ὁλοκληρωτισμός - λογικὸς καὶ βελούδινος

 

Βυθόμετρο - Μαρία Πασσαλῆ

 Συλλαμβάνοντας βαθύτερα ἀπ’ ὅλους τοὺς συγγενεῖς του συγγραφεῖς τὴν οὐσία τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, ὁ Ζαμιάτιν ἐστιάζει ἀπευθείας στὴν καρδιά του: τὴν ἐργαλειακὰ ὀρθολογική, τεχνοεπιστημονική του φύση. Ὡς κοινωνικὸ ἰδεῶδες τοῦ ἀπόλυτου ἑτεροκαθορισμοῦ, ἑνὸς ἀπεριόριστου προγραμματισμοῦ τῶν ἀντιδράσεων καὶ τῶν συμπεριφορῶν ποὺ δὲν ἀνέχεται τὸ παραμικρὸ ἴχνος αὐθορμητισμοῦ καὶ ζωτικῆς ἀταξίας, ὁ ὁλοκληρωτισμὸς βρίσκει τὸ ἀρχέτυπό του στὴν ἴδια τὴ λογικὴ/μαθηματικὴ τάξη, στὸν ἀνόργανο κόσμο τῶν καθαρῶν μαθηματικῶν. […]

Διορατικὰ μᾶς λέει ὅτι δὲν πρέπει νὰ σκεφτόμαστε τὸν ὁλοκληρωτισμὸ μὲ ὅρους δικτατορίας, ὠμῆς καταστολῆς καὶ βίαιης ἐξωτερικῆς καταπίεσης –στοιχεῖα τὰ ὁποῖα, ἐὰν ὑπάρχουν, εἶναι μᾶλλον ἐνδείξεις τοῦ δοκιμαστικοῦ του χαρακτήρα‒ ὅσο μὲ ὅρους ἐπιστημονικὰ μεθοδευμένης ἐξάλειψης τῆς ἐσωτερικότητας στὴν ὁποία θὰ μποροῦσε νὰ ριζώσει ἡ παραμικρὴ δύναμη ἀντίστασης. Καὶ αὐτὸ μοιάζει νὰ σημαίνει ὅτι ὅρος δυνατότητας τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, ἢ στοιχεῖο τοῦ ὁρισμοῦ του, εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἀδυναμία νὰ τὸν ἀντιληφθοῦν ὡς τέτοιον τὰ θύματά του: ζεῖς πραγματικὰ σὲ ὁλοληρωτικὸ καθεστὼς ἐὰν καὶ μόνο ἐὰν δὲν μπορεῖς νὰ σκεφτεῖς ὅτι ζεῖς σὲ ὁλοκληρωτικὸ καθεστώς!

 

Φώτης Τερζάκης, Ὁ ἀναρχισμὸς στὸν κομμουνισμό, Ἐμμένοντας στὴν ἐπαναστατικὴ ἀνάγκη, ἐκδ. Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη 2014