανεὶς νὰ ἀπαρνηθοῦμε τὴν ἑλληνικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλὰ μόνον νὰ καταλάβουμε κάποτε ὅτι ἡ ἑλληνικότητα εἶναι ἀκριβῶς ἡ συνείδηση τῆς οἰκουμενικότητας καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὸν φυλετικό μας ἐθνικισμό.

 

Χρ. Γιανναρᾶ, Ἡ ἀπόφαση De Oecumenismo καὶ ὁ ἐθνικισμὸς τῆς Ὀρθοδοξίας περ. Σύνορο, Ν. 38, 1966

τὸ ἄλλο μηδὲν

 

Στέλιος Φαϊτάκης

    Ὅταν ταυτιστεῖ μέσα σου τὸ εἶναι μὲ τὸ μὴ εἶναι, ἐλευθερώνεσαι ἀπὸ τὴ φυλακὴ τῆς ὑπάρξεως καὶ ὁδεύεις στὴν ἐλευθερία τοῦ ὑπὲρ εἶναι. […] Κινεῖσαι ἐλεύθερα στὴν εὐρυχωρία τῆς ἀνυπαρξίας, ἀναπτυσσόμενος μέσα στὴν καινὴ πολιτεία τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. […] Τελικὰ σὲ ἐνθουσιάζουν οἱ ἀνύπαρκτοι, ὡς πανελεύθεροι καὶ μεγάλοι ποὺ δὲν ἔχουν καμμιὰ ἰδέα γιὰ τὸν ἑαυτό τους. […] Αὐτοὶ εἶναι οἱ μηδὲν ἔχοντες καὶ πάντα κατέχοντες (Β´ Κορ. 6, 10). Εἶναι οἱ μὴ ὄντες. […] Θεώρησαν τὸν ἑαυτό τους καὶ θεωρήθηκαν ἀπὸ τοὺς ἄλλους ὡς μὴ ὄντες. Καὶ στὴν ἡσυχία τῆς ἀνυπαρξίας (δηλαδὴ στὴν εὐρυχωρία τῆς ὄντως ὑπάρξεως) ἦλθε ὁ ὑπὲρ Ὢν καὶ τοὺς γέμισε τὴν ψυχὴ μὲ τὴν εὐλογία τῆς παρουσίας Του.

[…] Τὸ ξεπέρασμα πάντων ποὺ φέρνει στὸ φῶς τῆς ἐλευθερίας εἶναι δῶρο ποὺ ἀπολαμβάνουν κάποιοι ταπεινοὶ καὶ μὴ ὄντες, γιατὶ ἀπέκτησαν διὰ τῆς χάριτος τὴ δυνατότητα νὰ περνοῦν ἀπαρατήρητοι ὡς ἄνθρωποι μὴ ἐλθόντες εἰς τὸ εἶναι.

 

 

Ἀρχιμ. Βασιλείου [Γοντικάκη], Ἀποτυπώματα, Ἱ. Μ. Ἰβήρων, 2024

ρῆγμα καὶ διάλογος

 

    Μόνο στὴν περίπτωση ποὺ τὸ μεμονωμένο ἄτομο ἀναγνωρίσει τὸν ἄλλον σ’ ὅλη τὴν ἑτερότητά του, ὡς τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του, ὡς τὸν ἄνθρωπο, καὶ ἐφ’ ὅσον μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ βρεῖ τὴν πρόσβαση πρὸς τὸν ἄλλο, θὰ ἔχει διασπάσει καὶ τὴν δική του μοναξιὰ σὲ μιὰ συνάντηση ποὺ δὲν εἶναι εὔκολη καὶ ποὺ μεταμορφώνει.

Εἶναι προφανές, ὅτι κάτι τέτοιο μπορεῖ νὰ προκύψει μόνο ἀπὸ ἕνα συγκλονισμὸ τοῦ προσώπου ὡς προσώπου. Στὸν ἀτομικισμὸ τὸ πρόσωπο, ἐξαιτίας τοῦ ἀποκλειστικὰ φανταστικοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖο ὑπερνικᾶ τὴν βασική του κατάσταση, ἔχει πληγεῖ ἀπὸ τὴν καίρια βλάβη τῆς πλασματικότητας, ὅσο κι ἂν νομίζει ἢ πασχίζει νὰ νομίζει ὅτι διασώζει τὴν παρουσία του ως πρόσωπο μέσα στο Εἶναι· στὸν κολλεκτιβισμὸ ἐγκαταλείπει τὸν ἴδιο του τὸν ἑαυτό, ἐφ’ ὅσον παραιτεῖται ἀπὸ τὴν ἀμεσότητα τῆς προσωπικῆς ἀπόφασης καὶ υπευθυνότητας. Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις εἶναι τὸ πρόσωπο ἀνίκανο νὰ πραγματοποιήσει τὸ ρῆγμα πρὸς τὸν ἄλλο: μόνο μεταξὺ γνησίων προσώπων ὑφίσταται γνήσια σκέψη.

[…] Θὰ μπορέσουμε ἴσως νὰ δώσουμε ἀπάντηση στὴν ἐρώτηση «τὶ εἶναι ὁ ἄνθρωπος», ἂν μάθουμε νὰ τὸν ἀντιλαμβανόμαστε ὡς ὄν, τοῦ ὁποίου ἡ διαλογικὴ διάσταση, ἡ ἀμοιβαία παρουσία μέσα στὴν ἑνότητα τῶν δύο προσώπων, συνιστᾶ τὴν περιοχὴ ὅπου ἑκάστοτε πραγματώνεται καὶ γίνεται συνειδητὴ «ἡ συνάντηση τοῦ Ἑνὸς μὲ τὸν Ἄλλο.

 

Martin Buber, Τὸ πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου, μτφρ. Χαράλαμπος Ἀποστολόπουλος, ἐκδ. Γνώση, Ἀθήνα 1987